I VE II. DÖNEM TBMM’DE HAKKÂRİ MİLLETVEKİLLERİ VE FAALİYETLERİ

Osmanlı Mebusan Meclisince Misak-ı Milli kararlarının alınması üzerine İtilaf Devletleri, İstanbul’u resmen işgal ettikleri gibi Meclisi de basarak çok sayıda milletvekilini tutuklamışlardı. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa, 19 Mart 1920’de İntihâbât Tebliği’ni yayınlayarak Ankara’da bir meclisin açılacağını duyurmuştur. Tebliğ’de her sancaktan beş milletvekilinin seçilerek Ankara’ya gönderilmesi ve Mebusan Meclisi milletvekillerinin de Ankara’da açılacak olan meclise dâhil olmaları istenmekteydi. Hakkâri’de yapılan seçimlerin sonucunda beş milletvekili seçilmiş olmasına rağmen dört milletvekili meclise dâhil olmadan istifa etmişlerdir. Yalnızca Mehmet Tufan Bey, Ankara’ya gelmiş ve meclis çalışmalarına katılmıştır. Mebusan Meclisine Hakkâri milletvekili olarak seçilen Mazhar Müfit Bey de davete iştirak etmiş ve Ankara’ya gelerek meclise dâhil olmuştur. I. dönem TBMM, İstiklal Harbini yürütmüş ve yeni devletin kurulmasını sağlamıştır. Harp sürecinin sonlanmasıyla birlikte Meclisin görev süresi dolmuş bu sebeple seçimler yenilenmiştir. II. dönemde seçimler nüfus esasına göre yapıldığı için Hakkâri’de Süleyman Asaf ve Mehmet Nazmi Beyler seçilmiştir. II. dönem seçilen milletvekilleri yeni Türkiye’nin inşası konusunda önemli vazifeler üstlenmişlerdir. Bu çalışmada, her iki dönemde Mecliste Hakkâri’yi temsil eden milletvekillerinin biyografileri ve Meclis içerisinde yürüttükleri faaliyetler ana kaynaklar ışığında ele alınmış ve tarihsel perspektifle değerlendirilmiştir.

Hakkâri Deputies and their Activities at I. and II. Term of the Grand National Assembly of Turkey

Upon the adoption of the National Pact decisions by the Ottoman Parliament, the Entente Powers officially occupied Istanbul and arrested many deputies by raiding the Assembly. Thereupon, Mustafa Kemal Pasha, published the Intihâbât Declaration on March 19, 1920, and announced that a parliament would be opened in Ankara. In the Declaration, it was requested that five deputies from each district be elected and sent to Ankara, and that the deputies of the Parliamentary Assembly should be included in the parliament to be opened in Ankara. Although five deputies were elected as a result of the elections held in Hakkâri, four deputies resigned without being included in the parliament. Only Mehmet Tufan Bey came to Ankara and participated in the parliamentary work. Mazhar Müfit Bey, who was elected as the Hakkâri deputy to the Deputies Assembly also attended the invitation, came to Ankara and was included in the assembly. The First Term Grand National Assembly of Turkey, carried out the War of Independence and ensured the establishment of the new state. With the end of the war process, the term of office of the Assembly expired, so the elections were renewed. Since the elections were held on the basis of population in the second period, Süleyman Asaf Bey and Mehmet Nazmi Bey were elected in Hakkâri. The deputies elected for the second term undertook important duties in the construction of the new Turkey. In this study, the biographies of the deputies representing Hakkâri in the Assembly and the activities they carried out in the Assembly were discussed in the light of the main sources and evaluated with a historical perspective.

PDF

___

Arşiv Kaynakları
T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) Fon Kodu: 030.10.0.0; Yer No: 8.47.21
T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) DH.I.UM.EK. Yer No: 116.24.
Resmi Yayınlar
Meclisi Mebusan Zabıt Cerideleri. (1920). https://www5.tbmm.gov.tr// develop/owa/tutanak_dergisi_pdfler_mmb.birlesimler_diger_meclisler?v meclis=mmb&v_donem=4&v_ictima=f01, Erişim tarihi:11. 01. 2021.
T.B.M.M Azasının Tercüme-i Hal Kağıdı Örneği (T.Y.). C. 2, 6. (Yay. Haz. Şahap Tuga).
TBMM Gizli Celse Zabıtları. (1985). (C.1). Türkiye İş Bankası Yayınları.
TBMM Zabıt Cerideleri (1920-1923). https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/ tutanak_dergisi_pdfler.yasama_yillari?v_meclis=1&v_donem=1, Erişim tarihi: 15-18. 01. 2021.
TBMM Zabıt Cerideleri. (1923-1927). https://www5.tbmm.gov.tr//develop/ owa/tutanak_dergisi_pdfler.yasama_yillari?v_meclis=1&v_donem=2, Erişim tarihi: 20-28. 01. 2021.
I. Dönem Hakkâri Milletvekillerinin Seçim Mazbatası. (1920). https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/gazeteler/web/mazbatalar/tbmm/d01/sm_ 192_1_1.pdf, Erişim tarihi: 13. 03. 2019.
II. Dönem Hakkâri Milletvekillerinin Seçim Mazbatası. (1923). https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/gazeteler/web/mazbatalar/tbmm/d02/sm _520_1_2.pdf, Erişim tarihi: 13. 03. 2019.
Araştırma ve İnceleme Eserleri
Atatürk, K. (1994). Nutuk (1919-1927). (Yay. Haz. Z. Korkmaz). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Çoker, F. (1994). Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919-1923. (C. I). TBMM Yayınları.
Çoker, F. (1995). Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919-1923. (C. III). TBMM Yayınları.
Demirci, S. (2011). Belgelerle Lozan Taktik-Stratejik-Diplomatik Mücadele 1922-1923. (M. Moralı, Çev.) Alfa Yayınları.
Demirden Yüzgeç, A. (2006). Birinci Büyük Millet Meclisi’nin Yapısı ve Faaliyetleri (1920–1923). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Demirel, A. (2009). Birinci Meclis’te Muhalefet İkinci Grup. İletişim Yayınları.
Demirel, A. (2017). İlk Meclisin Vekilleri Milli Mücadele Döneminde Seçimler. İletişim Yayınları.
Ezherli, İ. (1992). Türkiye Büyük Millet Meclisi (1920-1992) ve Osmanlı Meclisi Mebusanı (1877-1920). TBMM Yayınları.
Genya, V. (1945). Türkiye Büyük Millet Meclisinin 25’inci Yıldönümü Anış. TBMM Yayınları.
Goloğlu, M. (1970). Üçüncü Meşrutiyet. Goloğlu Yayınları.
Güneş, İ. (1997). Türk Parlamento Tarihi, Meşrutiyete Geçiş Süreci: I. ve II. Meşrutiyet (C. 1). TBMM Yayınları.
İlk Meclis Anketi Birinci Dönem TBMM Üyelerinin Gelecekten Bekledikleri. (2004). (Yay. Haz. C. Gündoğdu). TBMM Yayınları.
Kansu, M.M. (1986). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber. (C.II). TTK Yayınları.
Kansu, M.M. (1997). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber. (C.I). TTK Yayınları.
Karabekir, K. (1993). İstiklal Harbimiz. (C.1). (Sad. F. Özerengin). Emre Yayınları.
Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar, Belgeler. (Takım:1, Cilt:1, Kitap:1). (1969). (S. L. Meray, Çev.). Ankara Üniversitesi Yayınları.
Özalper, M. (2015). Birinci Meclis’te Muş milletvekilleri ve faaliyetleri (1920- 1923). Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (13), 512-528.
Öztürk, K. (1993). Türk Parlamento Tarihi TBMM II. Dönem 1923-1927. (C.I). TBMM Yayınları.
Öztürk, K. (1995). Türk Parlamento Tarihi, II. Dönem (1923-1927). (C.III). TBMM Yayınları.
Sezgin, A. (2015). Mazhar Müfit Kansu ve siyasi faaliyetleri (1923-1939). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Soysal, İ. (2000). Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları. (C.I). TTK Yayınları.
Tansel, S. (1991). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar. (C. III). Milli Eğitim Basımevi.
Tuncay, M. (1999). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Ünal, T. (1974). Türk Siyasi Tarihi (1700-1958). Kutluğ Yayınları.
Yavuz, N. (1990). I. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Hakkâri Mebusu Mazhar Müfit Bey’in Faaliyetleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü.
Yıldırım, S. & Zeynel B. K. (Ed.). (2010). TBMM Albümü 1920-2010. (C.1). TBMM Yayınları.