Arap Şiirinde Zaruretten Kaynaklanan Ziyadeler

Şiirde görülen zaruret gereği yapılan durumlar hakkında nahivle uğraşan pek çok âlim farklı görüşler beyan etmiştir. Nitekim Sibeveyh ve İbn Mâlik gibi âlimler, şairin bu tür zaruretleri şiirinde kullanmasının kaçınılmaz olduğu görüşünü savunurken; Ebû Hilâl el-Askerî gibi diğer âlimler ise konuyla ilgili zaruret durumları olmadan da şiirler söylenebileceğini öne sürmüşlerdir. Şiir zaruretleri hakkında Zarûratu’şşi ʿr adıyla ilk müstakil eseri kaleme alan kişi Müberred olmuş fakat onun bu eseri günümüze malesef ulaşamamıştır. Daha sonra Kazzâz el-Kayrevânî, Mâ yecûzu li’şşai ʿri fi’z-zarûrati adıyla günümüze ulaşan ilk müstakil eseri kaleme almıştır. Nahiv âlimleri, şairin vezin ve kafiye gereği dil kurallarının dışına çıkmasıyla oluşan şiir zaruretlerini genel olarak ziyade, naks (hazif), takdim-teʾhîr ve bedel olmak üzere dört başlıkta incelemiştir. Araştırmanın konusunu teşkil eden ziyade de söylenilen pek çok şiirde görülen bir zaruret türü olmuştur. Şairler şiirlerinde dil kurallarına aykırı olarak hareke, harf ya da kelime ziyadesi yapmışlardır. Nahiv âlimlerinin pek çoğu şiirin kendine has bir dili olduğunu ve gerekli durumlarda Arap dil geleneğinin sınırlarından çıkmamak ve dil ölçülerini yok saymamak şartıyla nahiv ya da sarf kurallarının dışına çıkılarak şiirlerde bazı ziyadelerin yapılabileceğini kabul etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Arap dili ve belâgatı, Ziyade, Zaruret, Şiir, Nahiv kuralları

Necessity Caused by Excess in Arab Poetry

Numerous nahiv scholars have asserted divergent opinions on the use of poetic zaruret or rules governing poetic language and syntax. Scholars such as Sibeveyh and İbn Malik defended the rigid necessities of poetry; other scholars such as Ebu Hilal al-Askeri claimed that poems can be articulated without any necessary rules being applied. The first independent treatise on poetic necessities was written by Müberred and titled Zarûrat aş-şiʿr; however, this book has not survived to the present time. Later, Kazzâz al-Kayrevânî, wrote Mâ yecûzu li aş-şaiʿri fi az-zarûrati a volume that remains extant. Nahiv scholars analyzed the poetic requirements to be heeded by poets according to four categories governed by the general rhythm and rhyme of a poetic genre. ziyade, naks (hazif), takdim-te'hir and bedel. Ziyade implies excess and typifies poetic language constituting themes that have long appeared in the tradition of Arabic poetry. Use such elaborate terms such as hareke, harf, or the use of additional words against strict language rules. Most nahiv scholars have acknowledged that poetic language is unique and that extra-syntactical usage of language that transgress the rules of nahiv and sarf should be allowed when required without upsetting the dimensions limits, and traditions of Arabic.

Keywords:

Arabic language and rhetoric, Ziyade, Necessity, Poetry, Nahiv rules,

PDF

___

Abdullatîf, Muhammed Hamâse. Lugatu’ş-şʿir dirâse fi’z-zarûrati’ş-şiʿriyye. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1416/1996.
Âlûsî, Ebu’l-Meâlî Cemâluddîn Mahmûd Şükrî b. Abdillâh b. Mahmûd. ez-Zarâir ve mâ yesûgu li’ş-şâʿir dûne’n-nâsir. Thk. Muhammed Behcet el-Eserî. Kahire: Matbaatu’s-Selefiyye, 1331/1915.
ʿAskerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Kitâbu’s-Sınâʿateyn. Thk. Ali Muhammed el-Becâvî & Muhammed Ebû Fazl İbrahim. Beyrut: el-Mektebetu’l-ʿUnsuriyye, 1418/1998.
Bağdâdî, Abdulkâdir b. Ömer b. Bâyezîd. Hizânetu’l-edeb ve lubbu lubâbi Lisâni’l-ʿArab. Thk. Abdusselâm Muhammed Hârun. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1418/1997.
Curcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyîd eş-Şerîf. et-Taʿrîfât. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 1403/1983.
Çelebi, Kâtib. Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kutubi ve’l-funûn. Bağdat: Mektebetu’l-Musenna, 1941.
Esterâbâdî, Necmu’l-eimme Razıyyüddîn Muhammed b. el-Hasen el-Garavî es-Semnâkî. Şerhû’l-Kafiye. Thk. Yusuf Hasan Ömer. Bingazi: Câmiʿatu Karyûns, 1416/1996.
Ezherî, Ebu’l-Velîd Zeynuddîn Hâlid b.Abdillâh b. Ebî Bekr el-Vakkâd. Tehzîbu’l-luga. Thk. Muhammed Muhammed ʿIvâz Murʿib. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 1421/2001.
Ferezdak, Ebû Firâs Hemmâm b. Gālib b. Sa‘saa et-Temîmî. Dîvânu’l-Ferezdak. Nşr. Ali Fâʿûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 2010.
Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân b. ʿAmr b. Temîm el-Ferâhîdî el-Basrî. Kitâbu’l-ʿAyn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî & İbrahim es-Sâmerrâʾî. 8 Cilt. Bağdat: Mektebetu’l-Hilâl, 1405/1985.
Husrî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî b. Temîm el-Ensârî el-Fihrî. Zehru’l-âdâb ve semeru’l-elbâb. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
İbn Cinnî Ebu’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Hasâʾis. Kahire: el-Heyetu’l-Mısriyye, 1331/1913.
İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Dureyd el-Ezdî. Cemheratu’l-luga. Thk. Remzi Munir Baalbakî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿIlm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. es-Sâhibî fî fıkhi’l-lugati’l-ʿArabiyyeti ve mesâilihâ ve suneni’l-ʿArab fî kelâmihâ. Nşr. Muhammed Ali Beyzûn. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-ʿIlmiyye, 1418/1997.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem el-Ifrîkî el-Mısrî. Lisânu’l-ʿArab, 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, ts.
İbn Sîde Ebu’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mursî. el-Muhassas. Thk. Halil İbrahim Ceffâl. Beyrut: Dâru İhyâʾi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 1417/1996.
İbnu’n-Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebî Yaʿkûb İshâk. el-Fihrist. Thk. İbrahim Ramazan. Beyrût: Dâru’l-Maʿrife, 1417/1997.
İbnu’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. el-Usûl fi’n-nahv. Thk. Abdulhuseyin el-Fetlî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, ts.
İbrahim, İbrahim Hasan. Sibeveyhî ve’z-zarûrati’ş-şi‘riyye. Kahire: Matbaatu Hasan, 1983.
Kazzâz, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer b. Ahmed el-Kayrevânî et-Temîmî en-Nahvî. Mâ yecûzu li’ş-şaiʿri fi’z-zarûrati. Kahire: ez-Zehrâ li-İʿlâmi’l-ʿArabî, 1412/1992.
Matlub, Ahmed. Mu‘cemu mustalahâti’n-nakdi’l-‘Arabîyyi’l-kadîm. Beyrut: Mektebetu Lubnân, 2001.
Muberred, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. ʿAbdilekber b. ʿUmeyr el-Ezdî es-Sumâlî. el-Muktedâb. Thk. Muhammed ʿAbdulhâlik ʿUzayme. Beyrut: ʿÂlemu’l-Kutub, ts.
Sîbeveyhi, Ebû Bişr Ebû Osmân Ebu’l-Hasen ʿAmr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. Thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1402/1982.
Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh b. Merzubân. Zarûratu’ş-şiʿr. Thk. Ramazan Abduttevvâb. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-ʿArabiyye, 1405/1985.
Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İktirâh fî usûli’n-nahv ve cedelih. Thk. Mahmûd Fucâl. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1409/1989.
Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Eşbâh ve’n-nezâʾir fî kavâʾid ve fürûʿi fıkhi’ş-Şâfiʿiyye. Thk. Abdulal Salim Mukerrem. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1405/1985.
Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Muzhir fî ʿulûmi’l-luğa. Thk. Ali Muhammed el-Becâvî vd. Kahire: Daru İhya'il-Kutub'il-Arabiyye, ts.
Tanrıverdi, Eyüp. “Eski Arap Şiirinde Kuraldışı Kullanımlar Literatürü”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2005), 95-106.
Toprak, Mehmet Faruk. “Zarûrât-ı Şi‘riyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/138-140. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Meʿâni’l-Kurʾân ve iʿrâbuh. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1408/1988.