Bir Siyasî İçecek Olarak Türk Kahvesi

Son yıllarda, yiyecek ve içeceklerin siyasetle olan yakın ilişkisini ortaya koyan ilginç çalışmalar yürütülmektedir. Öncelikle, birçok yiyecek ve içecek kendi tarihlerine sahip olup, bunlardan bazıları farklı coğrafyalarda yayılırken oralarda kültür, ekonomi, dînî hayat ve siyaseti etkileyip kendileri de bunlardan etkilenmektedirler. Türk kahvesi, kıtanın güneydoğu ucundaki İstanbul’a ulaşmasından bu yana, Avrupa’da bir içecek ile siyaset ve dînî kültür arasındaki ilişkiye çok çarpıcı ve renkli bir örnek teşkil etmektedir. Kanaatimce, Türk kahvesi daha en başta (16. yüzyıl ortalarında) İstanbul’da “siyasî” bir içecekti veya bir başka deyişle siyasîleştirildi, çünkü bu içeceğe ve tüketildiği mekanlara çoğu zaman siyasî anlamlar yüklendi. Makalenin ilk kısmı kıtaya yeni gelen bir içeceğin (Türk kahvesinin) hem Osmanlı başkentinde hem de Hristiyan Avrupa’da nasıl devleti, siyaseti ve dini ilgilendirdiğini gösteriyor. Böylece bu kısım daha çok, bir içeceğin girdiği ülkelerde siyaset ve kültürü etkilemesi hakkındadır. Buna karşılık, makalenin ikinci kısmı ise tam tersini yansıtıyor: Yunanistan ve Bosna örneklerinde ise siyasetin kendi davası için gastronomi dahil, gündelik hayatı nasıl biçimlendirdiğine şahit oluyoruz. Bu kısım, 20. yüzyıl sonlarında siyaset ve milliyetçilik dolayısıyla, Türk kahvesinin isim olarak Yunan ve Boşnak kahvesine dönüştüğü iki örnek üzerinde durmaktadır. Burada basit bir içeceğin sadece millî bir ad alarak bir millî kimlik ve gurur nesnesi ve aracı olduğunu görüyoruz. Kısacası kahve, 20. yüzyılda bir defa daha, sıradan bir içecek olmaktan çıkarak siyasî bir içecek olmuş ve birçok insanın kimliğinin bir parçası haline gelmiştir. Kahve ve kahvehanenin toplum ve siyasetle ilişkisini de içeren tarihi son yıllarda önem kazanan maddî tarih alanına ilginç ve önemli bir örnek teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Kahve, kahvehane, siyaset, din, Avrupa

Turkish Coffee as a Political Drink

Recently, one comes across interesting publications on the close relationship between some foodstuff and politics. While some foodstuff and drinks have their own histories, some of them, as they spread in different geographies, have influenced culture, economy, religious life and politics and also have been influenced by them. Turkish coffee provides a striking and colorful example for the relationship between a drink and politics as well as religious culture in Europe since its arrival at the southeastern-most part of the continent, namely Istanbul. I suggest that Turkish coffee was a “political drink” or was politicized in its earliest time (mid-sixteenth century) in Istanbul, because political meanings were often attached to the drink and the places where it was consumed. The first part of the present work shows how a newly introduced drink (Turkish coffee) involved the state (and politics) as well as religion both in the Ottoman capital and several parts of Christian Europe. Thus, this part is more about a drink influencing the politics and culture in the lands where it spread. Yet, the second part of the work reflects just the reverse, that is, how politics shapes to its purposes the everyday language, including gastronomy, as it dwells on two late twentieth-century cases in which Turkish coffee became Greek and Bosnian coffees respectively due to politics and nationalism. In the Greek and Bosnian cases, one witnesses how a simple drink, namely Turkish coffee, becomes an object of national identity and national pride by merely assuming a national name. Therefore, once again coffee became a political drink and part of the identity of many people in the 20th century. History of coffee and coffeehouses which includes their relationship with society and politics provides an interesting and important example for the rising field of material history.

Keywords:

Coffee, cafe, politics, religion, Europe,

PDF

___

A Satyr against Coffee (1674). Londra. http://name.umdl.umich.edu/A62192.0001.001 adresinden erişildi.
Bach, J. S. (2018, 23 Eylül). Kaffeekantate. Erişim adresi: http://www.bach-cantatas.com/Texts/BWV211-Eng3.htm
Bland, A. (2014). As espresso rises, will 'Greek coffee' be left to the Turks?. National Public Radio. Erişim adresi http://www.npr.org/sections/thesalt/2014/11/18/364140082/as-espresso-rises-will-greek-coffee-be-left-to-the-turks
Bostan, İ. (2001). Kahve. TDV İslam Ansiklopedisi. C. XXIV (s. 202-205). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Browning, R. (1983). Medieval and modern Greek. Cambridge-New York: Cambridge University Press.
Câbî Ömer Efendi. (2003). Câbî târihi (târîh-i Sultân Selîm-i Sâlis ve Mahmûd-ı Sânî) (2. Cilt). M. A. Beyhan (Ed.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Charles. (1675). A proclamation for the suppression of coffee-houses. Londra: John Bill and Christopher Barker.
Chazot, S. (2015). Robert Ménard lutte contre les kebabs à béziers parce que la France est un pays de ‘tradition judéo-chrétienne’. Europe1. Erişim adresi: http://lelab.europe1.fr/robert-menard-lutte-contre-les-kebabs-a-beziers-parce-que-la-france-est-un-pays-de-tradition-judeo-chretienne-2539397
Coffeefair Serbia. (2014). Kako se kuva domaća kafa. Erişim adresi: http://www.coffeefair.rs/kako-se-kuva-domaca-kafa
Cohen, B. (2014). The complicated culture of Bosnian coffee. BBC Online. Erişim adresi: http://www.bbc.com/travel/story/20140707-the-complicated-culture-of-bosnian-coffee
Cowan, B. (2005). The social life of coffee: The emergence of the British coffeehouse. New Haven: Yale University Press.
Crawford, J. (1852). History of coffee. Journal of the Statistical Society of London, 15 (2), 50-58.
Çaksu, A. (2007). The janissary coffeehouses in the late 18th century Istanbul. D. Sajdi içinde, Ottoman Tulip, Ottoman Coffee: Leisure and Lifestyle in 18th Century (s. 117-132). Londra-New York: I.B. Tauris.
Çaksu, A. (2014). Onsekizinci yüzyıl sonu İstanbul yeniçeri kahvehaneleri. (A. Onacak, Çev.). D. Sajdi içinde, Osmanlı Laleleri, Osmanlı Kahvehaneleri: On Sekizinci Yüzyılda Hayat Tarzı ve Boş Vakit Eğlenceleri (s.151-173). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
Everard. (1672). A broadside against coffee: Or the marriage of the Turk. The Vertue of Tobacco. Erişim adresi: http://home.gwu.edu/~klarsen/broadside.html
Fotić, A. (2011). The introduction of coffee and tobacco to the Mid-West Balkans. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 64 (1), 89–100.
Greek Reporter. (2012). Greek-Turkish coffee wars ensnare UNESCO. Erişim adresi: http://greece.greekreporter.com/2012/11/22/greek-turkish-coffee-wars-ensnare-unesco.
Habermas, J. (1991). The structural transformation of the public sphere: An inquiry into a category of bourgeois society. Cambridge, MA: MIT University Press.
Halevy, A. Y. (2011). The infinite emotions of coffee. USA: Macchiatone Communications, LLC.
Hattox, R. C. (1996). Coffee and coffee houses: The origins of a social beverage in the medieval near east. Washington: University of Washington Press.
Heise, U. (1987). Coffee and coffee-houses. Atglen: Schiffer Publishing.
Hering, C. G. (2018, 23 Eylül). Der Kaffee-Kanon. Erişim adresi: http://www.musicanet.org/robokopp/Lieder/kaffeeli.html
Işın, P. M. (2014). Osmanlı mutfak imparatorluğu. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Kafadar, C. (1981). Yeniçeri-esnaf relations: Solidarity and conflict (Yüksek Lisans Tezi) Montreal: McGill Üniversitesi.
Karakatsanis, L. (2014). Turkish-Greek relations: Rapprochement, civil society and the politics of friendship. Londra-New York: Routledge.
Kırbaki, Y. (2015, 24 Mart). Türk kahvesi-Yunan kahvesi. Hürriyet. Erişim adresi: http://sosyal.hurriyet.com.tr/yazar/yorgo-kirbaki_136/turk-kahvesi-yunan-kahvesi_27309182
Kırlı, C. (2000). Kahvehaneler ve hafiyeler: 19. yüzyıl ortalarında Osmanlı’da sosyal kontrol. Toplum ve Bilim, 83, 58–79.
Koçu, R. E. (1964). Yeniçeriler. İstanbul: Koçu Yayınları.
Maclean, G. ve Matar, N. (2011). Britain and the Islamic world, 1558–1713. Oxford: Oxford University Press.
Malecka, A. (2015). How Turks and Persians drank coffee: A little-known document of social history by father T. J. Krusiński. Turkish Historical Review, 6, 175-193.
Matar, N. (1998). Islam in Britain, 1558–1685. Cambridge: Cambridge University Press.
Mehmed Dâniş Bey. (1994). Netîcetü'l-vekayi'. yeniçeri ocağının kaldırılışı ve II. Mahmud'un Edirne seyahati: Mehmet Dâniş Bey ve eserleri. Ş. Mutlu (Ed.). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Mikes, G. (1965). Eureka! rummaging in Greece. Londra: Andre Deutsch.
Miller ve diğerleri. (2012,14 Ekim). Greek anti-austerity protesters hurl coffee at German diplomat as riots sweep across Europe. Daily Mail. Erişim adresi: http://www.dailymail.co.uk/news/article-2232706/Greek-anti-austerity-protesters-hurl-coffee-German-diplomat-riots-sweep-Europe.html.
Mlekuž, J. (2008). Predmet kot akter? primer bureka v Sloveniji (Doktora Tezi). Nova Gorica: Nova Gorica Universitesi. http://www.ung.si/~library/doktorati/interkulturni/4Mlekuz.pdf adresinden erişild.
Mlekuž, J. (2015). Burek a culinary metaphor. Budapeşte-New York: CEU Press.
Naîmâ, M. E. (1281–83). Târîh-i naîmâ: Ravdat-ül Hüseyn fî hülâsat-i ahbâr-il hâfikeyn (3. bs.). İstanbul: Matbaa-i Âmire. 3. bs.
Pavlidis, V. (2013). Turkikos kafes. Iporta Magazine. Erişim adresi: https://iporta.gr/62toyrkikos-kafes-tou-vaggeli-pavlidi/
Petropoulos, E. (1995). Yunanistan’da Türk kahvesi (Herkül Millas, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Petropoulos, I. (1979). O Turkikos kafes en eladi. Atina: Ekdoseis Nefeli.
Şânîzâde, A. (t. y.). Târîh-i Şânîzâde (4 Cilt). I: İstanbul: y.y. 1284. II: İstanbul: Süleyman Efendi Matbaası. 1290. III: İstanbul: y.y. 1291. IV: İstanbul: Cerîde-i Havâdis Matbaası.
The Character of a Coffee-House. (1665). Erişim aderesi: http://name.umdl.umich.edu/A31685.0001.001
The Mens Answer to the Womens Petition against Coffee. (1674). Erişim adresi: Londra. http://www.staff.uni-giessen.de/gloning/tx/mens-answer-1674.htm
The Women’s Petition against Coffee. (1674). Londra. Erişim adresi: http://www.staff.uni-giessen.de/gloning/tx/wom-pet.htm
Trivolis, D. (2013). Ask CB: Greek coffee in athens?. Culinary Backstreets. Erişim adresi: http://culinarybackstreets.com/cities-category/athens/2013/greek-coffee-in-athens/
Tsolakidou, S. (2012). Frappé: the history of coffee that Greeks are obsessed with. Greek Reporter. Erişim adresi: http://greece.greekreporter.com/2012/05/19/frappe-the-history-of-coffee-that-greeks-are-obsessed-with
Twain, M. (1869). The innocents abroad. Hartford: American Publishing Company.
UN News. (2005). Srebrenica: Traditional Bosnian coffee ritual honours massacre victims at UN. http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=14990&Cr=Srebrenica&Cr1 adresinden erişildi.
UNESCO. (2013). Turkish coffee culture and tradition. Erişim adresi: http://www.unesco.org/culture/ich/en/RL/turkish-coffee-culture-and-tradition-00645
Ünal, A. (2015,17 Nisan). A new step forward in bilateral relations after ‘Turkey and Serbia in the 21st century’ conference. Daily Sabah. Erişim adresi: http://www.dailysabah.com/diplomacy/2015/04/17/a-new-step-forward-in-bilateral-relations-after-turkey-and-serbia-in-the-21st-century-conference
Young, D. (2013). “The history of Greek-style frappe. I Need Coffee. Erişim adresi: https://ineedcoffee.com/the-history-of-greek-style-frappe/ [23.9.2018].