Zaman ve Mekân Kesitinde Sınırötesi Mirasların, Dünya Mirası ile Karşılaştırmalı Analizi

Sınırötesi miraslar Dünya Miras Listesi’nde (DML) birden çok devletin paydaş olduğu doğal, kültürel ya da karma nitelikli miras alanlarıdır. Dünya Mirasının (DM) uluslararası işbirliği ile korunmasını temel gaye edinen Dünya Miras Sözleşmesi'nin en net tezahürlerinden biri olarak kabul edilen bu miraslar biyolojik ve kültürel çeşitliliğin korunmasında, devletlerarasındaki ilişkilerin ve ortaklıkların geliştirilmesinde, çatışma çözümünde ve barışın tesisinde yanı sıra sürdürülebilir kalkınmada önemli bir role sahiptir. Bu çalışmanın amacı koruma ve planlamada özel bir boyut olan sınırötesi mirasların gelişimini zaman ve mekân kesitinde DM geneli ile karşılaştırmalı olarak incelemek ve bu sahada yapılacak yeni çalışmalar için öneriler geliştirmektir. Araştırma DML’ye girmiş bütün sınırötesi mirasları kapsamaktadır. Çalışmada, öncelikle kavramsal ve kuramsal altyapı sunulmuş ve önceki çalışmalar gözden geçirilmiştir. Ardından, sınırötesi miras alanları miras sayısı ve güvenliği, listelenme yılı, miras türü, paydaş devlet sayısı ve bölge değişkenlerine göre analiz edilmiştir. Değişkenlere ilişkin veriler Dünya Miras Merkezi’nden temin edilmiş olup, verilere betimleyici istatistik analiz teknikleri uygulanmıştır. Bulgular sınırötesi mirasların çok geniş bir çeşitlilik sunduğunu, ayrıca sınırötesi miras listesinin miras sayısı, türü ve paydaşlık ilişkileri bağlamında belirgin zamansal ve mekânsal farklılıklar içerdiğini ve bu durumun DML geneli ile kısmen örtüştüğünü kısmen de ayrıştığını ortaya koymuştur. Zaman kesitinde, sınırötesi miras listesinin 3 önemli dönüm noktası bulunmaktadır. Bu bağlamda, 1995 senesi miras sayısının düzenli ve ivmelenerek artmaya başladığı yıl, 2000 senesi türel dağılım oranlarının kültürel miraslar lehine değişmeye başladığı yıl, 2005 senesi ise konumlanış ve paydaşlık ilişkilerinin dönüşmeye başladığı yıldır. Fakat bu tarihler DM geneli için bir dönüm noktası değildir. Mekân kesitinde ise hem DM genelinin hem de sınırötesi mirasların bölgelere dağılımında nicel ve türel dengesizlikler vardır. Bu dengesizlikte belirleyici bölge köklü bir planlama geleneğine ve koruma bilincine sahip Avrupa’dır. Zira DM’nin yarısı, sınırötesi mirasların yarıdan fazlası ve sınırötesi kültürel mirasların neredeyse tamamı Avrupa-Kuzey Amerika bölgesinde yer almaktadır. Ayrıca, sınırötesi miras sahibi devletlerin yarıdan fazlası Avrupa’dadır. Öte yandan, DML’de Türkiye’den hiç bir sınırötesi miras bulunmamaktadır. Bu bağlamda, Türkiye’nin sınırötesi miras potansiyeli incelenmeli, Mimar Sinan eserlerinin sınırötesi kültürel miras varlığı olarak DML’ye eklenmesi yönünde çalışmalar gerçekleştirilmelidir.

A Comparative Analysis of Transboundary Heritages with World Heritage cross Time and Space

Transboundary heritages are natural, cultural or mixed heritage sites in World Heritage List (WHL), where multiple states are stakeholders. Considered as one of the clearest manifestations of World Heritage Convention, which aims to protect World Heritage (WH) through international co-operation, these legacies have an important role in protection of biological and cultural diversity, in development of relations and cooperations between states, in conflict resolution and peace building, as well as in achieving sustainable development. This study aimed to examine development of transboundary heritages in comparison with WH in time and space and to develop recommendations for new studies. Research covered all transboundary heritages sites. In the study, firstly conceptual and theoretical background was presented and previous studies were reviewed. Subsequently, transboundary heritages were analyzed in terms of number and type of heritage, number of stakeholder states and region variables. Data on variables were obtained from World Heritage Center and descriptive statistical analysis techniques were applied to data. Findings revealed that transboundary heritages offered a wide variety, and transboundary heritage list contained significant temporal and spatial differences in terms of number, type of heritage and stakeholder relations. This situation partially overlapped with WHL and partially dissociated. In time section, there were 3 important milestones. In this context, 1995 was year when number of heritages started to increase, 2000 was year when generic distribution rates began to change in favor of cultural heritages, and 2005 was year when positioning and stakeholder relations began to transform. But these dates were not a turning point for WHL. In spatial section, there were quantitative and generic imbalances in distribution of both WH and transboundary heritages. Determinative region in this imbalance was Europe, which had a long tradition of planning, and conservation awareness. Because half of WH, more than half of transboundary heritages and almost all of transboundary cultural heritages were located in Euro-North America region. Further, more than half of stakeholder states were in Europe. Whereas, there was not any transboundary heritages from Turkey. In this context, Turkey's potential should be investigated, and Mimar Sinan's works should be listed as transboundary cultural assets in WHL.

PDF

___

Ahunbay, Z. (2011). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM Yayın - 28, İstanbul.
Akurgal, E. (2015). Anadolu Kültür Tarihi. Ankara: Phoenix Yayınevi.
Albrecht, M. (2010). Transboundary Governance of the Curonian Spit World Heritage Site. Journal of Environmental Planning and Management, 53 (6), 725-742.
Ali, S. H. (2010). Transboundary Conservation and Peace-building: Lessons from Forest Projects. Yokohama, Japan: International Tropical Timber Organization (ITTO) and the United Nations University Institute of Advanced Studies.
Alsdirawi, F., Faraj, M. (2004). Establishing a Transboundary Peace Park in the Demilitarized Zone (DMZ) on the Kuwaiti/Iraqi Borders. Parks, 14 (1), 48-55.
Altınöz, G. (2012a). Kültürel Miras ve Koruma Anlayışının Tarihsel Gelişimi. M. Ersoy (Ed.), Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük içinde (s. 299- 303). İstanbul: Ninova.
Altınöz, G. (2012b). Kültürel Mirasın Korunmasına İlişkin Uluslararası Belgeler ve Sözleşmeler. M. Ersoy (Ed.), Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük içinde (s.305-310). İstanbul, Ninova.
Armaitienė, A. (2007). Integrated Shoreline Management and Tourism Development on the Cross-border World Heritage Site: A Case Study from the Curonian Spit (Lithuania/Russia). Journal of Coastal Conservation, 11(1), 13-22.
Aslanapa, O. (1988). Mimar Sinan’ın Hayatı ve Eserleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
Batur, A., Batur, S. (1967). Sinan’a Ait Yapıların Listesi. Mimarlık, 49, 35-39.
Biodiversity Support Program (2001a). Beyond Boundaries: Transboundary Natural Resource Management in West Africa. Washington: Biodiversity Support Program.
Biodiversity Support Program (2001b). Beyond Boundaries: Transboundary Natural Resource Management in Eastern Africa. Washington: Biodiversity Support Program.
Braack, L., Petermann, T., Sandwith, T.S. (2003). Transboundary Protected Areas in Southern and Eastern Africa: A Summary Synthesis of the Findings of Five Regional Workshops Held During 2002 and 2003. Unpublished Report by Internationale Weiterblidung und Entwicklung (InWEnt), Zschortau.
Braack, L., Sandwith, T., Peddle, D., Petermann, T. (2006). Security Considerations in the Planning and Management of Transboundary Conservation Areas. Gland, Switzerland and Cambridge, UK: IUCN.
Bushell, R., Eagles P. F. J. (2007). Tourism and Protected Areas: Benefits beyond Boundaries. The Vth IUCN World Parks Congress. Gateshead, UK: CABI.
Carroll, J.E. (1979). International Peace Parks: A Concept and a Proposal. J.G. Nelson, R.D. Needham, S.H. Nelson, R.C. Scace (Ed.), The Canadian National Parks: Today and Tomorrow (Conference No. 2) içinde (s.725-730), Waterloo, Canada: Heritage Resources Centre, University of Waterloo.
Chifamba, E. (2012). Transboundary Natural Resource Management and Distribution of Rights and Benefits to Local Communities on the Zimbabwe – South African Border. International Journal of Politics and Good Governance, 3(4), 1-27.
Church, A.L. (2012). Scale & Context: An Evaluation of Regional and Transboundary Heritage Conservation Models. (Unpublished Masters Thesis), University of Pennsylvania, Philadelphia. ÇEKÜL (2019). Sinan’a Saygı Projesi. (http://www.sinanasaygi.org/), Son Erişim Tarihi: 14.11.2019
Danby, R.K., Slocombe, D.S. (2005). Regional Ecology, Ecosystem Geography and Transboundary Protected Areas in the St. Elias Mountain Parks. Ecological Applications, 15(2), 405-422.
Danby, R.K., Slocombe, D.S. (2002). Protected Areas and Intergovernmental Cooperation in the St. Elias Region. Natural Resources Journal, 42, 247–282.
Danby, R.K. (1997). International Transborder Protected Areas: Experience, Benefits, and Opportunities. Environments, 25(1), 1-14.
Demireş Özkul, B., Pouya, S. (2017). Barış Parkları; Sınırötesi Korunmuş Alanlar. Plant, Peyzaj ve Süs Bitkiciliği Dergisi, [http://www.plantdergisi.com/yrd-doc-dr-basak-demires-ozkul/baris-parklari-sinir-otesi-korunmus-alanlar.html] Son Erişim (14.11.2019).
Dinçer, İ. (2012). Dünya Miras Listesi. M. Ersoy (Ed.), Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük içinde (s.95-97). İstanbul: Ninova.
Dinçer, İ., Enlil, Z., Evren, Y., Kozaman Som, S. (2011). İstanbul’un Tarihi ve Doğal Miras Değerleri: Potansiyeller, Riskler ve Koruma Sorunları. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Erzen, J. N. (2005). Mimar Sinan, Estetik Bir Analiz. İstanbul: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
Güçhan, N.Ş., Kurul, E. (2009). A History of the Development of Conservation Measures in Turkey: From the Mid 19th Century until 2004. METU JFA, 26(2), 19-44.
Günay, R. (2014). Mimar Sinan. İstanbul: YEM Yayınları.
Gür, S. (2010). Anadolu Uygarlıkları ve Antik Şehirler. İstanbul: Alfa Yayınları.
Haapala, H. (2003). Finnish-Russian Nature Conservation Co-operation. Helsinki: Finnish Ministry of the Environment.
Hamilton, L. S. (1996). Transbourder Protected Area Co-operation. J.Cerovsky (Ed.) Biodiversity Conservation in Transboundary Protected Areas in Europe içinde (s.9-18), Prague, Czech Republic: Ecopoint.
IUCN/WCPA (1998). Transboundary Protected Areas as a Vehicle for International Co-operation. Proceedings, Parks for Peace Conference, September 16-18, 1997. Somerset West, South Africa.
Kuban, D. (2012). Türkiye’de Kentsel Koruma, Kent Tarihleri ve Koruma Yöntemleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
McCallum, J., Vasilijević, M., Cuthill, I. (2014). Assessing the Ecological Benefits of Transboundary Protected Areas (TBPA): A Questionnaire Survey in the Americas and the Caribbean. Journal of Environmental Management 149: 245-252. Mcneely, J.A. (Ed.) (1995). Expanding Partnerships in Conservation. Washington D.C.: Island.
Özdemir, M.Z. (2005). Türkiye’de Kültürel Mirasın Korunmasına Kısa Bir Bakış. Planlama, 31, 20-25.
Philips, D., Daoudy, M., McCaffrey, S., Jendal, J., Turton, A. (2006). Transboundary Water Cooperation as a Tool for Conflict Prevention and for Broader Benefit-sharing. Sweden: Ministry for Foreign Affairs.
Pouya, S., Demireş Özkul, B., Demirel, Ö. (2017). “Planning for Peace Through Transboundary Conserved Areas”, 2. International Congress on Engineering Architecture and Design, 12-13 Mayıs 2017, Kocaeli, 531-532.
Rüster, B., Simma, B. (Ed). (1975). International Protection of the Environment: Treaties and Related Documents. First Series. Dobbs Ferry, NY: Oceana Publications.
Saatçi, S. (2014). Bir Osmanlı Mucizesi, Mimar Sinan. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Sandwith, T., Shine, C., Hamilton, L., Sheppard, D. (2001). Transboundary Protected Areas for Peace and Co-operation. Gland, Switzerland & Cambridge, UK: IUCN – The World Conservation Union.
Stolton, S., Dudley, N. (Ed.) (1999). Partnerships for Protection, New Strategies for Planning and Management of Protected Areas. Gland, Switzerland: IUCN and WWF-International.
Svels, K., Sande, A. (2016). Solving Landscape-related Conflicts through Transnational Learning? The Case of Transboundary Nordic World Heritage Sites. Landscape Research, 41(5), 524-537.
Tankut, G. (2005). Doğal ve Tarihi Çevrenin Korunması: Sorunlar ve Olası Çözümler. Planlama, 31, 9-12.
Tekeli, İ. (2011). Kültür Politikaları ve İnsan Hakları Bağlamında Doğal ve Tarihi Çevreyi Korumak. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Thorsell, J. W., Harrison, J. (1990). Parks that Promote Peace. A Global In - ventory of Transfrontier Nature Reserves. Thorsell, J. W. (Ed.) Parks on the Borderline, Experience in Transfrontier Conservation içinde. Gland, Switzerland and Cambridge, UK: IUCN.
Ulusan, E., Yıldırım, E. (2016). Temsili, Dengeli ve Güvenilir Bir Liste İçin: Türkiye’nin Dünya Mirası Adaylıklarının Gözden Geçirilmesi. İdeal Kent - Kent Araştırmaları Dergisi, 19, 444-473.
UNESCO (2019a). World Heritage List. World Heritage Center [http:// whc.unesco.org/en/list/] Son Erişim Tarihi (14.11.2019).
UNESCO (2019b). Official World Heritage List Statistics. World Heri - tage Center [http://whc.unesco.org/en/list/stat] Son Erişim Tarihi (14.11.2019).
UNESCO (2019c). Transboundary Heritages. World Heritage Center [http://whc.unesco.org/en/list/?&transboundary=1] Son Erişim (14.11.2019).
UNESCO (2019d). Transboundary Cooperation for Conservation of World Heritage – A Global View. UNESCO World Heritage Centre, Expert Meeting 3-4 June 2019 Maun, Botswana.
UNESCO (2017). Perspectives of Transboundary Cooperation in World Heritage, Sharing Experiences in and around Germany. Conference Re - port, 12-13 December 2016. Bonn, Germany: German Commission for UNESCO.
UNESCO (1972). Convention Concerning the Protection of the World Cul - tural and Natural Heritage. UNESCO, Paris [http://whc.unesco.org/ archive/convention-en.pdf ] Son Erişim Tarihi (14.11.2019). Vasilijević, M. (2012). Challenges and Opportunities of Transboundary Conservation in the Dinaric Arc. Erg, B., Vasilijević, M., McKinney, M. (Ed.). Initiating Effective Transboundary Conservation: A Practitioner’s Guideline Based on the Experience from the Dinaric Arc içinde. Gland, Switzerland and Belgrade, Serbia: IUCN Programme Office for SouthEastern Europe.
Vasilijević, M., Pezold, T. (Ed.). (2011). Crossing Borders for Nature. Euro - pean Examples of Transboundary Conservation. Gland, Switzerland and Belgrade, Serbia: IUCN Programme Office for South-Eastern Europe.
Vasilijević, M., Zunckel, K., McKinney, M., Erg, B., Schoon, M., Rosen Mic - hel, T. (2015). Transboundary Conservation: A systematic and integrated approach. Best Practice Protected Area Guidelines Series No. 23, Gland, Switzerland: IUCN
WHC (2019). The Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention. WHC.19/01. July 2019.
WHC (1994). The Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention. WHC/2/Revised. February 1994.
Westing, A. H. (1998). Establishment and Management of Transfrontier Re - serves for Conflict Prevention and Confidence Building. Environmental Conservation 25 (2): 91-94.
Wongwaiwit, F. (2009). Transboundary Cooperation for Architectural Heri - tage Management, Case Study: Phra Wiharn World Heritage Site. (Un - published Master Thesis), Silpakorn University.
Zbicz, D.C. (1999a). Transboundary Co-operation in Conservation: A Glo - bal Survey of Factors Influencing Co-operation between Internationally Adjoining Protected Areas. (Unpublished Ph.D. Dissertation). Duke University, USA.
Zbicz, D.C. (1999b). Nature of Transboundary Cooperation. Environment, 41, 15-16.