Yahyâ b. Saîd el-Antâkî’nin Târîh’inde Bahrî Seferler, Denizcilik ve Nil Nehri

Melkî Patriği Saîd b. Bıtrîk’in yeğenlerinden olan Yahyâ b. Sâîd el-Antâkî tahminen 370’ten (980-981) önce Kahire’de doğdu. Hayatının ilk 35 veya 40 yılını Mısır’da geçirdikten sonra 405 (1014-1015) senesinde Bizans hâkimiyetindeki Antakya’ya yerleşti ve ileri yaşlarda bu şehirde vefat etti. Târîh isimli meşhur eserini yıllara göre değil de tahta çıkış sırasıyla önce Abbâsî, sonra Fâtımî halifelerine ve ülkelere göre taksim eden müellif, Mısır, Suriye ve Bizans İmparatorluğu’ndaki olaylar hakkında geniş bilgi vermekte ve Kuzey Afrika’da meydana gelen hâdiselere ise sadece Fâtımîler dolayısıyla temas etmektedir. Yazar, te’lif ettiği eserinde X. ve XI. yüzyıllarda denizcilik bağlamında Bizans İmparatorluğu, Mısır’daki Türk-İslâm devleti İhşîdîler, Kuzey Afrika ile Mısır’da hüküm süren Fâtımîler ve kuzeydeki Rusların Akdeniz, Kızıldeniz veyahut Hazar Denizi’nde gerçekleştirdikleri sefer ve çıkarmalara yer vermektedir. Bunun yanında kaydettiği gemi isimleri ve Nil Nehri hususunda naklettiği kayıtlar özgün bilgiler niteliğindedir. el-Antâkî’nin deniz, denizcilik ve Nil Nehri hakkında kaleme aldığı orijinal aktarımları Ortaçağ tarihine âit eserlerdeki bilgilere katkı yapılmasına da imkân sağlamaktadır. Bu çalışmada müellifin denizler ve Nil hakkında verdiği mâlûmat ele alınarak su coğrafyasındaki hâdiseler, gelişmeler tetkik edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Yahyâ Saîd b. el-Antâkî, Akdeniz, Kızıldeniz, Hazar Denizi, Nil Nehri, Gemiler

Naval Campaigns, Seafaring and the Nile in Yaḥyā b. Saʻīd al- Antākī’s the History (Tarīkh)

Yaḥyā b. Saʻīd al-Antākī, a nephew of the Melkite Patriarch Saʻīd b. Baṭrīk, was born in Cairo before 370 AH (980–981 AD). After spending the first 35–40 years of his life in Egypt, al-Antākī settled in Antioch under Byzantine rule in 405 AH (1014–1015 AD) and died there at an advanced age. He divides Tarīkh, his best-known work, not by year but by caliphs -first ʻAbbāsid and then Fāṭimidpresenting extensive information about events in Egypt, Syria, and the Byzantine Empire, including events occurring in North Africa in connection with the Fāṭimids. In the context of maritime affairs in the 10th and 11th centuries, he covers the expeditions of the Byzantine Empire, the Ikhshīdid of the Turkic- Islamic state in Egypt, the Fāṭimids who ruled in North Africa and Egypt, and the Russians in the north Mediterranean, the Red Sea, and the Caspian Sea. He also noted the names of ships encountered; the records he transmitted regarding the Nile River comprise original information. Al-Antākī’s original information on the sea and the Nile River contribute to a reevaluation of the understanding of these areas in medieval history. This study investigates marine events and developments in light of the information found in al-Antākī’s work.

Keywords:

Yaḥyā b. Saʻīd al-Antākī, Mediterranean Sea, Red Sea, Caspian Sea, Nile, Ships,

PDF

___

Abduh Kâsım, Kâsım, “Mansûr el-Fâtımî”, DİA, XXVIII, (2003), s. 8-9.
Ağırakça, Ahmet, “Kâfûr, Ebü’l-Misk”, DİA, Zeyl II, (2019), s. 1-2.
Altan, Ebru, “Ortaçağ’da Antakya (968-1098)”, Prof. Dr. Işın Demirkent Anısına, Dünya Yayıncılık, İstanbul 2008.
Altan, Ebru, “Sûr”, DİA, XXXVII, (2009), s. 535-537.
Aslan, Burak, Girit İslâm Emîrliği (827-961), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2017.
Bilge, Mustafa L., “Berka”, DİA, V, (1992), s. 504-505.
Bilgili, Ali Sinan, “Tarsus”, DİA, XL, (2011), s. 111-114.
Canard, Marius, “al-Antāḳī”, I, (1986), s. 516.
Christides, Vassilios, The Conquest of Crete by the Arabs (CA. 824) A Turning Point in the Struggle between Byzantium and Islam, Atina 1984.
Çubukçu, Asri, “Muiz-Lîdinillâh”, DİA, XXXI, (2006), s. 96-98.
Demirkent, Işın, “Bizans”, DİA, VI, (1992), s. 230-244.
Hizmetli, Sabri, “Karmatîler”, DİA, XXIV, (2001), s. 510-514.
Kavas, Ahmet, “Mehdiye”, DİA, XXVIII, (2003), s. 387-389.
Kaya, Mahmut, “Mikyâsü’n-Nîl”, DİA, XXX, (2005), s. 52-53.
Kindermann, Hans,“Schiff”im Arabichen, Arapça trc. Necm Abdullah Mustafa, Cultural Foundation Publications, Ebûzabî 2002.
Nüheylî, Derviş, es-Süfünü’l-İslâmiyye ‛alâ hurûfi’l-mu’cem, İskenderiye 1974.
Öz, Mustafa, “Hâkim-Biemrillâh”, DİA, XV, (1997), s. 199-201.
Özaydın, Abdülkerim, “Azîz-Billâh”, DİA, IV, (1991), s. 346.
Özaydın, Abdülkerim, “Tartûs”, DİA, XL, (2011), s. 116-118.
Öztürk, Murat, Fâtımîler’in Deniz Gücü ve Akdeniz Hâkimiyeti, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2012.
Öztürk, Murat, “Abdüllatîf el-Bağdâdî’nin Kitâb el-İfâde ve’l-İʿtibâr İsimli Eserinde Gemiler, Nil Nehri ve Nilometre Hakkında Verdiği Bilgilere Dair”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, sayı: 12, Bahar 2020, s. 117-142.
Öztürk, Murat, “ʻUshārī Vessels and Their Use by the Fāṭimids on the Nile”, Graeco-Arabica XIII, Güz, Atina 2020, s. 121-136.
Şeşen, Ramazan, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İSAR, İstanbul 1998.
Şeşen, Ramazan, “Antâkî, Yahyâ Saîd”, DİA, III, (1991), s. 228.
Şeşen, Ramazan, “Cevher es-Sıkıllî”, DİA, VII, (1993), s. 456-457.
Walker, Paul E., “The “Crusade” of John Tzimisces in the light of New Arabic Evidence”, Byzantion, C. XLVII, 1977, s. 279-327.
Yahyâ b. Saîd Antâkî, Târîhu’l-Antâkî, nşr. Ömer Abdüsselâm Tedmürî, Trablus 1990.