1924 AHALİ MÜBADELESİNDE MAHALLÎ SITMA OLAYLARI

Birinci Dünya Savaşı sırasında olumsuz yaşam şartları nedeniyle ortaya çıkan salgınlar cephe ve cephe gerisindeki birçok insanın ölümüne veya olumsuz yaşam koşullarında hayatlarını devam ettirmelerine neden olmuştur. Gerek savaş esnasında, gerekse savaş sonrasında olumsuz etkenlerle mücadelede ilaç, yöntem ve metotların gelişmemiş olması salgın felaketlerini beraberinde getirmiştir. 30 Ocak 1923 tarihinde Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan Nüfus Mübadelesi Antlaşması, iki ülkede yaşayan azınlıkları mübadil konumuna getirdi. Mübadillerin yeni yerlerine uyum sağlayarak üretken konuma gelmelerine kadar geçen süreçte hükûmetler iktisadî ve sıhhî girişimler yapmak zorunda kaldılar. Mübadele sırasında bir kısım göçmenler çeşitli hastalıkların taşıyıcısı olarak Türkiye’ye gelmişlerdir. Büyük çoğunluğu uzun ve yorucu bir vapur yolculuğundan sonra bataklık ve sel birikintisi bulunan alanlara yerleştirilen mübadillerde görülen sıtmadan kaynaklı vakalar birincil sorun haline gelmiştir. Hükûmet, mübadillerde görülen sıtmayla mücadele etmek amacıyla yerleşim alanlarına gıda takviyesi ve kinin göndermek için kaynaklarını seferber etmiş, yerleştirildikleri yerlerin iklimine uyum sağlayamayan ve bataklık alanlarda bulunanların yerlerinin değiştirilmesi sağlanarak sıtmanın yayılması önlenmeye çalışılmıştır. Bu çalışma ile savaş, göç ve salgınların toplum hayatına yansıyan tahripkâr özellikleri ile yorucu bir yolculuktan sonra Türkiye’ye gelen soydaşlarımız arasında görülen hastalıklar ve karşılaştıkları zorluklar, özgün yayınlar ve Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi belgeleri kullanılarak ortaya konulmuştur.

Local Malarıa Cases In 1924populatıon Exchange

Outbreaks caused by unfavorable living conditions during World War I caused many people in front of the façade and facade to continue their lives in their lives or under adverse living conditions. The fact that drugs, techniques and methods were not developed in the fight against negative factors both during the war and after the war brought the epidemics. The population exchange with Turkey on January 30, 1923 Treaty signed between Greece, brought to the position of minorities, immigrants living in the two countries. Governments had to make economic and sanitary initiatives until the migrants were adapting to new places and coming to be productive. Emigrants and exchange outside coming to Turkey, became influential in the emergence of some epidemic. Most of the inhabitants, who were brought to the areas where they would live after a long and tiring ferry journey, were caught up in diseases due to inadequate nutrition until they became producers. Cases of malaria, especially those caused by malaria, have been the primary problem. The government mobilized resources to send food supplements and quinine to the settlements in order to combat malaria in the inhabitants. In this study, the battle has been demonstrated immigration, and with reflected destructive properties outbreaks of community life after a tiring journey publishes original disease common among people who come to Turkey and Prime Minister of the Republic Archives difficulties faced by immigrants in adverse living conditions by using documents.

PDF

___

BCA, 272.11.18.82.19-1, 2, 3.
BCA, 272.11.20.98.6-1, 2.
BCA, 272.12.52.118.7-1, 2, 3, 4.
BCA, 272.12.52.121.4-1, 2.
BCA, 272.13.79.8.14-1, 2.
BCA, 272.79.72.3.6-1.
BCA, 272.79.72.3.7-1, 2.
BCA, 272.79.72.3.14-1, 2.
BCA, 272.79.72.3.15-1.
BCA, 272.79.72.3.16-1.
BCA, 272.79.72.3.19-4.
BCA, 272.79.72.3.26-1, 2.
BCA, 272.79.72.3.27-1, 2.
BCA, 272.79.72.3.31-2.
BCA, 272.79.72.4.10-1, 2.
Aktaş, Esat, Birinci Dünya Savaşı’nın Başlangıcından Rus İşgaline; Bayburt ve Çevresinde Salgın Hastalıklar”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl 10, Sayı XXXI, Eylül 2017, s. 173-201.
Bozdağlıoğlu, Yücel, “Türk-Yunan Mübadelesi ve Sonuçları”, TSA, Yıl: 18, Özel Sayı S: 3, Ocak/2014, s. 9-32.
Çınar, Semih,Türk-Yunan Nüfus Mübadelesinde Tekirdağ İmdad-ı Sıhhi Heyeti’nin Faaliyetleri (1923-1924), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla 2015.
Dalaman, Aykut, Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi Sonucu Çanakkale’ye Yerleştirilen Mübadiller (1923-1930), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2004.
Esen, Atakan, Cumhuriyet Dönemi Sıtma Mücadelesi (1923-1956), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp TarihiEnstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2017.
Karatepe, Mustafa,I. Dünya Savaşında Kafkas Cephesinde Tifüsle Mücadele, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1999.
Koltaş, İsmail Soner, Çukurova Bölgesinde Sıtmalılarda ve Sıtma Riski Olanlarda İndirek Floresan Antikor Tekniği (IFAT) İle PlasmodiumVivax’a Karşı Oluşan Antikorların Gösterilmesi, Çukurova Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Adana 1995.
Lüleci, Abdullah,İstanbul’da Salgın Hastalıklar (1918-1922), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 2009.
Paçacı, Yadigar,Tek Parti Döneminde Salgın Hastalıklar: Sıtma Örneği (1923-1950), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir 2018,
Sarı, Muhammed Atatürk Dönemi İç Anadolu Bölgesi’nde İmar Faaliyetleri (1923-1938), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya 2011.
Sarıköse, Turhan, XIX. Yüzyılda Çukurova’da Doğal Afetler ve Salgın Hastalıklar, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya 2013.
Tuğluoğlu, Fatih, Modernleşmenin ve Devletçi Ekonomi Politiğin Kırsal Kesim Üzerine Etkileri (1929-1939), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2007.
Uygur, Asiye Tülin Sonatılgan,İsveç Kaynaklarına Göre Birinci Dünya Savaşı’nda Rusya’daki Malul Türk Savaş Esirlerinin İsveç Kızılhaçı Yardımıyla İsveç Üzerinden Mübadelesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi veUluslararası İlişkiler Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2013.
Akça, Bayram, “Lozan Barış Antlaşması’ndan Sonra Muğla Vilayetine Gelen Muhacirler”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 21, 2008, s. 17-31.
Akdur, Recep,“Sıtma ve Sıtma Salgınları Tarihi”, Bilim Tarihi Araştırmaları, Sayı: 2, Ankara 2006, s. 1-10.
__________ ,Sıtma, Ankara 2001 .
Akgün, Seçil Karal-Uluğtekin, Murat, Hilâl-i Ahmer’den Kızılay’a, THKBasımevi İşletmeciliği, Ankara 2002.
Aksu, Lutfi,Malarya (Sıtma), Ulusal Matbaa, Ankara 1943.
Altıntaş, Kürşat,“Sıtmanın Labaratuvar Tanı Yöntemleri”,Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 4, Ankara 1983,s. 322-328.
Arı, Kemal, Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
Arı, Kemal, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Yaşanan Göç Olayları ve Sağlık Hizmetleri”, Atatürk Dönemi Sağlık Tarihi Kongresi (1920-1938) Bildiriler (6-9 Kasım 2007 İzmir), Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 156, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir 2009, s. 105-113.
Arı, Kemal, İzmir’den Bakışla Türk Ticaret-i Bahriyesi ve Mübadele Gemileri, Deniz Ticaret Odası İzmir Şubesi Yayınları No: 2, İzmir 2008.
Arı, Kemal,“Mübadele Sürecinde Mübadillerde Salgın Hastalık Riski ve Fare İtlafı”,Prof.Dr. Necmi ÜLKER’e Armağan,İzmir 2008, s. 145-158.
Arı, Kemal,1923 Türk-Rum Mübadele Anlaşması Sonrasında İzmir’de “Emval-i Metruke” ve “Mübadil Göçmenler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.V/15, Temmuz 1989, s. 691 -706.
Ardıç, Nurettin-Turhan,Vedat,”Sıtma”,Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Dergisi, Sayı: 34, 2004, s. 277-285.
Atabay, Mithat, Gelibolu Vilayetinde Mübadele ve Mübadele Sırasında Yaşananlar, Tarih ve Günce, 2008/Kış, Cilt 1, Sayı 2, s. 97-116.
Aydın, Erdem,Türkiye’de Sıtma Savaşı, Türk Tabipleri Birliği Yayını, Ankara 1998
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Sina-Filistin Cephesi, IV. Cilt 1. Kısım, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1979.
Coşkun, Halise, “Çanakkale Savaşlarında Sağlık Hizmetleri”, TAF PreventiveMedicineBulletin, 13(2), 2014, s. 93-98.
Çağlayan, Ercan, “Diyarbakır’da Sağlık Alanındaki Gelişmeler (1923- 1946)”, JASSS TheJournal of AcademicScienceStudies, Volume 6,Issue 6, June2013, s. 351-365.
Çanlı, Mehmet, “Yunan İşgal Kuvvetlerinin Tahliyesi Sonrasında Doğu Trakya’da HilalıAhmer’in Sağlık Hizmetleri (1922-1924)”, Atatürk Yolu, S 44, Güz 2009, s. 639-648.
Çapa, Mesut, “Mübadele’de Kızılay (Hilâl-i Ahmer) Cemiyeti’nin Rolü”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 10, 2001, s. 29-60.
Çapa, Mesut,“Yunanistan’dan Gelen Mübadillerin İskânı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 5, 1990, s. 49-69.
Çelik, Recep, “Çanakkale Savaşları Sırasında Halkın Durumu”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 13, Sayı: 18, Bahar/2015, s. 411 -430.
Dayar, Evren, Antalya’da Sıtma, Cedrus, (VI), 2018, s. 649-674.
Dayar, Evren, “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Antalya”, Toplumsal Tarih Dergisi, Sayı:285, Eylül 2007, s. 44-54.
Demirbilek, Sinan, “Tek Parti Döneminde İnhisarlar”,ÇTTAD, XII/24, İzmir2012/Bahar, s. 203-232.
Kasım İzzeddin, Hicaz Sıhhiye İdaresi Senevî Rapor, Hicaz’da Teşkilât ve Islahât-ı Sıhhiye ve 1330 Senesi Hacc-ı Şerîfi, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1330.
Kasım İzzeddin, Hicaz Sıhhiye İdaresi Senevî Rapor,Hicaz’da Teşkilât ve Islahât-ı Sıhhiye ve 1329 Senesi Hacc-ıŞerîfi, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1328.
Emgili, Fahriye, “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi Hakkındaki Araştırmalara Bir Bakış”, Tarih ve Günce, I/1, 2017 Yaz, s. 29-54.
Erdal,İbrahim, “Türk Yunan Nüfus Değişiminde Türk Mübadillere Yapılan Yardım Faaliyetleri”,A.Ü.D.T.C.F. Tarih Araştırmaları Dergisi, XXV, Cilt: 25, Sayı: 40, Ankara2006, s. 203-214.
Esen, Atakan, “Sıhhî İctimâî Coğrafya Kitaplarına Göre İç Anadolu’da Görülen Salgın Hastalıklar (1922-1926)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 60, Bahar 2017, s. 73-90.
Goularas, Gökçe Bayındır, “1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Günümüzde Mübadil Kimlik ve Kültürlerinin Yaşatılması”, Alternatif Politika, Cilt. 4, Sayı. 2, Temmuz 2012, s. 129-146.
Gözcü, Alev, “I. Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti’nin Gündelik Hayatından Kesitler”, CTTAD, XVI/32, 2016/Bahar, s. 133-169.
Gümüşçü, Osman,“Osmanlıdan Cumhuriyete Geçiş ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye Halk Sağlığı”,Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XIX, Sayı: 55, Ankara 2003, s. 125-146.
Hatip, S. Murad, “Birinci Dünya Harbi Çanakkale Savaşları’na Genel Bakış ve Az Bilinenler Çanakkale Savaşı Denizde miKazanıldı”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 13, Sayı: 18, Bahar 2015, s. 161 -193.
Karatepe, Mustafa, “I. Dünya Savaşı Yıllarında Tifüs Aşısının Uygulanmasında Türk Hekimlerinin Rolü”, Mikrobiyoloji Bülteni, 42, 2008, s. 301-313.
Keser, Ulvi, “Millî Mücadele Döneminde Anadolu’da Sağlık Hizmetleri”,10.Ulusal Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı (20-24 Mayıs 2008), Cilt-2, Konya 2008, s. 1241 -1268.
Korhan, Tuğba, “II.Dünya Savaşı’nda İzmir’in Sıtma İle Mücadelesi”,Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 31, Ordu2014, s. 370-375.
Koylu, Zafer-Doğan, Nihal, “Birinci Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti'nde Sıtma Mücadelesi ve Bu Amaçla Yapılan Yasal Düzenlemeler”,Türkiye Parazitoloji Dergisi, Cilt 34, Sayı 3, İstanbul2010,s. 209-215.
Kurt, Engin, “Savaşların Sonuçlarını Etkileyen Salgın Hastalıklar”, Türkiye Klinikleri J MedEthics, 18(2), 2010, s. 113-122.
Mert, Hasan, “Siperin Ardındaki Çanakkale”, 2. Uluslararası Tarih Sempozyumu 816-18 Ekim 2014), Dokuz Eylül Üniversitesi veBuca Belediyesi, İzmir 2015, s. 647-661.
Özbek,Nadir, Cumhuriyet Türkiye’sinde Sosyal Güvenlik ve Sosyal Politikalar, Tarih Vakfı Yay., İstanbul2006.
Özcan, Eda, “Ahali Mübadelesi ve Yardımların İstanbul Örneği”,ÇTTAD, IX/20-21, İzmirBahar-Güz 2010,s. 55-75.
Özcan, Müesser-Akpınar, Aslıhan-Çitil, Burak Ekrem, “Ondokuzuncu Yüzyıl Sonu Yirminci Yüzyıl Başında Sıtmayla Mücadele Çalışmaları: Muğla Örneği Sıtmayla Mücadele”, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Tıp Dergisi, 4/3, 2017, s. 7-12.
Özer, Sevilay, “I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nde Tifüs (Lekeli Humma) Salgını”, Belleten, Cilt: LXXX, Sa. 287, Nisan 2016, s. 219-260.
Özer, Sevilay, “II. Dünya Savaşı Yıllarında İstanbul’da Tifüs”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XV/30, 2015-Bahar, s. 171 -201.
Özdemir, Hikmet, Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Türk Tarih Kurumu Yayınları 104, Ankara 2005.
Özgişi, Tuncay, “Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Anadolu’ya Zorunlu Göçler ve Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Yardım Faaliyetleri”,Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 31, Ordu2014, s. 386-393.
Özkan, Orhan, “Atatürk Döneminde Sağlık Politikası”,Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, A.Ü.S.B.F. Yay.:513, Ankara1982, s. 191 -205.
Sağlam, Tevfik,Büyük Harpte 3. Ordu’da Sıhhî Hizmet, Askeri Matbaa, İstanbul 1941.
Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayını No: 422, Ankara 1973
Sarı, Mustafa, “Mübadelede Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Faaliyetleri: Kocaeli Örneği (Ocak-Haziran 1924)”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu II (3-5 Nisan 2015), Kocaeli, s. 481 -496.
Tanlay, Ayfer, “Milli Mücadele Başlarında İzmir’de Etkili Olan Başlıca Bulaşıcı Hastalıklar (Emraz-ı Sariye)”, CTAD, VI/15, 2007/Güz, s. 39-54.
Tekiner, Halil, “Dr. İsa Ruhi Koray’ın İstiklal Harbi Hatıratı”, Türkiye Klinikleri, 22(1), 2014, s. 9-16.
Tuğluoğlu, Fatih, “Türkiye’de Sıtma Mücadelesi (1924-1950)”, Türkiye Parazitoloji Dergisi, 32 (4), İstanbul2008, s. 351 -359.
Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi V. Cilt 3 ncü Kitap Çanakkale Cephesi Harekâtı, Ankara 1980.
Türkiye Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Merkez-i Umûmîsi Tarafından 1339 Senesi Hilâl-i Ahmer Meclis-i Umûmîsi’ne Takdim Edilen (1335-1338) Dört Senelik Devreye Aid Rapor, Ahmed İhsan ve Şürekâsı, İstanbul 1339.
TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem II, Toplantı 100, Cilt 3, 1928.
Yalçın, Osman, “Çanakkale Cephesinde Türk Hava Harekâtı”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 13, Sayı: 18, Bahar 2015, s. 349-383.
Yaşar, Hakan, “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nin Firari Askerler Sorununa Dair Genel BirDeğerlendirme”, CTTAD, XVI/32, 2016/Bahar, s. 5-41.
Yaşayanlar, İsmail, “Hicaz Yolunda Kolera: Rusya Müslümanlarının Kullandığı Karadeniz Hac Yolu ve Koleranın Yayılımına Etkisi”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, IV/2, 2015, s. 178-203.
www. spartacus.co.uk/FWWcosts