Türkiye’de Borç Dolarizasyonunun Belirleyicileri ve Makroekonomik Göstergeler Üzerindeki Etkileri

Cari işlemler açığı veren ülkelerde, yüksek reel faiz politikası uygulayarak dış finansmanın uluslararası likiditeyi ülkeye çekerek sağlanması istediği firmaların yurtdışından daha düşük maliyetli borçlanmasını artırmaktadır. Ayrıca, küresel kriz dönemlerinde uluslararası konvertibilitesi yüksek olan güçlü ülke paralarının ekonomik işlemlerde kullanılma oranı da yükselmektedir. Borç dolarizasyonuna neden olan bu ve benzeri süreçlerin, özellikle yerel kuru istikrarsız olan gelişmekte olan ülkelerde kırılganlıklar yaratmaktadır. Borç dolarizasyonu yüksek olan firmalarda, oluşan bu kırılganlıklar firma finansal yeterliliği ve geleceği açısından belirsizlikler oluşturmaktadır. Bu çalışmada, 1996-2014 arasında Türkiye’deki reel sektörün borç dolarizasyonunun bilanço değeri üzerinden yatırımlara olan etkisi incelenmektedir. Özellikle gelişmekte olan ülke ekonomilerinde reel sektörün yabancı para cinsinden borçlanması bilanço değerleri üzerinde risk yaratmaktadır. Yerli para biriminin değer kaybettiği durumlarda şirketler finansman gideri kalemi içerisinde kur zararı yazabilmekte; dolayısıyle şirket ilgili bilanço döneminde gelirlerini arttırmış olsa bile karı azalabilmektedir. Böylece bilanço değeri düşmektedir. Ayrıca yerel para biriminin değer kaybettiği durumlarda Merkez Bankasının yerel para biriminin değerini koruma amacıyla faizleri arttırması bankaların kredi faizlerine de yansıyabileceği için şirketler daha yüksek faizle borçlanmaktadır; dolayısıyla finansal borçlar üzerinde de faiz riski oluşmaktadır. Söz konusu, firma eğer döviz kurundaki artışı avantaja çeviremiyorsa; örneğin ihracatçı değilse bilanço değerindeki düşüşten dolayı yatırımları açısından olumsuz etkilenir, şirkerin karlılığı azaldığı için yatırım harcamalarını arttırması da zorlaşır. Ekonometrik analiz kısmında, borç dolarizasyonunun belirleyicilerinin ve firma bilançoları üzerindeki etkilerini değerlendirmek amacıyla, yatay kesit bağımlılığı testleri, 1. ve 2. nesil birim kök testleri, yapısal kırılmaları dikkate alan eşbütünleşme testi ve uzun dönem katsayı testi uygulanmaktadır. Bu çalışmada, firmaya özgü değişkenler olarak kaldıraç oranı, ihracat gelirlerinin toplam satışlar içindeki oranı, net kar marjı, likidite oranları, stokların toplam varlıklar içindeki oranı ele alınmıştır. Makroekonomik değişkenler olarak ise gayri safi milli hasıla büyümesi, enflasyon, cari açık ve küresel risk iştahı kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Borç Dolarizasyonu, Makroekonomik Değişkenler, Panel Veri Analizi

The Determinants of Liability Dollarizaton and The Effects of Dollarization on Macroeconomics Variables inTurkey

Lower-cost borrowing of companies in foreign currency has increased in countries which suffer from persistent current account deficit; since they conduct higher real interest rate policy in order to attract international funding. Moreover the usage of the strong economy currencies with high convertibility in international transactions during the global crises has increased. This process called as “liability dollarization” caused vulnerability, especially in emerging countries having domestic currency fluctations. As a consequence, there is an uncertainty in terms of financial instability and financial self-sufficiency in companies having higher rates of liability dollarization. In this paper, the effect of Turkish real sector on investments through the value of balance sheets between 1996-2014 in Turkey is investigated. Particularly, in emerging country economies the foreign borrowing of the real sector in terms of foreing currency creates a risk factor. When the domestic currency depreciates companies write loss in their financial expenses; thereby the companies would have less profits even if the revenues has increased during the related balance sheet period. Therefore, the value of balance sheets decreases. Besides, when the domestic currency depreciates The Central Banks increase interest rates in order to defend the domestic currency which causes banks to increase their credit interest rates. Therefore the companies’ borrowing rate increases which causes interest rate risk for companies on financial loans. If the company could not benefit from the depreciation of domestic currency; for example if the company is not exporting then the investments are negatively affected from the loss in the value of the balance sheet. Since the investments of the companies decline, the profitability of the companies declines as well. In the econometric analyses, in order to identify the determinants of liability dollarization and the effects of dollarization on the companies’ balance sheets, cross section dependency tests, first and second generation panel unit root tests, co-integration tests which take structural breaks into account and long run coefficient tests are undertaken. In this paper company specific variables such as leverage ratio, the share of export revenues in total sales, profit margin, liquidity ratios, the share of inventories in total assets are taken into account. Also macroeconomic variables such as gross domestic product growth, inflation, current account deficit and global risk appetite are considered.

Keywords:

Liability Dollarization, Macroeconomic Variables, Panel Data Analyses,

PDF

___

Akçay C.O., Emre A., ve Karasulu M. (1997). Currency substitution and exchange rate ınstability: The turkish case, European Economic Review, 41, 827-835.
Akıncı Ö. ve Görmez Y. (2005). Ters para ikamesi., Central Bank of Turkey, Workinp Paper Reseacrh Department.
Aklan N.A. ve Nargeleçekenler M. (2010).Yükümlülük dolarizasyonu ve bilanço etkisi: türkiye üzerine bir analiz. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 177-204.
Alp B. (2013). Türkiye’de reel sektör firmalarında borç dolarizasyonu ve reel kur değişimlerinin bilanço etkisi, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası İstatistik Genel Müdürlüğü, Uzmanlık Yeterlilik Tezi, Ankara.
Alp, B. ve Yalçın, C. (2015). Türkiye’de şirketlerin borç dolarizasyonu ve büyüme performansı. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Çalışma Tebliği No: 15/01.
Arango S. ve Nadiri M.I. (1981). Demand for money in open economies. Journal of Monetary Economics, 69-83.
Augiar M. (2005). Investment, devaluation and foreign currency exposure: The case of Mexico. Journal of Development Economics, 78(1), 95-113.
Balıkçıoğlu M. (2003). Resmi dolarizasyon ve olası Türkiye uygulaması. T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Baltagi, B. H., (2008). Econometric analysis of panel data, John Wiley and Sons Ltd. 4th Edition, Chichester, England.
Başkurt Ö. (2005).Financial dollarization and currency substitution in Turkey”, Master Thesis of Middle East Technical University.
Bleakley H. ve Cowan K. (2002). Corporate dollar debt and depreciations: Much ado about nothing?. The Review of Economics and Statistics, 90(4), 612-626.
Bernanke B. ve Gertler M. (1989). Agency costs net worth and business fluctuations. American Economic Review, 79(1), 14-31.
Bernanke B., Gertler M., ve Gilchrist S. (1999). The Financial accelator in a quantitative business cycle framework. in Taylor J, Woodford M (ed)., Handbook of Macroeconomics, Vol.1, Amsterdam, 1341-1393.
Bonomo M., Martins B., ve Pinto R. (2003). Debt composition and exchange rate balance sheet effect in brasil: a firm level analysis. Emerging Markets Review, 4(4), 368-396.
Breusch, T. S. ve Pagan A. R. (1980). The Lagrange multiplier test and ıts applications to model specification in econometrics. Review of Economic Studies, 47 (1), 239-253.
Calvo G. ve Vegh C. (1992). Currency substitution in developing countries: An introduction. IMF Working Papers, No:92/40.
Calvo G. ve Reinhart C. (2002). Fear of floating. Quarterly Journal of Economics, 117(2), 379-408.
Carranza L.J., Cayo J. M., ve Sanchez–Galdon J.E. (2003). Exchange rate volatility and economic performance in Peru: A firm level analysis. Emerging Markets Review, 4(4), 472-496.
Catao L. ve Terrones M. (2000). Determinants of dollarization: The banking side”, IMF Working Paper, WP/00/146.
Civcir I. (2003). Money demand, financial liberalization and currency substitution in Turkey. Journal of Economic Studies, 30(5), 514-534.
Domaç I., ve Oskooee M.B. (2002). On the link between dollarization and ınflation: evidence from Turkey”, Research and Monetary Policy Department, Central Bank of the Republic of Turkey Discussion Papers, 1217.
Echeverry, J. C., Fergusson, L., Steiner, R. ve Aguilar, C. (2003). Dollar debt in Colombian firms: are sinners punished during devaluations?. Emerging Markets Review, 4, 417–49.
Erbaykal E., Darıcı B. ve Kadıoğlu Ö. (2008). Reverse money substitution process: Turkey case. International Research Journal of Finance and Economics, 15, 240-248.
Galindo A., Panizza U., ve Schiantarelli F. (2003). Debt composition and balance sheet effects of currency depreciation: A summary of the micro evidence. Emerging Markets Review, 4(4), 330-339.
Gertler M. (1992). Financial capacity and output fluctuations in an economy with multiperiod financial relationships. Review of Economic Studies, 59(3), 455-472.
Hadri, K. ve Kurozumi, E. (2012). A simple panel stationarity test in the presence of serial correlation and a common factor. Economics Letters, 115, 31–34.
Hausman, J. A. (1978). Specification tests in econometrics, Econometrica, 46, 1251-1271.
Ize, A., ve Levy-Yeyati, E. (2003). Financial dollarization. Journal of International Economics, 59, 323-347.
Kesriyeli M., Özmen E. ve Yiğit S. (2005). Corporate sector debt composition and exchange rate balance sheet effect in Turkey. European Economic Association 61st. European Meeting of Econometric Society, 24-28 August, Vieanna, 1-27.
Kesriyeli M., Özmen E. ve Yiğit S. (2011). Corporate sector debt composition and exchange rate balance sheet effect in Turkey. Applied Economics, 43 (30).
Levy Yeyati, E. (2006). Financial dollarization: Evaluating the consequences”, Economic Policy. CEPR, CES, MSH, 61-113.
Neanidis K.C. ve Savva C.S. (2009), Financial dollarization: Short-run determinants in transition economies. Centre for Growth & Business Cycle Research Discussion Paper Series, No:113.
Oskooee M.B. (1996). The black market exchange rate and demand for money in Iran”, Journal of Macroeconomics, 18, 171-176.
Özcan K., ve Us V. (2006). Dolarizasyon sürecinde son gelişmeler: Türkiye ekonomisi örneği”, TİSK Akademi, 1(2).
Özcan K., ve Us V. (2007). Dedollarization ın turkey after decades of dollarization: A myth or reality?. Physica A, 385, 292-306.
Özmen E., ve Yalçın, C. (2007). Küresel finansal riskler karşısında türkiye’de reel sektör finansal yapısı ve borç dolarizasyonu. Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü Çalışma Tebliği No: 07/06.
Sarı, İ. (2007). Makroekonomik değişkenlerin dolarizasyon sürecine etkisi: Ampirik bir yaklaşım. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Piyasalar Genel Müdürlüğü, Ankara.
Savastano M., (1996). Dollarization in Latin America: Recent evidence and some policy issues. IMF Working Papers, No. 96/4.
Schneider M. ve Tornell A. (2004). Balance sheet effects, bailout guarantees and financial crises. Review of Economic Studies, 1-31.
Selçuk F. (1997). GMM estimation of currency substitution in a high ınflation economy. Applied Economic Letters, 4, 225-228.
Selçuk F. (2001). Seigniorage, currency substitution and ınflation in Turkey”, Russian and East European Finance and Trade, 37(6), 47-57.
Pesaran, M. Hashem, (1997). The role of economic theory in modelling the long run. The Economic Journal, 107(440), 178-191.
Pesaran, M. H., (2004). General diagnostic tests for cross section dependence in panels. Working Papers in Economics No: 435, Cambridge University.
Pesaran, M.H., (2006). Estımation and inference in large heterogeneous panels with a multifactor error structure. Econometrica, 74(4), 967-1012.
Pesaran, M. H., Shin, Y., ve Smith, R. J. (1999). Pooled mean group estimation of dynamic heterogeneous panels. Journal of the American Statistical Association, 94: 621–634.
Pesaran, M. Hashem, Ullah, Aman ve Yamagata, Takashi (2008). A bias-adjusted LM test of error cross-section independence, Econometrics Journal, 11, 105–127.
Pesaran, M. Hashem ve Yamagata, Takashi (2008). Testing slope homogeneity in large panels. Journal of Econometrics, 142(1), 50–93.
Taşçı H.M. ve Darıcı B. (2008). Türkiye’de para ikamesi ve ters para ikamesinin döviz kuru aracılığıyla senyoraj geliri üzerine etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(3), 89-104.
Togay S. (1997). Para ikamesi-nedenleri ve yarattığı sonuçlar. Ekonomik Yaklaşım, 8(26), 87-102.
Westerlund, Joakim (2006). Testing for panel cointegration with multiple structural breaks”, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 68(1), 101-132.
Yılmaz G. (2005). Financial dollarization, (de)dolarization and the Turkish experience”, Türkiye Ekonomi Kurumu Tartışma Metinleri, 2005/6.
Zeybek H. (2014). Dolarizasyon ve finansman maliyeti. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 2(2), 44-61.