İRAN’DA RIZA ŞAH DÖNEMİ MODERNLEŞME SÜRECİNİN ŞİA ULEMASINA ETKİSİ

Kaçar hanedanına son veren Rıza Han, kendisini Pehlevi hanedanlığının kurucusu olarak yeni kral (1925-1941) ilan etmiştir. I.Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı İmparatorluğu’nun parçalanması ve ardından Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile başlayan ve Atatürk’ün gerçekleştirdiği Cumhuriyet devrimi ile devam eden süreçten derin bir biçimde etkilenen Rıza Şah, güçlü bir merkezi devlet kurmak amacıyla İran’da bir dizi reform başlatmıştır.İran’da Meşrutiyet Devrimi (Anayasal Devrim-1906-7) sürecinden bu yana Şia ulemasının konumu güçlenmişti. Rıza Şah’ın gerçekleştirdiği merkezileşme ve sekülerleşmeyi hedef alan reformlar sayesinde Şia ulemasının sosyoekonomik durumu derinden etkilenmiş ve bu reformların ulemanın gücünü azaltıcı etkisi olmuştur. Tarihsel olarak bakıldığında Şia siyasal düşüncesine egemen olan siyasal iktidarı haksız bir şekilde elinde tuttuğuna inanılan kesimlere karşı bir protesto olarak siyasal iktidardan uzak durmak ve adil olmayan yönetimlerin iktidarlarının gayri meşru olduğuna dayanan ön kabul, merkezi bir konuma sahipti. Ancak Kaçarların son döneminden başlayarak özellikle Rıza Şah döneminde Şia ulemasının siyasal düşüncesi değişime uğramıştır. Bu değişimin en dikkat çekici yönü daha önceki dönemlerdeki gibi ulemanın siyasal iktidardan uzak, pasif durumda olmaktan çıkıp aktif hale gelmiş olmasıdır. Bu çalışmada, nitel araştırma yöntemi benimsenerek örnek olay incelemesi gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda birincil ve ikincil düzeyde doküman ve kaynaklardan veriler toplanarak bunlar analiz edilmiştir. Çalışmada Rıza Şah döneminde İran’da eğitim, vakıflar ve yargı sistemi olmak üzere üç alanda gerçekleştirilen reformların din adamlarının toplumsal rolleri ve güçlerini nasıl etkilediği ve biçimlendirdiği irdelenmiştir.

The Impact of the Modernization Process on Shia Ulama During the Reign of Reza Shah in Iran

Reza Khan (in reign: 1925-1941), who ended the Qajar dynasty, declared himself the new king of Iran as the founder of the Pahlavi dynasty. The establishment of the Republic of Turkey and the Republican revolution realized by Ataturk, following the disintegration of the Ottoman Empire after the World War I, affected Reza Shah deeply. He initiated a series of reforms in Iran to establish a strong central state. Since the Constitutional Revolution (1906-7) in Iran, the position of the Shia Ulamas was consolidated. However, the Reza Shah’sreforms aimed at centralization and secularization affected the socioeconomic situation of the Shia scholars deeply. These reforms had a diminishing effect on the power of the Ulama. Historically, avoiding a relationship with the political establishment as a protest against those who Ulama believed to hold political powerunfairly had a central position in Shia political thought. However, starting from the last period of Qajars, especially during the reign of Reza Shah, political thought of Shia Ulamas changed. The most striking aspect of this change is that, unlike in the previous periods in which Ulamas was passive and away from the political power, they began to become active in politics. This study has examined how the reforms in three areas, namely education, religious charity foundations, and the judicial system in Iran, affected and shaped the clergy's social roles and power. In this study, a qualitative research method is adopted and a case study is conducted. In this context, data from primary and secondary documents and sources were collected and analyzed.

PDF

___

Abrahamian, E. (1998). İran Beyne Du Enghelab [İki Devrim Arası İran]. Tahran: Ney.
Abrahamian, E. (2014) Modern İran Tarihi, (Çev. D.Şendil), İstanbul: Türkiye İşbankası Yayınları.
Ademiyet, F. (1972). Andisheye Terakki ve Hukumete Kanun [İlerleme Düşüncesi ve Kanuna Dayanan Hükümet]Tahran: Kharezmi.
Akbulut, Ö (2016). Siyasal Yaşam, B.Tangör (Ed.). İran Toplum, Devlet ve Siyaset. Ankara: TODAİE Yayınları. 319-344.
Algar, H. (1980). Din ve Dolet der Doreye Qacar [Kaçarlar Döneminde Din ve Devlet], (A. Seri, Çev.) Tahran: Tus.
Aydın, S (2000). Modernleşme ve Milliyetçilik. İstanbul. Gündoğan Yayınları. 2.Basım.
Bashiriye, H. (2001). Mavane Toseye Siyasi Der İran [İran'da Siyasi Kalkınmanın Önündeki Engeller].Tahran: Ghame No.
Bashiriye, H. (2006).Dibaçei ber Camee Şinasıye iran, doreye cumhuriye islami. [İslami cumhuriyet dönemi, İran siyaset sosyolojisi].Tahran. Neşre Negahe Muaser. 4.baskı,
Bolat, G. (2013). Mirza Taki Han (Emir Kebir) ve Reformları, (1848- 1851). Belleten, LXXVII. 278 Nisan. 151 -181.
Curzon, G. (1983). İran ve Meseleye İran [İran ve İran Meselesi]. (G. A. Mazenderani, Çev.) Tahran: Elmi ve Farhangi Yayınları.
Dağı, İ. D. (2002), Ortadoğu'da İslam ve Siyaset, İstanbul: Boyut Kitapları.
Dik, E.(2016). Merkezi Devletin Oluşumu ve Anayasal Gelişmeler. B.Tangör (Ed.). İran Toplum, Devlet ve Siyaset. Ankara: TODAİE Yayınları.69-138.
Eskafi, N. (2004). Farhange Sebti [Kayıtlı Kültür]. Tehran: Dad Ghoster.
Floor, W. (2011). Nezame Ghazaei der Asre Kaçar ve Pehlevi [Kaçarlar ve Pehlevi Döneminde Yargı Sistemi]. (H. Zandiye, Çev.) Kum: Pejoheshghahe Hoze & Daneshghah.
Jami, M. (2005). Az Shehre Khoda ta Shehre Donya: Jang, Tejeddod ve Medreseye, [Allahın Şehrinden Dünya Şehrine: Savaş, Modernite ve Medrese], 08.02.2005. BBC Persian: http://www.bbc.com/persian/iran/story. İndirme tarihi: 15.11.2018
Kartal, F. (2016). Toplumsal ve Demografik Yapı. B.Tangör (Ed.). İran Toplum, Devlet ve Siyaset. Ankara: TODAİE Yayınları. 9-44.
Kasravi, A. (1944). Deh Sal der Adliye [On Yıl Adliyede]. Tehran.
Khaleghi, M. (2015). Eslahate Nezamiye Abbas Mirza Tayeb-ul Saltane [Abbas Mirza Teyeb-ul Mirza Döneminde Nizamiye Reformları]. Feslnameye Parse, (25), ss.55-79.
Koca, M (2013). İran’da Rıza Şah Dönemı̇ Modernleşme Hareketlerı̇ (1925-1941), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üiversitesi, Malatya.
Musavi, S. A. (2005). İslam, Sünnet, Devlete Modern [İslam, Sünnet, Modern Devlet]. Tahran: Ney.
Shayeghan, A. (2017). Hukuk Madeni [Medeni Hukuk]. Tehran: Mehre Kelam.
Takhshid, M. R. (1998). Eslahat ve Siyasethaye No Gerayiye Reza Shah ve Tesir an ber Qodret ve Nofuze Ruhaniyet [Rıza Şah Döneminde Islahat ve Ulemanın Nüfuzu ve Gücüne Etkisi]Mejelye Hukuk ve Ulum Siyasi, ss.93-117.
Telim o Terbiyet der İran [İran'da Talim ve Terbiye], (1924, Dey/Ocak), İranshehr, 3(1).
Wilbor, D. (1995). Reza Shah Pehlevi [Rıza Şah Pehlevi], (M. D. Saba, Çev.) Tahran: Bongahe Terjome ve Nashre Ketab.
Zancani, Ş. İ. (?). Serghozeshte Man [Benim Geçmişim]. (Düzenleyen. G. Mirza Salih) Almanya: Nima.