Gülşen Pelin OLCAY, Hilal Gözde NURTEKİN

İstanbul Basın Ekspres Aksı’nın Gelişme ve Dönüşme Dinamikleri

1970’lerde Fordist üretimde yaşanan kriz sanayi sektörünün kentlerin dışına çıkmasına ve sanayi kentlerinin hizmet kentlerine dönüşmesine sebep olmuştur. Gelişmiş ülkelerde kentsel dönüşüm, sanayi sonrası gelişme aşamasının sorunlarını ve özellikle de Post-Fordist dönem dinamiklerinin yol açtığı sosyo-ekonomik ve mekansal çöküntüleri aşmaya yönelik geniş kapsamlı bir yeniden yapılandırma biçimi olarak görülmektedir. Kentlerin sürekli gelişmesi sebebiyle kentin içindeki boşaltılmış sanayi alanlarının dönüştürülerek tekrar kullanılmaları kent için önemli bir hale gelmiştir. Sanayinin uzaklaştığı kentlerde yeni bir mekansal yapılanma başlamıştır. Üretim kentleri olmaları nedeniyle sanayinin kent merkezinde yer aldığı şehirlerde, boşalan sanayi yerleri, yeni kentsel mekan ihtiyaçları için yeniden kullanım gereksinimiyle dönüşmeye başlamışlardır. Eski sanayi yapıları ya da alanları, küreselleşmeye ayak uydurma çabasındaki kentlerin “potansiyel yeni fonksiyon alanları”dır. İstanbul Osmanlı döneminden beri sanayinin kurulduğu ve geliştiği bir merkez olmuştur. Ancak kent merkezinde kalan sanayi yarattığı pek çok sorun sebebiyle 1970’lerden beri desantralize olmakta, söz konusu sanayi alanları bir dönüşüm yaşamaktadır. 1970’lerden sonra İstanbul’un merkezinden ayrılan sanayinin geldiği bölgelerden birisi de ulaşım avantajları sebebiyle TEM ve E-5 yollarının çevresi olmuştur. 1980'lerde TEM ve E-5 otoyollarının arasındaki bağlantıyı sürdürmek için inşa edilen Basın Ekspresi Aksı bölgede hızlı arazi kullanımı değişikliklerine yol açmıştır. Bu çalışmanın amacı, İstanbul’daki önemli bir sanayi bölgesinde yer alan Basın Ekspres Aksı’nda sanayinin gelişim ve dönüşüm süreçlerini ve bu süreçlerin dinamiklerini araştırmaktır. Çalışmada halihazır harita verileri kullanılarak Basın Ekspres Aksı’nda sanayinin 1980 öncesi, 1980–1990, 1990–2000, 2000– 2010 yılları arası ve 2010 sonrası olmak üzere 5 dönemde gelişimi ve dönüşümü incelenmiş, birincil ve ikincil kaynaklardan elde edilen bulgularla bu süreçlerin dinamikleri ortaya konmuştur. Araştırma bulgularına göre, bölgede 1970’lerde başlayan sanayileşme, 1980’lerden sonra hızlanmıştır. Zamanla nüfus ve yapı yoğunluğu artan, kentin merkezinde kalan aksta ve çevresinde 2000’li yıllarda sanayinin imar planları ile desantralizasyonu başlamış, bu bölgede çok sayıda konut, rezidans, ofis ve otel projesi hayata geçirilmiştir. Diğer yandan aksın doğusunda, Bağcılar İlçesi’nin bazı bölgelerinde kirletici olmayan sanayi faaliyetlerine izin verilmektedir. Dolayısıyla aksın yer aldığı bölge halen üretim talebinin ve üretim potansiyelinin devam ettiği bir bölgedir. Bu açıdan Basın Ekspres Aksı ve çevresi hem sanayi kenti hem sanayi sonrası kenti görünümüne sahiptir.

The crisis experienced in Fordist production in 1970s led to the moving of the industrial sector out of cities, thus causing the transformation of industrial cities into service-based cities. In developed countries, urban transformation is considered as a comprehensive form of restructuring to overcome the problems of post-industrial development as well as the socio-economic and spatial failures caused by the Post-Fordist period. Due to the fact that cities continuously develop, the transformation and the reuse of abandoned industrial areas has become critical for cities. New spatial structuring efforts began in cities where industry moved away. In cities where industry was located in the city center due to the city’s manufacturing-focused character, abandoned industrial areas began to transform due to the need for new urban areas. Former industrial areas are the “potential new functional areas” for cities that strive to keep pace with globalization. Since the Ottoman Empire, Istanbul has been a center where industrial facilities were established. However, industrial facilities in the city center have been decentralized since 1970s due to various issues, and these industrial areas have gone under transformation. Since 1970s, due to its advantageous transportation, the vicinity of TEM and E-5 highways was one of the popular destinations for industrial facilities that left the city center. The Basın Ekspres Route, built in 1980s to connect TEM and E-5, caused rapid landuse changes in the area. The purpose of this study is to investigate the development and transformation of industry along the Basın Ekspres Route and the dynamics behind these processes. The development and transformation of industry along the route was examined in 5 periods (namely before 1980, between 1980–1990, between 1990–2000, between 2000–2010 and after 2010) by using base maps. In addition, the dynamics behind these processes were revealed with help of the findings collected from primary and secondary sources. According to the findings of the study, industrialization in the area began in 1970s and gained momentum after 1980s. Over time, the route remained in the center of the city, and the population in its vicinity increased; thus, in 2000s, the decentralization of industry in the area was initiated with various master plans and numerous residential, office and hotel projects were implemented in this region. On the other hand, the operation of non-polluting industrial activities are allowed in some areas of the Bağcılar District, which lies on the east of the route. Thus, both the demand and the potential for production still remain in the area. In this respect, the Basın Ekspres Route and its surroundings have the appearance of both an industrial and a post-industrial city.

PDF

___

Ak, B. (2008). Deindustrialization Under The Impact Of Globalization: The Case of Istanbul. (Unpublished master thesis). The Graduate School Of Natural And Applied Sciences of Middle East Technical University, Ankara.
Bağcılar Belediyesi (2004). Bağcılar İlçesi 1/1000 Ölçekli Revizyon İmar Planı Raporu, İstanbul.
Bağcılar Belediyesi (2008). İstanbul İli Bağcılar İlçesi 1/1000 Ölçekli Uygulama İmar Planı Açıklama Raporu, İstanbul.
Bell, D. (1976). The Coming of the Post-Industrial Society. The Educational Forum, 40 (4). 574-579.
Boyko vd. (2012). Benchmarking Sustainability in Cities: The Role of Indicators and Future Scenarios. Global Environmental Change, 22, 245-254.
Castells, M. (2005). Ağ Toplumunun Yükselişi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Clark, E. (1992). Osmanlı Sanayi Devrimi. Ekmeleddin İhsanoğlu (Ed.), Osmanlılar ve Batı Teknolojisi, Yeni Araştırmalar, Yeni Görüşler içinde (s.37-52). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
Cohen, S., Zysman, J. (1987). Manufacturing Matters: The Myth of Postindustrial Economy. New York: Basic Books.
Dağ, H., Özberk, S. (2012). Eski Sanayi Kentlerinde Kentsel Dönüşümden Kültürel Dönüşüme: Ruhr Bölgesi Örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (2), 147-166.
Delibaş, M. (2012). Critical Assement of ‘Stream Daylighting’ As An Approach For Renaturalization Of Riverine System In Urban Areas Case Study On: Ayamama Stream. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Doğan, M. (2013). Geçmişten Günümüze İstanbul’da Sanayileşme Süreci Ve Son 10 Yıllık Gelişimi. Marmara Coğrafya Dergisi, 1(27), 511-550.
Dörry, S., Rosol, M., Thissen, F. (2016). The Significance of Creative Industry Policy Narratives for Zurich's Transformation Toward a Post-industrial City. Cities, 58, 137–142.
DPT, (2000). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara.
Erkut, G., Albayrak, A. N. (2004). Sanayi Gelişimini Etkileyen Yerel Dinamikler: Gebze Dilovası Örneği. 11.Bölge Bilimi/Bölge Planlama Kongresi, 21-23 Ekim, Trabzon.
Ertin, G. (1998). Türkiye’de Sanayi. Nuray Serter (Ed.), Türkiye Coğrafyası içinde (s. 163-182). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
Es, M., Güloğlu, T. (2004). Bilgi Toplumuna Geçişte Kentlileşme ve Kentsel Yoksulluk; İstanbul Örneği. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 79–93.
Franz, M., Güles, O., Prey, G. (2008). Place-making and green reuses of brownfields in the Ruhr. Tijdschrift Woor Economische en Sociale Geografie, 99 (3), 316-328.
Günay, Z. (2014). The Golden Horn: Heritage Industry Vs. Industrial Heritage. Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 19 (2),97-108.
Gür, S., Türk, Ş., Ş. (2014). 6306 Sayılı Kanunla Yeniden Ortaya Çıkan Bina Ölçeğinde Kentsel Yenileme Pratiği: Bağcılar İlçesi Örneği. Dünya Şehircilik Günü 38. Kolokyumu, 6-7-8- Kasım, İstanbul.
Hall, P. (1996). Cities of Tomorrow. Oxford: Blackwell.
Hall, P. (1997). Modelling the Post-Industrial City. Futures, 29, No. 4/5, 311- 322.
Hall, T. (1998). Urban Geography, New York: Routledge.
Hemphill, L., Berry, J., McGreal, S. (2004). An Indicator-based Approach to Measuring Sustainable Urban Regeneration Performance: Part 1, Conceptual Foundation and Methodologial Framework. Urban Studies, 41(4), 725-755.
Hutton, T. A. (2004). Post-industrialism, Post-modernism and the Reproduction of Vancouver’s Central Area: Retheorising the 21st-century City. Urban Studies, 41 (10), 1953–1982.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (2009). 1/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu, İstanbul.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (2013). 1/5000 Ölçekli Yenibosna Basın Aksı Revizyon Nazım İmar Planı Raporu, İstanbul.
İstanbul Kalkınma Ajansı. (2010). İstanbul Bölge Planı 2010-2013. İstanbul.
Korkmaz, H. (2013). Yerel Politikalarda Kentsel Dönüşüm Uygulamaları: Kayseri İli Örneği. Yerel Politikalar, 4, 116-140.
Köksal, T.G., Ahunbay, Z. (2006). İstanbul’daki Endüstri Mirası için Koruma ve Yeniden Kullanım Önerileri. İTÜ Arı Dergisi, 5 (2), 125-136.
Küçükçekmece Belediyesi (2013). Küçükçekmece Yenibosna Basın Aksı 1/1000 Ölçekli Revizyon Uygulama İmar Plan Raporu, İstanbul.
Meçik, O., Afşar, M. (2015). Ekonomide Sanayisizleşme ve OECD Ülkelerine Etkileri. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33 (2), 85-111.
Mommaas, H. (2004). Cultural clusters and the post-industrial city: Towards the remapping of urban cultural policy. Urban Studies, 41 (3), 507-532.
Nurtekin, H., G. (2018). Kentin Sanayi Alanlarında yaşanan Dönüşüm Süreçleri ve Dinamikleri; İstanbul Basın Ekspres Aksı Örneği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Arel Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Ocakçı, M. (1989). Metropolitenleşme Sürecinde İmalat Sanayi ve Metropoliten Şehir İlişkileri. (Yayınlanmamış doktora tezi). İTÜ/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
OECD, (2008). OECD Territorial Reviews: Istanbul, Turkey,ISBN 978-92- 64-04371-8.
Onur, A.C., Alp, J. (2018). 2000 Sonrasında İstanbul’da Konut Ağırlıklı Dönüşen Sanayi Alanları Üzerine Bir Değerlendirme. İstanbul 1. Konut Kurultayı, 10-11 Mayıs, İstanbul.
Olcay, G.,P. (2013). Hazır Giyim Sektörünün Uluslararası Üretim Coğrafyasının Biçimlenme Dinamikleri ve Bu Dinamiklerin İstanbul’a Etkileri. Planlama Dergisi, 23 (1): 26-34.
Öcal, G.,P. (2006). Trakya Bölgesi’nin Sanayileşme Dinamikleri ve Çorlu Sanayi Kümeleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi/ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Öktem, B. (2006). Neoliberal Küreselleşmenin Kentlerde inşası: AKP‘nin Küresel Kent Söylemi ve İstanbul‘un Kentsel Dönüşüm Projeleri. Planlama Dergisi, 2, 53-64.
Özcan, O., Musaoğlu, N. (2010). Flood Risk Analysis Using Information Diffusion Theory. 30th EARSeL Symposium: Remote Sensing for Science, Education and Culture, 31 May– 3 June, Paris, France.
Sacco, P., Blessi, G. T. (2009). The Social Viability of Culture-led Urban Transformation Processes: Evidence from the Bicocca District, Milan. Urban Studies, 46 (5, 6), 1115–1135.
Sazak, S. (2002). Metropoliten Kentin Etki Alanında Kalan Kentlerin Çeperindeki Arsaların Dönüşüm Süreci, Çorlu-Büyükkarıştıran Örneği. Edirne: Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları.
Scott, J. W., Kühn, M. (2012). Urban change and urban development strategies in Central East Europe: A selective assessment of events since 1989. European Planning Studies, 20 (7), 1093-1109.
Serdaroğlu, S.(2011). Basın Ekspres Yolu: La Defense mı? Yoksa yeni bir Maslak mı?’. Gayrimenkul Yatırım İstanbul, 21, 57.
Slach O., and Boruta, T. (2012). What can cultural and creative industries do for urban development? Three stories from the post-socialist industrial city of Ostrava. Quaestiones Geographicae, 31(4), 99-112.
Sönmez, Ö. (2018). İstanbul Metropoliten Alan Planlamasında Uygulama Güçlükleri: Kartal Dönüşüm Projesi Deneğimi. Megaron, 13(3), 407- 421.
Şahin, Ö. (2012). Eski Sanayi Alanları Dönüşümünde Ortaklık Modeli Önerisi: Kartal Örneği. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi/ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Tekeli, İ. (1994). The Development of Istanbul Metropolitan Area: Urban Administration and Planning. İstanbul: Kent Basımevi.
Temurçin, K., Aldırmaz, Y. (2017). İstanbul İlinde Sanayi: Tarihsel Gelişim, Yapısal Değişim, Mekansal Dönüşüm. Kadir Temurçin ve Murat Ali Dulupçu (Ed.), Türkiye’de Mekansal ve Bölgesel Dönüşümler içinde (s.1- 14). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları
Tolga, H.,B. (2006). Endüstriyel Alanların Dönüşümü, Kentsel Mekana Etkileri: Beykoz Kundura ve Deri Fabrikası İçin Bir Dönüşüm Senaryosu. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Tümertekin, E., Özgüç, N. (1997). Ekonomik Coğrafya. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Tümertekin, E. (2014). İstanbul İnsan ve Mekân. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Williams, K., Dair, C. (2007). A Framework for Assessing the Sustainability of Brownfield Developments. Journal of Environmental Planning and Management, 50 (1), 23-40.
Yerliyurt, B. (2008). Kentsel Kiyi Alanlarinda Yer Alan Sanayi Bölgelerinde Dönüşüm Stratejilerinin Değerlendirilmesi; Haliç – Tersaneler Bölgesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Yüzer, A.Ş. (2002). Yerleşmelerde Sanayi Alanları Yer Seçimi Eğilimi Alan Tahsisleri ve Yeni Düzenleme Stratejileri İstanbul Örneği. (Yayımlanmamış doktora tezi). İTÜ/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. İnternet Kaynakları
Edip Gayrimenkul. (t.y.). Erişim adresi: http://edip.com
Taşkın, G. (2013, 2 Temmuz). Yatırımın Yeni Gözdesi Basın Ekspres Yolu. Milliyet Gazetesi. Erişim adresi: http://www.milliyet.com.tr/konut/yatirimin-yeni-gozdesi-basin-ekspres-yolu-1730927
Görüşme 1: Halkalı Kağıt Karton Fabrikası, Çevre Sorumlusu (27.09.2018).
Görüşme 2: Bağcılar Belediyesi, Plan Proje Müdürlüğü, Planlama Müdürü (3.10.2018).
Görüşme 3: Makplast Plastik Fabrikası, Müdür Yardımcısı (28.09.2018).
Görüşme 4: Küçükçekmece Belediyesi, Plan Proje Müdürlüğü Planlama Şefi (30.10. 2018).
Görüşme 5: Remax Abc 2 Gayrimenkul Danışmanlık, Gayrimenkul Danışmanı (22.10.2018).
Görüşme 6: Maryapı Turizm İnşaat A.Ş., Kurumsal İletişim ve Pazarlama Sorumlusu (18.10.2018).
Görüşme 7: Bağcılar Belediyesi, Plan Proje Müdürlüğü, Şehir Plancısı (2007- 2010 yılları), (5.10.2018)