Sosyal Bilimler Çevirisi: Türkiye’de "Bourdieu" Çevirileriyle Akademik Pratikleri İlişkisel Düşünmek

Çeviri sosyolojisinin özellikle edebiyat metinlerinin dolaşımında zengin bir araştırma geçmişi bulunmaktadır ancak sosyal bilimlerin dolaşımına çeviriler üzerinden bakan çeviribilim araştırmaları kısıtlıdır. Sosyal bilimlerin çevirisi sosyoloji alanında geniş yer bulurken bugün artık çeviribilimin gündeminde de yerini almaya başlamıştır. Pierre Bourdieu’nün önemle vurguladığı fikirlerin uluslararası dolaşımının sosyokültürel koşulları, çevirileri dolaşımın doğal ve temel dinamiklerinden biri haline getirmektedir. Bu yönde yapılan araştırmalar bir dizi alımlama sorununun temelinde bir düşünür/gelenekten yapılacak çevirilerde tarihsel perspektifi göz ardı eden metin seçim sorunları olduğunu ortaya koymaktadır. Sosyal bilimlerin tüm alanlarını ve bilimsel bilginin gelişimini ilgilendiren bu konu öncelikle epistemolojik bir sorundur. Çeviri sosyolojisi bu konuda bilim tarihi, sosyolojisi ve felsefesiyle disiplinlerarası bir araştırma perspektifine eklemlenmektedir. Çeviriler entelektüel alanda belli bir yapıtın ithalat ve ihracatında dolaşım koşullarını belirlerken, metinlerin üretim bağlamlarını erek bağlama götürememeleri alımlamanın önündeki en büyük engeldir. Bu araştırmada yapılan bibliyografya inceleme bulguları bize Bourdieu’nün Türkiye’de çeviriler yoluyla entelektüel alana geç ve parçalı girdiğini, kronolojik sapma ve eksik temel metin ve temalar nedeniyle bütünlüklü okunmasında sorunlar olduğunu göstermektedir. Ancak bugün dolaşıma katılan çok kimlikli failler ağının çalışmaları eksik temel metinlerin çevrilmesinde sistematik ve yoğun kolektif bir çabayı ortaya koymaktadır. Ritmi artan dolaşımın akademik pratikler üzerinde etkisine bakıldığında, çevirilere yapılan atıf istatistikleri Bourdieucü temaların Türkiye’deki temsilinde boşluklar olduğunu göstermektedir. Bourdieucü yönteme atıfta bulunan akademik çalışma istatistikleri ise, 2016 sonrası çevirilerin sayı, baskı ve dolaşım ritmine paralel olarak tez sayılarında da bir artış olduğuna işaret etmektedir. Özetle bilimsel bilginin üretim, dolaşım ve gelişim koşullarına dönük bir bilinç, bilim pratiklerimizi sorunsallaştırmada eleştirel bir oto-sosyoanalizle mümkündür.

Anahtar Kelimeler:

Çeviri sosyolojisi, Bourdieu, Sosyal bilim çevirisi, Alımlama, Yayıncılık Alanı, Düşünümsellik, Akademik Pratik, İlişkisellik.

Social Sciences Translations: Relational Thinking of "Bourdieu" Translations and Academic Practices in Turkey

The sociology of translation has a rich research history, especially in the circulation of literary texts, but translation studies that look at the circulation of social sciences through translations are limited. While the translation of social sciences has found a wide place in the field of sociology, it has now started to take its place on the agenda of translation studies. The socio-cultural conditions of the international circulation of ideas, which Pierre Bourdieu emphasizes, make translations one of the natural and fundamental dynamics of circulation. Researches conducted in this direction reveal that the basis of a number of reception problems are text selection problems that ignore the historical perspective in translations from a thinker/tradition. This issue, which concerns all fields of social sciences and the development of scientific knowledge, is primarily an epistemological problem. In this way, translation sociology is articulated in an interdisciplinary research perspective with the history, sociology and philosophy of science. While translations determine the circulation conditions for the import and export of a particular work in the intellectual field, the biggest obstacle to reception is that the texts cannot bring the production contexts to the target context. The bibliographic examination findings in this study show us that Bourdieu entered the intellectual field late and fragmented through translations in Turkey, and that there are problems in reading it in a holistic manner due to chronological deviations and missing basic texts and themes. However, the work of the multi-identity network of perpetrators circulating today reveals a systematic and intense collective effort in translating incomplete basic texts. When we look at the effect of increasing circulation on academic practices, the citation statistics for translations show that there are gaps in the representation of Bourdiuesian themes in Turkey. Academic study statistics referring to the Bourdieusian method, on the other hand, indicate that there has been an increase in the number of theses in parallel with the number, publication reprint and circulation rhythm of translations after 2016. In summary, an awareness of the production, circulation and development conditions of scientific knowledge is possible with a critical auto-socioanalysis in problematizing our science practices.

Keywords:

Translation sociology, Bourdieu, social sciences translation, Reception, Publishing field, Reflexivity, Academic Practices, Relationality.,

PDF

___

Aksoy, B. (1999). ‘Sosyal bilimler metinleri çevirisi’. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16 (2). [Çevrimiçi] 12 Ağustos 2022 https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/41186/504782.
Berrichi, A. (2012). ‘La traduction en sciences sociales’ Traduire No: 227 http://journals.openedition.org/traduire/467 ; DOI : 10.4000/traduire.467 Çevrimiçi. 30 Nisan 2019.
Bourdieu, P. (1995). Pratik Nedenler: Eylem Kuramı Üzerine. Çev. Hülya Tufan. İstanbul, Kesit Yayıncılık.
Bourdieu, P. (1995). Toplumbilim Sorunları. Çev. Işık Ergüden. Kesit Yayıncılık.
Bourdieu, P. (2001). Science de la science et réflexivité. Raison d’Agir.
Bourdieu, P. (2002). ‘Les conditions sociales de la circulation internationale des idées’, in Actes de la Recherche en Sciences Sociales, No: 145, pp. 3-8. Çevrimiçi. 24.08.2022. www.persee.fr/doc/arss_0335-5322_2002_num_145_1_2793. https://doi.org/10.3406/arss.2002.2793
Bourdieu, P. (2009). Bekarlar Balosu, çev. Çağrı Eroğlu. Dost Yayınları.
Bourdieu, P. (2009). Sanat Sevdası, çev. Sertaç Canpolat, Metis Yayınları.
Bourdieu, P. (2013). Bir Otoanaliz için Taslak, çev. Murat Erşen, Bağlam.
Bourdieu, P. (2015). Ayrım, çev. Ayşe Günce Berkkurt, Derya Fırat Şannan. Heretik Yayınları.
Bourdieu, P. (2015). Devlet Üzerine. çev. Aslı Sümer. İletişim Yayınları.
Bourdieu, P. (2016). Akademik Aklın Eleştirisi. Çev. P. Burcu Yalım. Metis Yayınları.
Bourdieu, P. (2018). Bir Pratik Teorisi İçin Taslak: Kabiliye Üzerine Üç Etnoloji Çalışması. çev. Nazlı Ökten Gülsoy, Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Bourdieu, P. (2018). Bir Pratik Teorisi için Taslak. çev. Nazlı Ökten Gülsoy. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Bourdieu, P. (2019). Heidegger’in Politik Ontolojisi. çev. Aslı Sümer. Monokl Yayınları.
Bourdieu, P. (2020). Sanatın Kuralları- Yazınsal Alanın Oluşumu ve Yapısı. çev. Necmettin Kâmil Sevil. Alfa Yayıncılık.
Bourdieu, P. (2021a). Homo Academicus. çev. Nazlı Ökten, Arzu Nilay Kocasu ve Eren Gülbey. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Bourdieu, P. (2021b). Sosyolog ve Tarihçi. Çev. Zuhal Karaca (Emirosmanoğlu), İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
Bourdieu, P. (2022). Genel Sosyoloji- Collège de France Dersleri, çev. Zuhal Emirosmanoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları.
Bourdieu, P.; Wacquant L. (2003). Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar. Çev. Nazlı Ökten. İstanbul: İletişim Yayınları.
Çeğin, G. Göker, E. Arlı, Alim; Tatlıcan, Ü. (eds). (2007). Ocak ve Zanaat – Pierre Bourdieu Derlemesi, İletişim, İstanbul.
Demirel Bogenç, E. (2003) Habitus dans le champ de la traduction. Infiltration des traductions de romans populaires français roserotiques dans l’espace culturel turc entre 1950-1975. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Yayınları.
Demirel Bogenç, E. (2013) Çeviri Sosyolojisinin İnşası, Bourdieu Çözümleri-Pratiklerden Seçkiler, İstanbul, Cinius Yayınları.
Demirel Bogenç, E. (2014). “Çevirinin Bourdieu Sosyolojisiyle Yapılanan Yüzü, Çeviri Sosyolojisi”, Cogito- Pierre Bourdieu, Yapı Kredi Yayınları-Üç aylık düşünce dergisi, Sayı:76/Bahar, 402-416.
Derek, R. (2008). ‘French Production and English Reception: The International Transfer of the Work of Pierre Bourdieu’. İn Sociologica, 2/2008 Symposium / The International Circulation of Sociological Ideas: The Case of Pierre Bourdieu – Bologna: Società editrice il Mulino. 1-32. Doi: 10.2383/27720
Dikeçligil, F. B., (2006) ‘Sosyal Bilimler Epistemolojisinde Sorunların Kaynağı: Ontolojiyi Unutmak’. Toplum Bilimleri, ss.47-67.
Diter, K., (2016). Bourdieu et les sciences sociales Réceptions et usages. Kitap tanıtım yazısı. Catherine Leclercq, Wenceslas Lizé, Hélène Stevens (eds.) 2015 https://journals.openedition.org/lectures/19492 Çevrimiçi: 8 Eylül 2021
Emirosmanoğlu, Z. (2015). Çeviribilim Sosyolojisine Doğru: Bourdieu Sosyolojisiyle Türkiye’de Çeviribilim Alanını Düşünmek. (Yayımlanmamış doktora tezi). İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Emirosmanoğlu, Z. (2016). Bourdieu en Turquie- L’espace des traductions en pleine émergence. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 13(2), 2710–2734. [Çevrimiçi] https://www.j-humansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/3859
Emirosmanoğlu, Z. (2022) Türkiye’de Bourdieu: Canlanmakta olan Çeviriler Uzamı, in Strata- Bourdieu’den sonra (çev. Zuhal Emiromanoğlu), Ökten Gülsoy, N.; Mücen, B. (ed.) Pheonix Yayınları.
Gambier, Y. (2021). ‘Traduire les sciences sociales’. Handbook of Translation Studies, Volume 5, pp. 233–239 https://benjamins.com/online/hts/articles/tra21.fr
Gemperle, M. (2009). ‘The Double Character of the German ‘Bourdieu’’. Sociologica, Symposium / The International Circulation of Sociological Ideas: The Case of Pierre Bourdieu 2. No 1/2009. Bologna: Società editrice il Mulino. 1-33. Doi: 10.2383/29573
Gouanvic, Jean-Marc. Sociologie de la traduction, Arrax, Artois Presses Université, 1999.
Heilbron, J., Lenoir, R., Sapiro, G., Pargamin, P. (2004). Pour une histoire des sciences sociales: hommage à Pierre Bourdieu. Paris: Fayard, 2004. Jourdain, A, Naulin, S. (2016) Pierre Bourdieu’nün Kuramı ve Sosyolojik Kullanımları. çev. Öykü Elitez. İletişim Yayınları.
Karaca, Z. (2007). Raymond Queneau'nun "Zazie Dans le Metro" romanının Türkçe çevirisinin toplumsal bağlamda eleştirisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ladmiral, J.-R. (1981). Élements de traduction philosophique. Langue Française, 51, 19–34. http://www.jstor.org/stable/41557468
Roesler, L., (2019). ‘Rafael Y. Schögler’ (dir.) ‘Circulation of Academic Thought. Rethinking Translation in the Academic Field’, Lectures [Çevrimiçi] 25 Temmuz 2022. http://journals.openedition.org/lectures/36052; DOI: https://doi.org/10.4000/lectures.36052
Martorell, A. (2008) ‘Les idées et les mots: la traduction en sciences humaines’, Traduire, 217. Ss.37-51. [Çevrimiçi] 24 Temmuz 2022. https://journals.openedition.org/traduire/961#quotation
Milliaressi, T.; Berner, C. (eds.). (2021) ‘Traduction épistémique’ in Traduire les sciences humaines. Translatio, n° 8, Classiques Garnier, pp.17-39.
Naudet, J. & Duvoux, N. (2021). Gisèle Sapiro ve Franck Poupeau ile Dictionnaire International Bourdieu üzerine söyleşi. [Çevrimiçi] 22.08.2022 https://laviedesidees.fr/IMG/pdf/20210305_bourdieu-2.pdf
Naugrette, M. Poncharal F. ve B. (eds.). (2019). ‘La réception de la ‘pensée française’ contemporaine dans le monde anglophone au prisme de la traduction, Palimpsestes no.33, https://doi.org/10.4000/palimpsestes.3816
Navarre, M. (2015). Tanıtım Metni ‘Bourdieu et les sciences sociales., Bourdieu et les sciences sociales. Réceptions et usages. Leclercq, C; Lizé, W.; Stevens, H. (Der.). La Dispute, 2015. Çevrimiçi. 01.02.2016. http://goo.gl/sZKr17
Nur, A. ve Koytak, E. (2014). ‘Mümkün Bourdieu’ler uzayında bir Bourdieu: Türkiye bilimsel üretim alanında Bourdieu sosyolojisi’. Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 29. Sayı, 2014/2. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. 331-356.
Ökten Gülsoy, N. (2012). ‘Cezayir Deneyiminin Pierre Bourdieu'nün Sosyolojik Tahayyülüne Etkileri: Bilimsel Bir Habitusun Doğuşu’. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3 (25), 1-30. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusosyoloji/issue/535/4943
Ökten Gülsoy, N.; Mücen, B. (ed.) (2022). Strata Dergi- Bourdieu’den Sonra, Phoenix Yayınları, Ankara.
Özcan, L. (2021). Bir çeviri türü olarak sosyal bilimler çevirisi özellikleri, çeviri olguları ve mesleki yeterlilikleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (22), 1052-1066. DOI: 10.29000/rumelide.897354.
Öztürk Kasar, S. (2012). ‘Sosyal Bilimlerde Çeviri/Aktarılabilirlik ve Kültürler Üstü İletişim’ Uluslararası Paris Kolokyumunun Düşündürdükleri’ Dilbilim, (24), 1-8. Çevrimiçi. 22.08.2022. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iudilbilim/issue/1081/12218
Öztürk Kasar, S. ve Tuna, D. (2017). Sosyal Bilimler Alanında Terimcelerin Çevrilmesi ve Türkçe Terim Üretimi. Journal of Turkish Studies. 415-436.
Price J. M., (2008.) ‘Translating social science- Good versus bad utopianism’, Target, Vol. 20:2. 348–364. https://benjamins.com/catalog/target.20.2.09pri
Santoro, M. (ed.) (2009). ‘The International Circulation of Sociological Ideas: The Case of Pierre Bourdieu’, Revue Sociologica 2/2008. Moulino
Santoro, M., Gallelli, A., & Grüning, B. (2018). ‘Bourdieu’s International Circulation- An Exercise in Intellectual Mapping, in Thomas Medvetz, and Jeffrey J. Sallaz (eds), The Oxford Handbooks of Pierre Bourdieu. 21-67. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199357192.013.2 Sapiro, G.; (ed.). (2008). Translatio. Le Marché de la traduction en France à l’heure de la mondialisation, Paris, CNRS éditions, collection ‘Culture et société’. 430s.
Sapiro, G., & Popa, I. (2008) ‘Traduire les sciences humaines et sociales: logiques éditoriales et enjeux scientifiques’. in Translatio: Le marché de la traduction en France à l’heure de la mondialisation. Sapiro, G. (Ed.), Paris: CNRS Éditions.
Sapiro, G., Bustamente, M. (2009). “Translation as a measure of international consecration. Mapping the world distribution of Bourdieu’s books in translations”, Sociologica 2–3: 1–45. 10.2383/31374. Çevrimiçi. 22.08.2022. https://www.researchgate.net/publication/336878465_Translation_as_a_Measure_of_International_Consecration_Mapping_the_World_Distribution_of_Bourdieu%27s_Books_in_Translation
Sapiro, G., M. Santoro, and P. Baert, (2020) Ideas on the Move in the Social Sciences and Humanities, London, Palgrave Macmillan
Sapiro, G. (ed.) (2008). Translatio. Le Marché de la traduction en France à l’heure de la mondialisation, Paris, CNRS éditions, collection ‘Culture et société’. 430s.
Sapiro, G. (2012). Traduire la littérature et les sciences humaines. Conditions et obstacles. Paris: Ministère de la Culture et de la Communication. https://doi.org/10.3917/deps.sapir.2012.01 https://www.cairn.info/traduire-la-litterature-et-les-sciences-humaines--9782111281486.htm?contenu=sommaire
Sapiro, G. (2013). INTERnational COoperation in the SSH: Comparative Socio-Historical Perspectives and Future Possibilities başlıklı proje. CENTRE NATIONAL DE LA RECHERCHE SCIENTIFIQUE-CNRS.
Sapiro, G. (2014). ‘The international career of Distinction’. The Routledge Companion to Bourdieu’s 'Distinction'. Coulangeon, P., Duval, J. (eds.). Routledge, CRESC series, Kasım 2014. 29-42. [Çevrimiçi] 27.01.2016 https://goo.gl/kBMKQM
Sapiro, G. (2019). Quels facteurs favorisent la traduction des livres de sciences humaines?: Le cas des traductions de l’anglais en français et du français en anglais à l’heure de la mondialisation. Palimpsestes. 19-42. DOI: 10.4000/palimpsestes.3827.
Sapiro, G. (2020a). From Social Theorist to Global Intellectual: The International Reception of Bourdieu’s Work and Its Effect on the Author. In: Sapiro, G., Santoro, M., Baert, P. (eds) Ideas on the Move in the Social Sciences and Humanities. Socio-Historical Studies of the Social and Human Sciences. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-35024-6_11.
Sapiro, G. (ed.) (2020b) Dictionnaire international Bourdieu, CNRS Editions, Gisèle Sapiro (dir.)
Schögler, R. Y. (2018). Translation in the Social Sciences and Humanities: Circulating and Canonizing Knowledge / ترجمة العلوم الاجتماعية والإنسانيات : تداول المعرفة وتكريس المرجع. Alif: Journal of Comparative Poetics, 38, 62–90. http://www.jstor.org/stable/26496370
Schögler, R. Y., (2019) ‘Peritexts, Positioning and the Circulation of Academic Thought’ in Schögler, Rafael Y. (Hg.): Circulation of Academic Thought. Rethinking Translation in the Academic Field. Berlin, Bern, Bruxelles, New York, Oxford, Warszawa, Wien. Peter Lang. 2019. 95-124.
Swartz, D. (2011). Kültür ve İktidar– Pierre Bourdieu’nün sosyolojisi. Çev. Elçin Gen, İstanbul: İletişim Yayınları.
Taylan, F. (2011). Sosyal Bilim Yayıncılığı üzerine ‘Faut-il traduire les sciences sociales?’ başlıklı sempozyumda Avrupa Birliği Çeviri Destek politikaları konulu panel konuşması. Çevrimiçi. 22.08.2022. https://www.canal-u.tv/chaines/ehess/faut-il-traduire-les-sciences-sociales/faut-il-traduire-les-sciences-sociales-3eme-1
Ünsaldı, L., Ural, H. (2015). ‘Bütüncül Bir Çalışma ve Zihin Pratiği Olarak Bourdieu’den “Parçalı” Bourdieu’lere: Pierre Bourdieu Sosyolojisinin Fransa’daki Yeri ve Uluslararası Dolaşımı Üzerine. Modus Operandi İlişkisel Sosyal Bilimler Dergisi Sayı: 1. Ankara, Heretik Yayınları.
Wacquant, L. (2014). ‘Kavramlardan Vakalara- Bourdieu’nün kavramlarını nasıl işe koşmalı’ konulu Seminer. Düzenleyen Nazlı Ökten Gülsoy. İstanbul. Galatasaray Üniversitesi.
Wacquant, L. (2018). Four transversal principles for putting Bourdieu to work. in Anthropological Theory, 18(1), 3–17. https://doi.org/10.1177/1463499617746254.