HÂRİCÎLERDE İDEOLOJİK FARKLILAŞMA ÖRNEĞİ: ACÂRİDE FIRKASI DOĞUŞU, GÖRÜŞLERİ VE YAYILIŞI

İslam Mezhepler Tarihinde Hz. Peygamber’den sonra ortaya çıkan ilk fırka Hâricîliktir. İlerleyen süreçte bu fırka da sosyo-politik sebeplerle çeşitli alt kollara ayrılmıştır. Hâricî düşüncenin içerisinde farklı bir mezhebî yaklaşım olan Acâride fırkası Abdulkerim b. Acred tarafından kurulmuş siyasi-itikadî bir düşünce ekolüdür. Hâricîlerin beş ana şubesinden birisi olan Acâride, tarihçesi, yayıldığı coğrafya, etkileri ve görüşleri itibari ile seleflerinden net çizgilerle ayrılmaktadır. Acâride’nin İslam düşüncesine katkıları, takındığı tavır ve düşünce çizgisiyle ana yapıdan farklılaşma biçimi değerlendirildiğinde, onların, siyasî gayelerin etkin olduğu Hâricîliğin bünyesinden dinî ve fıkhî bir çizgiye evirilmenin ve ideolojik farklılaşmanın bir örneği olduğu görülür. Bu fırka, Horasan, Belh ve Sicistan coğrafyasında yayılmış ve bölgenin İslâmiyet’i kabullenmesinde öncülük etmiştir. İslâm Mezhepleri Tarihi makâlât türü eserlere göre fırka kendi içinde on beş kadar kola ayrılmış ancak pek çok sosyal faktörün de etkisiyle adını kaybetmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Haricîlik, Acâride, Mezhepler Tarihi, İdeoloji, Abdulkerîm b. Acred

PDF

___

Abdülhabit, İrfan, Dırâsâtfî’l-Fırakve’l-Akâidi’l-İslâmiyye, Bağdat. Ayar, Kenan, (2008), Hâricîlerin Hz. Ali’den Ayrılış Süreci, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt VIII, Sayı:1, 45-88. Apak, Adem,(2011)Anahatlarıyla İslam Tarihi II, Ensar Yayınları, İstanbul. Bağdâdî, Abdulkâhir, (1991), Buharî, IV, 222; Çağatay, N. ve Çubukçu, İ. A., ( 1985) İslam Mezhepler Tarihi, Ankara Üniversitesi Basımevi,Ankara. Demircan, Adnan,(1996), Haricilerin Siyasi Faaliyetleri, Beyan Yayınları, İstanbul. Demircan, Adnan, (2000), Haricilik Mezhebinin Doğuşu Bağlamında Din-Siyaset İlişkisi, Beyan Yayınları, İstanbul. Eş’arî, Ebû’l-Hasan (1995), Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut. Eş’arî, Ebû’l-Hasan, (2005), İlk Dönem İslam Mezhepleri, çev. Dalkılıç M, ve Aydın Ö.,Kabalcı Yayınevi, Ankara. Fığlalı, E. R., (1982), “Hariciliğin Doğuşuna Tesir Eden Bazı Sebepler”, AÜİFD, Ankara. Fığlalı, E. R., (1985), "İslam Mezhepleri Tarihi Araştırmalarında Karşılaşılan Bazı Problemler'', Birinci Uluslararası İslam Araştırmaları Sempozyumu, Dokuz Eylül Üniversitesi Yay., İzmir, 369-377. Fığlalı, E.R.,(1990), Çağımızda İtikadî İslâm Mezhepleri, Selçuk Yayınları, İstanbul Fığlalı, E. R., (1997), “Haricilik”, İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, C.16, ss.169-175. Fığlalı, E. R., (1999), “İbâziyye”, İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, C.19, ss.256-261. Fığlalı, E.R., (2011), Günümüz İslam Mezhepleri, İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, İzmir. İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan (1997), El-Kâmil fî’t-Tarîh,Cilt II, Dâru’l-Kütübi’l-Arab, Beyrut. İbnHişam,Ebû Muhammed (1936),es-Sîreu’n Nebeviyye, Neşr: M. Seka,İ. Ebyârî, A. Sulemî, Mısır. İbnKesîr, Ebû’l-Fidâ (1988), El-Bidâye ve’n-Nihâye, C.VII, Dâru’l-İhyâ, Beyrut. İbnSa’d,Ebû Abdullah b. Muhammed, (2001)KitâbuTabakâtu’lKübra,Beyrut, Kalaycı, Mehmet (2013), Şiîlik-Sünnilik İlişkisinin Kapsamı ve Sınırlarına Dair Bazı Metodik Mülahazalar, e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, Cilt VI, Sayı:2, 293-319. Kalhati, Ebu Abdullah Muhammed b. Said el Ezdî, (1980), el Keşfve’l-Beyan, Umman. Kutlu, Sönmez (2008), Mezhepler Tarihine Giriş, Dem Yayınları, 3. baskı, İstanbul. İbnKuteybe, Ebû Muhammed b. Abdullah ed-Dîneverî, (1967), el-İmâmeve’s-Siyase, Kitâbi’lMearif, Kahire. Onat, H. ve Ateş, O. (2015), “Hâricilik”, İslam Mezhepler Tarihi, ed. Hasan Onat, Sönmez Kutlu, Grafiker Yayınları, Ankara. Öz, Mustafa, (1988), “Acâride”, İslam Ansiklopedisi, C.1,ss. 318-319, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul. Öz, Mustafa, (1992), “Beyhesiyye”, İslam Ansiklopedisi, C.6, s. 65, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul. Öz, Mustafa, (2001), “Kaade”, İslam Ansiklopedisi, C.23, ss.589, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul. Öz, Mustafa, (2012), Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayınları, İstanbul. Sâlim, S. Abdulaziz, Târîhu’l Devleti’l Arabiyye,Mısır. Sarıçam, İbrahim, (1997), Emevî-Hâşimî İlişkileri, Ankara Şehristanî, EbûFeth Muhammed b. Abdulkerim, (1975), el- Milel ve’n-Nihal, thk. M. S. Kılânî, Beyrut. Şehristânî, EbûFeth Muhammed b. Abdulkerim, (2014), Dinler ve Mezhepler Tarihi,çev. Tan, M.,Kabalcı Yayıncılık, İstanbul. Taberî, Ebû Cafer ibnCerîr, (1997), Tarihu’l-Ümemve’l-Mülûk, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut. Ya’kubî, Ahmet b. EbîYâkub, (2002), Kitâbu’l Buldan, Beyrut.