H. 1251 TARİHLİ HISNIMANSUR KAZASI NÜFUS DEFTERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

II. Mahmut döneminin önemli gelişmelerden biri de ülke genelinde gerçekleştirilmiş olan nüfus sayımlarıdır. İlk nüfus sayımı çalışmaları 1828-29 yılında başladı. Ancak bu ilk sayım Osmanlı-Rus savaşı nedeniyle tamamlanamadı. Savaşın bitmesi üzerine 1830-31 tarihinden itibaren nüfus sayımlarına yeniden başlandı. Bu nüfus sayımları Hısnımansur Kazasında da yapıldı. Hısnımansur Kazasında, 18351836 (H.1251) yılında yapılan nüfus sayımı verileri ışığında, kazanın demografik yapısı tespit edilmeye çalışıldı. Adı geçen nüfus defterine göre, merkezi bugünkü Adıyaman ili olan Hısnımansur kaza merkezi başta olmak üzere, kazaya bağlı nahiye, köy, aşiretler ve oymakların nüfus verilerinin yanında, kazada yaşayanların meşgul oldukları meslekler incelendi. Kazada bulunan devlet görevlilerinin tespitinin yanında sosyal yapı hakkında fikir veren ağa, bey, efendi, dede, molla ve keşiş gibi unvanlar ile yaygın olarak kullanılan lakaplar üzerinde duruldu. Ayrıca kişi isimlerinin yöresel söylenişleri ile orijinal halleri verildi. Yine nüfus defterinde kayıt düşülmüş olan yaygın hastalıklar tespit edildi. Adı geçen nüfus defterinin verileri ışığında, XIX. yüzyıl başlarında, Hısnımansur Kazasında icra edilen zanaatlar ve meslekler tespit edilerek açıklandı. II. Mahmut döneminin diğer önemli yeniliklerinden biri Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye'nin kuruluşudur. Hısnımansur Kazasında bu yeni orduya katılanlar hakkında bilgi verildi. Ayrıca nüfus sayımı sırasında gurbette olanlar ve bunların nerelere gittikleri de tespit edildi Bu çalışmanın amacı Tanzimat Döneminin hemen öncesinde, başkentten uzak, Anadolu'nun güneyinde bir şehir olan Hısnımansur'un demografik yapısını tespit etmektir. Bu çalışma sayesinde şehirdeki nüfus yapısı, dini yapı, sosyal ve hiyerarşik statüler, iş gücü ve icra edilen meslekler ortaya konmuştur. Çalışmanın temel kaynağını Osmanlı Arşivi'ndeki nüfus defterleridir. Ayrıca ilgili literatürden de istifade edilmiştir.

The Assessment of the Census Record Book of Hısnımansur Town Dated h. 1251

One of the crucial improvements carried out during Mahmut the second reign was also the census.The first census practices began in 1828-31.Yet, the census was not able to be brought to an end because of the Ottoman-Russia battle. As of the end of the battle, it was made a fresh start for the census of population in 1830-31.The census of population was implemented in the township of Hısnımansur. Via the datum of the census carried out during 1835-36 (A.H) in Hısnımansur, it was endeavored to determine the demographic structure of the district. According to the census record book, not only Hısnımansur zone where Adıyaman takes place today was analysed but its demes, villages, tribes, nomadic tribes and the professions of people residing in the township as well. It was identified both state officers who were in the township and nicknames applied for extensively as ağa, bey, efendi, dede, molla and keşiş ensuring data about the social structure. Besides, Local pronunciation of person names with original version were cited about. Over and above, the comprehensive illnesses noted at the record book via the datum of the census from record book was identified, in the beginning of XIX century, arts and professions which were performed in the township of Hısnımansur were identified and elucidated, too. One of the other reforms carried out during Mahmut II reign was the establishment of Asakir-i Mansure-i Muhammediye. Information about participators for the recent Army in the township of Hısnımansur was given. Likewise, those who had been abroad and where they had gone to during the census were identified as well. The aim of this study is to establish the demografical structure of Hısnımansur, a city in the South of Anatolia and far from the capital city, just before The Tanzimat Period. Thanks to this study; the population structure, religious structure, social and hiearchical status, work force and professions performed are put forward to exhibit. The main source of this study is census record books in The Ottoman Archives. And also we got benefit from the related literature.

PDF

___

Açık, T. (2014). "Bey'likten 'Ağa'lığa: 17. Yüzyılın İlk Yarısında Trabzon'da Unvan Enflasyonu". Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 16 (Bahar 2014), 9-38.
Akyel, S. ve Sertel, S. (2015). "Osmanlı Nüfus Defterlerinin Tarih Yazımındaki Yeri: 1840 Tarihli Çarsancak Kazası Gayrimüslim Nüfus Defteri Örneği." Journal of History and Future. 1 (1): 78-98.
Algar, H. (2005). "Molla." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 30. İstanbul.
Ayverdi, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, I-III. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
Barkan, Ö L. (1953). "Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi." Türkiyat Mecmuası. 10: 1-26.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, NFS. d. 2699.
Çağatay, N. (1972). Türkiy'de Gerici Eylemler (1923'ten Buyana). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Develioğlu, F. (2012). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Elibol, N. (2007). "Osmanlı İmparatorluğu'nda Nüfus Meselesi ve Demografi Araştırmaları." Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 12(2): 135-160.
Güneş, M. (2014). "Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili. " Akademik Bakış. 8(15): 221-240.
İnalcık, H. (1987). Hicrî 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-ı Arvanid. Ankara: TTK Yayınları.
İzolî, D. (1992). Ferheng Kurdi-Tırki Türkçe-Kürtçe. İstanbul: Deng Yayınları.
Karal, E. Z. (1997). Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
Karpat, K. H. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914. Çev., Bahar Tırnakçı. İstanbul: Timaş Yayınları.
Kenanoğlu, M. M. (2004). Osmanlı Millet Sistemi-Mit ve Gerçek. İstanbul: Klasik Yayınları.
Kütükoğlu, M. S. (2013). Osmanlı Belgelerinin Dili. Ankara: TTK Yayınları.
Kütükoğlu, M. S. (2010). Menteşe Sancağı 1830. Ankara: TTK Yayınları.
Merçil, E. (2000). Türkiye Selçuklularında Meslekler. Ankara: TTK Yayınları.
Öz, M. (2010). "Tahrir." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 39. İstanbul.
Özcan, A. (1991). "Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul.
Öztürk, S. (2008). Osmanlı Döneminde Adıyaman'ın Sosyal ve Ekonomik Özellikleri. Medeniyetler Kavşağı Adıyaman. İstanbul: Adıyamanlılar Vakfı Yayınları.
Pakalın, M. Z. (1971). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. I-III. İstanbul: MEB Yayınları.
Sahillioğlu, H. (1991). "Avarız." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 30. İstanbul.
Serbestoğlu, İ. (2014). "19. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nde Nüfus Algısının Değişimi ve Nüfusu Arttırma Çabasında Müfettişlerin Rolü", Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 31. 255-273.
Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı Tarih Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Şemseddin Sami. (2007). Kamûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Şahin, S. (2010).Geçmiş Günümüz ve Gelecekte Nüfus Gerçeği. Ankara: Gazi Kitabevi.
Toprak, S. V. (2015). Besni-1846 Tarihli Bir Nüfus Defterine Göre Nüfus ve Sosyal Hayat. Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi Yayınları.
Türkçe Sözlük. (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ünal, M. A. (2011). Osmanlı Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
Ünal, M. A. (2005). Osmanlı Müesseseleri Tarihi. Isparta: Fakülte Kitabevi Yayınları.
Yığınlı, M. Â. (2013). Adıyaman Merkez Ağzı ve Kültürü. Adıyaman: Adıyaman Belediyesi Yayınları.