I. DÖNEM TBMM’DE CEBEL-İ BEREKET MİLLETVEKİLLERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Türk demokrasi tarihinin geçmişi köklü tecrübelere dayanmaktadır. 1876’daki Anayasal ve parlamenter deneyimin olağanüstü koşulların ürünü olan Büyük Millet Meclisi’ne yansıdığını görmekteyiz. İki farklı seçimle oluşan bir Meclis’te mebusların ülkenin kurtuluşu için tek çatı altında çalışmaları dikkate değerdir. Ancak pratikte yaşanan sıkıntılar nedeniyle gruplar oluşmuş ve demokratik koşullarda meclis çalışmalarını sürdürmüştür. Tarih yazımında geneli anlamada yerelin ne kadar önem arz ettiği bilinmektedir. Bu çalışmanın temel sorunsalı “Kurucu Meclis” olarak siyasi, sosyal ve kültürel yönden yeni bir devletin temelini atan TBMM’de Cebelibereket Milletvekillerinin nasıl faaliyet sürdürdüklerine ülke genelindeki bağımsızlık savaşına nasıl katkı sağladıklarına yerelde yanıt bulmak olmuştur. Araştırmada milletvekillerinin sadece biyografileri değil aynı zamanda bir devrin akışı içerisinde Cumhuriyet’e giden çetin yolculuğun süreçleri sancıları ele alınmıştır. Çalışmada yer alan arşiv belgeleri, resmi yayınlardan basınına yansıyan yazılardan ve anılardan desteklenmiştir. Bu çalışmayla literatürdeki noksanlığın giderilmesi amaçlanmıştır.

The Review Of Cebelibereket Mps And Their Activities In The First Grand National Assambly Of Turkey

The history of Turkish democracy is based on fundamental experiences. We see the reflections of Constitutional and Parliamentary experience in 1876 on Grand National Assembly, which was the product of extraordinary conditions. It is remarkable for MPs to work under the same roof in a parliament which came about by two different elections. However, due to practical difficulties, groups were formed and the Parliamentary continued to work under democratic conditions. It is known how important to understand the local in general sense of history writing. The main problem of this study is to find an answer for how Cebelibereket MPs carried on the activities in the Grand National Assembly of Turkey which established a new political, social and cultural government as a “Constituent Assembly”, and how they contributed to the War of Independence. In this study, not only the biographies of MPs, but also the process of challenging journey to the republic are discussed. The archive records in this study was supported with the official publications, memoirs and the articles reflected in the press. This study aims to contribute to the related literature.

PDF

___

BCA, 30.10.0.0, Yer no: 31.173.9
BCA, 030.10.0, Yer No: 75.498.7
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, D.4, C.1, 28 Şubat 1336 (1920)
Parlamento Tarihi, D.1, C.3 (1919-1920).
TBMM Azasının Tercümeihal Kağıt Örneği, Sicil no: 89.
TBMM Azasının Tercümeihal Kağıt Örneği, Sicil no: 90.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.3, D.1,1920.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.4, D.1,1920.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.5, D.1, 1920.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.6, D.1, 1920.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.7, D.1, 1920
TBMM Zabıt Ceridesi, C.7, D.1, 1921.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.8, D.1, 1921.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.9, D.1, 1921.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.12, D.1, 1921.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.10, D.1, 1921.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.16, D.1, 1922.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.19, D.1, 1922.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.20, D.1, 1922.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.22, D.1, 1922.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.23, D.1, 1922.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.24, D.1, 1922.
TBMM Zabıt Ceridesi, C.25, D.1, 1922.
Cumhuriyet
Milliyet
Resimli Gazete
Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Atatürk Araştırma Merkezi
Atatürk Yolu
Belleten
Bilgi
Görüş
İslam Araştırmaları
Popüler Tarih
Tarih Okulu
The Journal Of Academic Social Science Studies
Cumhuriyet
İslam Ansiklopedisi
Türkler
Adıvar, Halide Edip, Türk’ün Ateşli İmtihanı, Can Yayınları, 2017.
Afşar, Erkan, Yolsuzluk ve Usulsüzlük Olaylarının Türk Siyasetine Yansımaları (1923-1950), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum, 2013.
Ağaoğlu, Samet, Babamın Arkadaşları, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017.
Ağaoğlu, Samet, Demokrat Partinin Doğuş ve Yükseliş Sebepleri, İstanbul, 1972.
Ahmet Cevdet Paşa, Ma’ruzat, (Haz.: Yusuf Halaçoğlu), Çağrı Yayınları, İstanbul 1980.
Akbıyık, Yaşar, Milli Mücadelede Güney Cephesi Maraş, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1999.
Akın, Rıdvan, TBMM Devleti (1920-1923), İletişim Yayınları, (1920- 1923), İstanbul, 2001.
Akın, Rıdvan, TBMM Devleti (1920-1923), İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.
Akşin, Sina, 100 Soruda Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul, 1980.
Akyüz, Yahya, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu, 1919-1922, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1988.
Arıkoğlu, Damar, Hatıralarım, Adana, 2000. Atatürk, Nutuk, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2009.
Aydemir, Şevket Süreyya, İkinci Adam, C.I, Remzi Kitapevi, 1966.
Başoğlu, Kamil vd., Kuvayı Milliye Komutanı Tekelioğlu Sinan Bey’in Günlüğü, Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı, Ankara, 2012.
Bayar, Celal, Bende Yazdım 4, Sabah Kitapları, İstanbul,1997.
Bayur ,Yusuf Hikmet, Türk İnkılap Tarihi, C 3, Kısım I, TTK, Ankara, 1983.
Bozdağ, İsmet, Sultan Abdülhamid’in Hatıra Defteri, Pınar Yayınları, İstanbul.
Bozok, Salih, Atatürk Yaverini Anlatıyor, Doğan Kitapevi, İstanbul, 2001.
Cebesoy, Ali Fuat, Milli Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, Ankara, 2007.
Çelik, Kemal, Milli Mücadelede Adana ve Havalisi (1918-1922), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1999.
Demirel, Ahmet, İlk Meclis’in Vekilleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
Demirel, Ahmet, Birinci Meclis’te Muhalefet, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
Demirel, Ahmet, Tek Partinin İktidarı, İstanbul, İletişim Yayınları, 2013.
Demirel, Ahmet, İlk Meclisin Vekilleri, İstanbul, 2017.
Dinamo, Hasan İzzettin, Kutsal Barış Kutsal İsyan 4, Tekin Yayınevi, İstanbul, 2010.
Efe, Ahmet, Kuşçubaşı Eşref, Bengi Yayınları, İstanbul, 2007.
Ener, Kasım, Çukurova Kurtuluş Savaşı’nda Adana Cephesi, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1996.
Gündoğdu, Cihangir (Yayına Hazırlayan), İlk Meclis Anketi (Birinci Dönem TBMM Milletvekillerinin Gelecekten Bekledikleri), TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, No: 100, Ankara, 2004.
Güneş, İhsan, Birinci Meclisin Düşünce Yapısı (1920-1923), Türkiye İşbankası Yayınları, İstanbul, 2009.
Gürer, Turgut (Derleyen), Atatürk’ün Yaveri Cevat Abbas Gürer, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2018.
Gürsoy, Yaşar, Atatürk ve Can Yoldaşı Nuri Conker, Alfa Yayınları, İstanbul,2011.
Hülagü, Metin, Sultan II. Abdülhamid’in Sürgün Günleri Hususi Doktoru Atıf Hüseyin Bey’in Hatıratı, Pan Yayıncılık, 2003.
İlk Meclis Anketi (Birinci Dönem TBMM Milletvekillerinin Gelecekten Bekledikleri), TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, No: 100, Ankara, 2004.
Kansu, Mazhar Müfit, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, TTK, Ankara, 1986.
Karabekir, Kazım, Bulgaristan Esareti ve Hatıralar-Notlar, İstanbul,2003.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2004.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimizde İttihat Terakki ve Enver Paşa, YKY, İstanbul, 2015.
Karabekir, Kazım, İttihat ve Terakki Cemiyeti, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011.
Karaca, Emin, Birinci Meclis’te Muhalifler, Altın Kitaplar, İstanbul,2007.
Karaca, Taha Niyazi, Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2004.
Kılıç Ali, Atatürk’ün Hususiyetleri, Cumhuriyet Yayınları, 1998.
Kılıç Ali, İstiklal Mahkemesi Hatıraları, Cumhuriyet Yayınları, 1997.
Kılıç Ali, Kılıç Ali’nin Anıları, Türkiye İş bankası Yayınlar, İstanbul,2015.
Kılıç, Hamza, I. TBMM’de Cebelibereket (Osmaniye) Mebusları ve Siyasi Faaliyetleri, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2010.
Kılıç, Recep, Mili Mücadelede Denizli ve Denizli Olayı, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon, 2007.
Kınross, Lord, Atatürk, Altın Kitapları Yayınevi, Ankara, 2007.
Köstüklü, Nuri, Milli Mücadelede Denizli, Isparta ve Burdur Sancakları, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1990.
Kural, Yuluğ Tekin , Osmanlı İmparatorluğu’nun Paylaşılması, Kalite Matbaa, Ankara, 1976.
Kutay, Cemal, Çerkez Ethem Dosyası, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1977.
Kürkçüoğlu, Ömer, Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi( 1908-1918), AÜ, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No: 512, Ankara, 1982.
Maman, Kamil, Kara Defter, Timaş Yayınları, İstanbul,2014.
Mango, Andrew, Atatürk, Remzi Kitapevi, 2006.
Nadi, Yunus, Birinci Büyük Millet Meclisi, Cumhuriyet Yayınları, 1998.
Okyar, Fethi, Üç Devirde Bir Adam, Tercüman Yayınları, İstanbul, 1980.
Okyar Osman, Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Fethi Okyar’ın Anıları, İş Bankası, İstanbul, 2006.
Olgun, Emel Oruç, Ali Şükrü Bey Olayı, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2009.
Orbay, Rauf, Cehennem Değirmeni II, Emre Yayınları, İstanbul, 1993.
Osman Tufan Paşa, Kurtuluş Savaşı Hatıraları, Arma Yayınları, İstanbul, 1998.
Özakman, Turgut, Atatürk, Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Kronolojisi, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1999.
Özalp, Kazım, Atatürk’ten Anılar, İş Bankası, Ankara, 1992.
Özçelik, İsmail, Milli Mücadelede Güney Cephesi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2003.
Özel, Sabahattin, Casustur Casus, Derlem Yayınları, 2009.
Sabis, Ali İhsan, Harp Hatıralarım, C.3, Nehir Yayınları, İstanbul, 1990.
Sabis, Ali İhsan, Harp Hatıralarım, Nehir Yayınları, İstanbul, 1993.
Sansar, Fatih, Fırkai İslahiye ve Osmaniye, Osmaniye Valiliği, 2006.
Sevim, Ali vd, Atatürk’ün Talim, Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006.
Sonyel, Salahi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, C.I, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1995.
Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar C. I, MEB, İstanbul, 1991.
Tansu, Samih Nafiz, Teşkilat-ı Mahsusa, Nokta Kitap, İstanbul, 2012.
Tevetioğlu, Fethi, Milli Mücadele Yıllarındaki Kuruluşlar, TTK, Ankara, 1988.
Toker, Metin, Şeyh Sait ve İsyanı, Cumhuriyet Yayınları, 1998.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Gelişmeler (1876-1938), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2009.
Tunçay, Mete, Türkiye Cumhuriyet’inde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931), Yurt Yayınları, Ankara, 1981.
Tunçay, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar (1908-1925), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1978.
Turan, Şerafettin, İsmet İnönü, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 2003.
Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi 4. Kitap, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1999.
Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi II, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1998.
Türk İstiklal Harbinde Güney Cephesi C IV, Ankara, 1966.
Umar, Ömer Osman, Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2004.
Ursavaş, Ali Saip, Çukurova Faciaları ve Urfa’nın Kurtuluşu, Nurettin Uycan Basımevi, İstanbul, 1988.
Us, Asım, Gördüklerim, Duyduklarım, Duygularım, Kitabevi, İstanbul, 2012.
Üstün, Faik, Adana’nın İşgali ve Milli Mücadele, Dizerkonca Matbaası, İstanbul, 1955.
Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet, İlk Meclis, Cumhuriyet Yayınları, 1999.
Yavuz, Bige, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk Fransız İlişkileri, TTK, Ankara, 1994.
Yaycıoğlu, Necat, Osman Tufan Paşa, Ekrem Matbaası, Adana, 2012.
Yetkin, Çetin, Serbest Cumhuriyet Fırkası, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, 1997.
“Profesör Hikmet İnkılap dersinde dün Londra konferansı ve Mustafa Sagirin idamını anlattı”. Cumhuriyet, 22 Mart 1934.
Alkan, Mehmet O., “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Seçimlerin Kısa Tarihi”, Görüş, Mayıs 1999.
Atabey, Figen, Uslu, Ramazan, “Atatürk ve Donanma”, 2. Turgut Reis Ve Türk Denizcilik Tarihi Uluslararası Sempozyumu (1-4 Kasım 2013), Bodrum, 2015.
Bayraktar, Bayram, “Milli Mücadele’de Denizli Olayı” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.VIII, S.XXII, (Kasım 1991).
Bengi, Hilmi, “İstiklal Mahkemelerinde Yargılanan Gazeteciler”, İstiklal Mahkemeleri Sempozyumu, ATAM, Adıyaman,10-11 Aralık 2015.
Beyoğlu, Süleyman, “ Topal Osman”, İslam Ansiklopedisi, C.41. 2012.
Coşar, Ömer Sami, “Musa Dağı’nın Öteki Yüzü”, Milliyet 19 Haziran 1982.
Çelik, Kemal, “Milli Mücadele’de Adana (Güney) Havalisi Komutanları,” Milli Mücadelede Güney Bölgesi Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2015.
Efendioğlu, Ahmet Mehmet, Gürel, Cemal Necip, “Yavuz-Havuz Davası”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl 7, Sayı XIX, 2014.
Eyice, Ahmet, “Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Mücadelesi Sırasında Maraş’ta Ermeni Mezalimi, ”Belleten, Cilt LXVII, Aralık 2003.
Güneş, İhsan, “Atatürk Döneminde Türkiye’de Seçimler (1919-1938)”, Cumhuriyetin 80. Yılına Armağan, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 2004.
Hakkı, İlhami, “Atatürk’ün Şüphelendiği Casus,” Milliyet, 27 Mayıs 1990.
Halaçoğlu, Yusuf, “Cebel-i Bereket”, Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, C.7, İstanbul, 1993.
Halaçoğlu, Yusuf, “Fırka-ı İslahiye ve Yapmış Olduğu İskan”, Tarih Dergisi, Sayı 23, Mart 1973.
Hatipoğlu, Süleyman, “”Milli Mücadelede Suriye İtirafnamesinin Yeri”, Milli Mücadelede Güney Bölgesi Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2015.
İlhami Soysal, “150’likler”, Milliyet, 11 Ekim 1984. (Taha Toros Arşivi)
İlter, Erdal, “Milli Mücadelede “Doğu Lejyonu” Legıon D’orıent’nun Fransız İşgal Bölgesindeki Fonksiyonu”, Atatürk Yolu, C.3, 1989.
Kaya, Erol, "Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı", Türkler, C:XIII, Ankara, 2002.
Kemal, Cemal, “Nablus Meydan Muharebesi’nde Mustafa Kemal”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 51, Bahar 2013.
Keser, Ulvi, “Doğu Lejyonu (LEGION D’ORIENT) ve Güney Bölgesindeki Ermeni Faaliyetleri (1918-1922), Milli Mücadelede Güney Bölgesi Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2015.
Kılıç Ali, “Yavuz-Havuz Hadisesinin İç Yüzü”, Milliyet, 2 Şubat 1952.
Kılıç Ali, “Yavuz-Havuz Hadisesinin İç Yüzü”, Milliyet, 27 Ocak 1952.
Kılıç Ali, “Yavuz-Havuz Hadisesinin İç Yüzü”, Milliyet, 5 Şubat 1952.
Kodal, Tahir, “Milli Mücadele’de Mustafa Kemal Paşa Ve Denizli İlişkileri,” Bilgi, Sayı, 3, Kış 2012.
Kurt, Yılmaz, “Osmaniye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.33, İstanbul, 2007.
Küçük, Cevdet, “II. Abdülhamid’in Beylerbeyi Günleri”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VI, Üsküdar Belediyesi, İstanbul, 2010.
Özcan, Azmi, “Osmanlı Mülkünün Paylaşım Planları Üzerine Düşünceler (Gizli Antlaşmalar 1914-1921)”, İslami Araştırmalar Dergisi, C.12, S.3-4, 1999.
Payaslı, Volkan, “Fransız İşgalinde Osmaniye (Cebel-i Bereket) ve
Rahime Hatun Üzerine Bir Değerlendirme”, Atatürk Yolu, Sayı 61, Güz 2017.
Payaslı, Volkan, “Osmaniye’de Kuva-yı Milliyenin Teşkilatlanması”, Her Yönüyle Osmaniye Sempozyumu, Mayıs 2016.
Sarıkoyuncu, Ali, “Milli Mücadelede Din Adamları ve Atatürk”, C.15, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002.
Sonyel, Salahi, “Yeni Belgelerin Işığı Altında Ermeni Tehcirleri”, Belleten, C.XXXVI, Ocak 1972.
Sükan, Bige, “Birinci Dünya Savaşı Sonlarında Kurulan Osmanlı İmparatorluğu’nda Fransız Çıkarları Topluluğu” 100. Yılında Birinci Dünya
Savaşı Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2015. Şahin, İsmail vd., “Orta Doğuda Emperyalist Güçlerin Gizli Oyunu”, JASS, Autumn 2015.
Şen, Yunus, “Yavuz-Havuz Olayı”, Popüler Tarih, Haziran 2001.
Tansu, Samih Nafiz, “Mustafa Sagiri Tanıyan: Mustafa Kemal”, Cumhuriyet, 29-30 Haziran 1956.
Türkmen, İsmet, "I TBMM Hükümeti Döneminde İsmail Fazıl Paşa’nın Nafıa Vekilliği Görevi 1920 1921", Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 135-158.
Yavuz, Nuri, “ Fırkai Islahiye Ordusunun Özellikleri ve Faaliyetleri”, Gazi Akademik Bakış, C.5, S.10, Yaz 2012.
Yorulmaz, Şerife, “Çukurova’da Kuva-yi Milliye Yapılanmasının Temel Özellikleri”, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Mayıs-Kasım 2005, Yıl:18, Sayı:35-36.