İki Seyyah Bir Kültür: Broquière ve İbn Battûta Seyahatnâmelerine Göre Türklerde Yemek Kültürü

Yemek ve içmek insan yaşamının devam edebilmesinin en temel ögesidir. Fakat insanlar sadece hayatlarını idame ettirmek için yemezler ve içmezler. Aynı zamanda yemek; bir sınıf göstergesi, milletler arasındaki ilişkilerde bir gösteri vesilesi, boş vakitlerde yapılacak bir faaliyet, şenlikler için bir vesile unsurudur. Yemek kültürü incelenerek toplumların tarihsel gelişimleri de izlemlenebilir. Türkler, köklü bir tarihe ve güçlü bir kültür birikimine sahiptirler. Sahip oldukları bu kültür birikiminin önemli bir parçası da yiyecek ve içecek alışkanlıkları ile bunun etrafında şekillenen kültürel unsurlardır. Türkler, genel olarak İslam öncesi Orta Asya bozkır hayatında şekillenen bu alışkanlıklarını göçlerle birlikte gittikleri coğrafyalara taşımışlar, yeni bölgelerdeki toplumları etkileyerek ve onlardan etkilenerek kültürlerini devam ettirmişlerdir. Ayrıca farklı inançlarla karşılaşmaları ve özellikle İslamiyet başta olmak üzere değişik dinlere tabi olmaları, yiyecek ve içecek alışkanlıklarının değişmesini de beraberinde getirmiştir. Yemek kültürünün izlerini günümüzde de görmek mümkündür. Seyyahlar, sadece üst yönetici sınıf ile görüşen olup onları yazan değil aynı zamanda toplumun alt sınıfları ile de muhatap olan ve bunları aktaran kişiler olması nedeniyle daha ayrıntılı bilgiler sunmaktadır. Çalışmamızda Orta Çağ’da Türklerin yaşadığı coğrafyaya seyahat eden seyyahların gözüyle Türklerdeki yemek kültürünü inceledik. Seyahatnâmelerinden istifade ettiğimiz seyyahları seçerken Bertrandon de la Broquière ve İbn Battûta gibi farklı bölgelerden ve dinlerden olanlarını tercih ettik. Ayrıca günümüze kadar gelen yeme içme kültürünü de tespit etmeye çalıştık. Bu araştırmada daha fazla seyahatnâmeye yer verilebilirdi fakat bir makale boyutunu aşacağı için iki seyyahın seyahatnâmesi ile sınırlı tuttuk.

Anahtar Kelimeler:

Türk, yemek kültürü, seyahatnâme, Broquière, İbn Battûta

Two Travellers, One Culture: Food Culture in Turks according to the Travels of Broquière and Ibn Battûta

Food and drink are the most fundamental elements of human life. However, people simply don’t eat and drink to survive. Food culture is a class indicator, a demonstration in relations between nations, an activity to be done in leisure time and an element of occasion for festivals. The historical development of societies can be monitored by following the food culture. Turks have a long history and a strong cultural background. An important part of this cultural accumulation they possess is the food and drink habits and the cultural elements shaped around it. The Turks moved these habits, which were shaped in the pre-Islamic Central Asian steppe life, to the territories where they migrated with migrations and continued their culture by influencing the societies in these new regions and by being influenced by them. In addition, they met with different beliefs and were subject to different religions, especially Islam. It is possible to see the traces of these habits today. Travellers can have more detailed information because they are not only concerned with the senior class but also sub-classes of the society and tell. In our study, we examined the food culture of Turks in the Middle Ages through the eyes of travellers traveling to the region where Turks live. While choosing travellers whose travel books we benefited from, in order to capture different points of view, we preferred those from different regions and religions such as Bertrandon de la Broquière and İbn Battûta. In this study, we have also tried to determine the culture of eating and drinking which has survived to the present day. We wanted to give more places for travel books in the study, but we limited it with travel books of the two travellers because it will exceed the size of an article.

Keywords:

Turkish, food culture, travel book, Broquière, İbn Battûta,

PDF

___

Alptekin, A. B. (1992). Manas’ın balalarıyla yedi gün. Millî Folklor, 16, 20-24.
Aykut, A. Sait (1999). İbn Battûta. İslam Ansiklopedisi (Cilt 19, s. 361-368) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (1996). Ensâbü’l-Eşrâf (Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî, Thk.). Beyrut: yy.
Bozkurt, N. (2000). İçki. İslam Ansiklopedisi (Cilt 21, s. 455-456) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
De La Broquière, B. (2000). Bertrandon de la Broquiere'in denizaşırı seyahati. (İ. Arda, Çev., S. Eyice, Der.). İstanbul: Eren Yayıncılık.
El-Ömerî, Şihâbüddîn Ahmed b. Yahyâ b. Fazlillâh (1991). Mesâliku’l-Ebsâr (Anadolu beylikleri hakkında araştırmalar I). (Y. Yücel, Çev.). Ankara: TTK Yayınları.
Ergun, P. (2011). Alevilik-Bektaşilikteki tavşan inancının mitolojik kökleri üzerine. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 60, 281-312.
Eyice, S. (1975). Bertrandon de la Broquière ve Seyahatnâmesi. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 6, 85-126.
Eyice, S. (1992). Bertrandon de la Broquière. İslam Ansiklopedisi (Cilt 5, s. 523-524) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Hacıgökmen, M. A. (2013). Türklerde yas âdeti temelleri ve sonuçları. Tarihçiliğe adanmış bir ömür: Prof. Dr. Nejat Göyünç’e armağan (s. 393-423). Konya: S.Ü. Türkiyat Ens. Yayınları:
İbn Battûta, Ebu Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî (2000). İbn Battûta Seyahatnâmesi I-II. (A. S. Aykut, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
İbn Bibî, Nâsırüddîn Hüseyn b. Muhammed b. Alî el-Ca‘ferî er-Rugadî el-Münşî (1996). el-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye. (Mürsel Öztürk, Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
İbn Haldûn, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Muhammed b. Haldun el Hadramî (1956). Mukaddime. Beyrut: Dâru'l-Fikr.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed (1985). et-Tabakâtü’l-kübrâ. (İhsân Abbâs, Nşr.). Beyrut: Dâru Sadır.
Koçyiğit, T. (2009). İbn Battûta’nın Karadeniz seyahati üzerine bazı mülahazalar”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9(4), 53-73.
Kofuoğlu, S. (1997). Hamîdoğulları. İslam Ansiklopedisi (Cilt 15, s. 471-476) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Öcal, S. (1985). Eski Türklerde yiyecekler. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Z. F. Fındıkoğlu Armağanı, 35, 161-213.
Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş 4. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Öztürk, C. (2018). Türk tarihi ve kültürü. Ankara: Pegem Yay.
Rasonyi, L. (1971). Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
Solmaz, S. (2018). İbn Fazlan Seyahatnâmesine’ne göre İtil Bulgarları. Konya: Çizgi Kitabevi.
Sümer, F. (2001). Karamanoğulları. İslam Ansiklopedisi (Cilt 24, s. 454-460) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Turan, A. N. (2007). Boza’yı kurcalamak. Acısıyla tatlısıyla boza. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Uzunağaç, Ö. (2014). Selçuklu Anadolu’sunda beslenme ve yemek kültürü (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Üstün, Ç. (2009). Eski bir Türk içeceği: Kımız (Koumıss). TÜBAR, 26, 247-255.
Yazıcı, H. (2009). Seyahatnâme. İslam Ansiklopedisi (Cilt 37, s. 9-11) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.