Cemil ÇELİK

İNGİLTERE KONSOLOSU NIVEN KERR’İN 1845-1846 YILLARINA AİT RAPORLARINA GÖRE KIBRIS’TA ÜRETİM, İHRACAT VE İTHALAT

Bu makale öncelikli olarak Osmanlı döneminde İngiltere’nin Kıbrıs Konsolosu Niven Kerr tarafından kaleme alınan 1845-1846 tarihli konsolosluk raporlarında kayıtlı üretim, ihracat ve ithalat bilgileriyle ilgilidir. Makalede bu bilgilerle birlikte Kıbrıs ve İstanbul’daki ilgili şer’iye sicilleri ve Osmanlı arşiv belgeleri ile raporların hazırlandığı dönemde Kıbrıs’ın genel durumu hakkında bilgi verilmektedir. Raporlara göre, buğday, arpa, pamuk, ipek, doğal boyalar, zeytinyağı, üzüm ve şarap, harnup, yün ve tuzun ihracatı Kıbrıs’tan yapılan tüm ihracatın toplam değerinin %80’ini oluşturmaktadır. Osmanlı döneminde tekrarlanan kuraklık ile çekirge sorunu, adanın geleceği ve üretimi için en büyük problemlerdendir. Raporlarda, çekirge felaketi ve kuraklığın sonuçlarına kısmi çözümler sunulmaktadır. Niven Kerr 1845 yılında adanın İngiltere tarafından o güne kadar ihmal edildiğini dile getirmiş ve adanın İngiltere için önemini vurgulamıştır. Raporlarda doğru tespitler bulunmakla birlikte Osmanlı yönetimine karşı ön yargı mevcuttur. Bu makalenin amacı, hazırlandığı dönemde Kıbrıs’ın iktisat tarihi için ayrı bir öneme sahip olan ve bugüne kadar bir bütün olarak ele alınmayan raporları incelemektir.

The Production, Exports and Imports of Cyprus According to the Report of 1845-46 by the British Consul Niven Kerr on Cyprus

This article is primarily concerned with the production, export and import data which were recorded in the consular reports dated 1845-1846, by Niven Kerr, the British Consul in Cyprus. In addition to this information, the article also gives information about the relevant sharia registries in Cyprus and Istanbul, Ottoman archival documents and the general situation of Cyprus at the time the reports were prepared. According to these reports; exports of wheat, barley, cotton, silk, natural dyes, olive oil, grapes and wine, carob, wool and salt accounted for 80% of the total value of all exports from Cyprus. The recurrent drought and locust problem in the Ottoman period are among the biggest problems for the future and production of the island. The reports offer partial solutions to the consequences of the locust disaster and drought. Niven Kerr stated in 1845 that the island had been neglected by Britain until then and emphasized the importance of the island for England. Although there are correct determinations in the reports, there is prejudice against the Ottoman administration. The aim of this article is to investigate the reports of special importance for the economic history of Cyprus at the time of their preparation and which have not been evaluated as a whole to date.

PDF

___

Arşiv Kaynakları / Primary Sources
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, İstanbul, BOA
BOA, A.}DVN.MHM. 8-A/69, 8-A/71, 12/26.
BOA, A.}MKT. 23/82, 34/5, 39/46.
BOA, A.}TŞF. 3/63.
BOA, C.DH. 139/6948.
BOA, C.NF. 20/989.
BOA, HR.TO. 211/10.
BOA, İ.DH. 104/5252.
BOA, İ.HR. 53/2520.
BOA, İ.MVL. 63/1203.
KKTC Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi, Girne KŞS. (Kıbrıs Şer’iye Sicilleri) 38, 39, 40, 41, 42, 47.
National Archive Kew/London, N.A.
N.A. FO. 78/621; 78/661 A; 78/802; 195/102.
Raporlar, Bültenler
Bultens and Others State Intelligence For The Year 1877. by T. Walker, Harrison and Sons, 1877.
Bulletins of State Intelligence, &c. 1843. F. Watts, Cannon-row, 1843.
Johnstone’s London Commercial Guide, and Street Directory, Commercial Guide, and Street Directory. Barnab and Farley, 1818.
Report From Committees: Eighteen Volumes, (12. Part II.), Miscellaneous Expenditure Part II, Session 18 November 1847-5 September 1848. XVIIIII, 1847-1848.
Reports From Committees: Account, Public; Appellate Juristion [H.L.]; Diplomatic and Consular Services, Session 6 February-10 August 1872. 7, by The House of Commons.
The Annual Register, For The Year 1843, or a Wiev of the History and Politics of the year 1843. F& J. Rivington, 1844.
The Annual Register, For The Year 1849, or a Wiev of the History and Politics of the year 1849.F& J. Rivington, 1850.
The Annual Register, For The Year 1853, or a Wiev of the History and Politics of the year 1853.F& J. Rivington, 1854.
The Foreign Office List and Diplomatic and Consular Hand Book 1865.
The Foreign Office List and Diplomatic and Consular Hand Book 1874.
The Foreign Office List, Forming and Complate British Diplomatic and Consular Hand Book, 1877.
The Foreign Office List and Diplomatic and Consular Year Book, 1899.
The Gentleman’s Magazine by Sylvanus Urban, XX., New Series. John Bowyer Nichols and Son, 1843.
Thom’s Irish Almanac and Offical Directory of the United Kingdom for the Year 1857. Ander Thom and Sons, 1857.
Gazeteler
The Edinburgh Gazette, N: 5913, 23 November 1849.
The London Gazette, N: 21038, 16 November 1849.
The London Gazette, N: 22858, 27 May 1864.
The London Gazette, N: 24428, 2 March 1877.
Araştırma ve İnceleme Eserleri
Arı, B. (2003). The First Dutch Ambassador in Istanbul: Cornelis Haga and The Dutch Capitulations of 1612. Unpublish Phd, The Department of History Bilkent University.
Arslan, İ. (2009). İngiliz konsolos raporlari işiğinda XIX. yüzyil ortalarinda Drama Sancağı’nda tütün yetiştiriciliği ve ticareti. Turkish Studies, 4(3), 154-178.
Aymes, M. (2013). A Provincial History of the Ottoman Empire Cyprus and the Eastern Mediterranean in the Nineteenth Century. Taylor and Francis.
Bent, J. T. (1893). Early Voyages and Travels in The Levant. Hakluyt Society.
Cobham, C. D. (1908). Excerpta Cypria: Materials for a History of Cyprus. Cambridge University press.
Çelik, C. (2021). 1787-1792 Osmanlı-Rus savaşinda Kıbrıs. Ö. Çakır, K. Çiftyıldız (Ed.), Sosyal Bilimlerde Yeni Araştırmalar V içinde (s.351-391). Berikan.
Çelik, C. (2021). İdari ve Sosyal Dinamikleriyle İngiliz Yönetiminde Kıbrıs (1878-1914). Libra.
Çiçek, K. (2001). Diplomat, Banker ve Tüccar: 18. Yüzyıl Başlarında Larnaka’da Para Ticareti ve Yabancı Sermaye. Osmanlı Araştırmaları, 21, 269-283.
Demir, R. (2021). Osmanlı-İngiliz Diplomatik Münasebetleri (1580-1699). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Demiryürek, M. (2008). XIX. yüzyilin ilk yarisinda Osmanlı-Nederlanda ilişkileri ve Nederlanda’nın Kıbrıs konsolosluğu. Kebikeç, 25, 103-150.
Demiryürek, M. (2017). Ottoman Documents on the English Ottoman Empire (1700-1800) Consulates, Consuls and Travellers. The Isis Press.
Demiryürek, M. & Yazar, H. (2017). Osmanlı arşiv belgelerine göre Kıbrıs’ta İngiltere konsolosluğu (1700-1800). Belleten, 81 (290), 89-134.
Dinç, G. (2016). The Ports of Cyprus and the French Invasion of Egypt (1798- 1801). Mediterranean Studies, 24(1), 23-46.
Dinç, G. (2018). Kıbrıs’ta İhtidâ Hareketleri (1800-1878). Bilig, 84, 243-271.
Dörtok-Abacı, Z. (2006). İngiliz Konsolosluk belgeleri işiğinda Bursa ekonomisi (1848 - 1896). U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(11), 159-171.
Drummond, A. (1745). Travels Through Different Cities of Germany, Italy, Greece, and Several Parts of Asia, as far as the banks of the Euphrates: In a Series of Letters. W. Strahan.
Epstein, M. (1908). The Early History of the Levant Company its Foundation and its History to 1640. George Routledge & Sons Limited.
Erdönmez, C. (2004). Şer’iyye Sicillerine Göre Kıbrıs’ta Toplum Yapısı (1839- 1856). Yayımlanmamış doktora tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Erdönmez, C. (2011). Tanzimat devrinde İngiltere Konsoloslarının Kıbrıs’taki faaliyetleri (1839-1856). Bilig, 58, 91-118.
Erdönmez, C. (2019). Şer‘iyye sicillerine göre XIX. yüzyilin ilk yarisindaki Osmanlı-Rusya ilişkilerinin Kıbrıs’a yansimasi: Konsoloslar, tüccarlar ve ticaret. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 47, 139–164.
Erler, M. Y. (2002). Kıbrıs’ta Çekirge İstilası (1845-1869). Kastamonu Eğitim Dergisi, X(1), 195-204.
Fisher, S. (2003). The world are looking to us .... for Cyprus’: the first British Admiralty survey of the island by Thomas Graves in 1849. Journal of the International Map Collectors’ Society, 95, 35-47. https://www.imcos. org/wp-content/uploads/2016/10/Imcos95_winter2003_web.pdf, Erişim tarihi: 14.07.2021.
Fletcher, J. (2008). Niven Kerr-Times Three. https://www.genealogy.com/ forum/regional/countries/topics/englandcountry/128884/, Erişim tarihi: 19.10.2021.
Gökbilgin, M. T. (1979). Konsolos MEB İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 6, s. 836-840). Milli Eğitim basımevi.
Gürkan, H. M. (2000). Tarih İçinde Kıbrıs. (Remzi Yektaoğlu Yay. Haz.) Galeri Kültür yayınları.
Hadjianastasis, M. (2004). Bishops, Acas and Dragomans: A Social and Economic History of Ottoman Cyprus 1640-1704. Unpublish Phd, University of Birmingham.
Hill, G. (2016). Kıbrıs Tarihi Osmanlı ve İngiliz İdaresi Dönemi 1571-1948. (Nazım Can Serbest, Çev.) Türkiye İş Bankası yayınları, 2016. (2010, İlk Basım 1952).
Jeffery, G. (1918). A Description of the Historic Monument of Cyprus. Goverment printing office.
İnalcık, H. (2000). İmtiyâzât. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 22, s.245-252). Diyanet Vakfı yayınları.
Kocabaşoğlu, U. (2004). Majestelerinin Konsolosları İngiliz Belgeleriyle Osmanlı İmparatorluğu’ndaki İngiliz Konsoloslukları (1580-1900). İletişim yayınları.
Kurat, A. N. (1953). Türk-İngiliz Münasebetlerinin Başlangıcı ve Gelişmesi (1553-1610). Türk Tarih Kurumu basımevi.
Kütükoğlu, M. S. (1974). Osmanlı-İngiliz İktisâdî Münâsebetleri I (1580-1838). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü yayınları.
Kütükoğlu, M. S. (1983). Osmanlı iktisad tarihi açisindan konsolosluk raporlarinin ehemmiyeti ve kiymeti. Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 10-11, 151-166.
Kütükoğlu, M. S. (1999). Ahidnâmeler ve ticaret muâhedeleri. G. Eren (Ed.), Osmanlı içinde (Cilt III, s.329-41). Yeni Türkiye yayınları.
Lang, R. H. (1878). Cyprus: Its History, Its Present Resources and Future Prospects. Macmillan and Co.
Luke, H. (1969). Cyprus Under the Turks 1571-1878: A Record Based on the Archives of the English Consulate in Cyprus Under the Levant Company and After. Oxford University press.
Özkul, A. E. (2011). Kıbrıs’taki İngiliz konsolosluğu ve faaliyetleri. H. Çoruh M. Y. Ertaç-M.Z. Köse (Ed.), Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası içinde (s.303-351). Yeditepe yayınevi.
Özkul, A. E. (2012). Osmanlı Kıbrısı’nda ipek üretimi ve ticareti. Zeki Dilek, Mustafa Akbulut, Salim Çöhce, Zeynep Bağlan Özer, Reşide Gürses, Banu Karababa Taşkın, (Ed.), 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi) 10-15 Eylül 2007, Bildiriler, Tarih ve Medeniyetler Tarihi, içinde (Cilt V. 2395-2409). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu yayınları.
Özkul, A. E. (2013). The Consuls and their Activities in Cyprus under The Ottoman Administration (1571-1878). Turkish Studies, 8(2), 239-283.
Pamuk, Ş. (2007). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihî 1500-1914 (4. Baskı). İletişim yayınları.
Pringle, D. (2019). The Protestant Tombs in The Orthodox Churchyard of St Lazarus in Larnaca and Environs, 1673–1849. Annual Review of the Cyprus Research Centre, 39, 257-312.
Samani, H. (2006). Tanzimat Devrinde Kıbrıs (1839-1878). Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Samani, H. (2017). Tanzimat döneminde Kıbrıs ticareti. Journal of History Culture and Art Research, 6(4), 790-814.
Savaş, A. İ. (2002). Konsolos. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 26, s.178-180). Diyanet Vakfı yayınları.
Saylan, K. (2018). Erzurum konsolosluk raporlarina göre 20. Yüzyil başlarinda Diyarbakır ticareti. Journal of Social Sciences, 8(16), 243-261.
Stevens, J. (1710). (Ed.) The Travels of Peter Teixeira from India to Italy by Land A View of the Universe: Or, a New Collection of Voyages and Travels into All Parts of the World With the Geography and History of Every Country. J. Knapton.
Türkhan, M. S. (2014). 18. Yüzyılda Doğu Akdeniz’de Ticaret ve Haleb. Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Türkhan, M. S. (2015). Doğu Akdeniz’de İngiliz ticareti: İskenderun-Londra hattinda İngiliz ticaret filosu (1704-1706). Avrasya İncelemeleri Dergisi, IV(2), 27-60.
Türkhan, M. S. (2019). Osmanlı-İngiliz ticaret tarihinin İngiliz arşiv kaynaklari: State Papers tasnifi üzerine bir değerlendirme. History Studies, 11(5), 1753-1772.
Uzunçarşılı, İ. H. (1949). Ondokuzuncu asir başlarina kadar Türk-İngiliz münasebetlerine dair vesikalar. Belleten, XIII(51), 571-648.
Vlami, D. (2015). Trading With the Ottomans The Levant Company in the Middle East. I.B.Tauris & Co.
Wilson, D. (2011). List of British consular officials in the Ottoman Empire and its former territories, from the sixteenth century to about 1860. http://www.levantineheritage.com/pdf/List_of_British_Consular_Official s_Turkey(1581-1860)-D_Wilson.pdf, Erişim tarihi: 10.10.2021.
Wood, A. C. (1964). A History of the Levant Company. (2 nd edition). Frank Cass & Co.
Yazıcı, O. &Tekin, A. S. (2017). Pedro Teixeira’in Seyahatnamesine göre XVIII. yüzyilin başlarinda Osmanlı Devleti’nin güney vilayetleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(49), 161-173.
Yılmaz, Ö. (2016). Türk deniz ticaret tarihinin kaynaği olarak konsolos raporlari. Rahmi Deniz Özbay, Cihan Yapıştıran (Yayına Hazırlayan), VIII. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu Bildiriler kitabı içinde (s. 311-330). İstanbul yayınları.