Osmanlı- Fransız diplomasisinin iki mühim evresi: Girit ve Mısır seferleri

“Kadim dost” anlayışı çerçevesinde süren Osmanlı-Fransız münasebetleri yüzyıllarca savaş olmadan devam etmiştir. Oysa ki Fransa zaman zaman Osmanlı aleyhine gizli veya açık çeşitli tasarılar ve ittifaklar içerisine girmekten çekinmemiştir. Tanzimat’a kadar olan süreçte, ilki Girit Harbi, diğeri de Fransız İhtilâli sonrasında yapılan Mısır seferi olmak üzere her iki devleti savaşla karşı karşıya getiren ve kurulan siyasi dengeyi tehdit eden sadece bu iki mühim hadise dışında sıcak gerginlikler yaşanmamıştır. Kendi çıkarları söz konusu olduğunda her türlü diplomatik oyuna başvurmaktan asla çekinmeyen Fransızlar, bunun en bariz örneklerini uzun sürmesi hasebiyle Girit savaşları sırasında göstermişlerdir. Osmanlı yöneticileri Fransızlar tarafından ortaya konan bu tür ikili politik davranışların farkında olmakla birlikte, nasıl bu kadar değişken politika yapılabileceğini de şaşkınlıkla karşılamışlardır. Çünkü Osmanlı siyasetinde Fransız dostluğu, tarihsel ve siyasal bir zorunluluk kadar, değerli bir gelenek olarak da görülmüştür. Kadim dost Fransa’nın Mısır’a saldırmasıyla Osmanlı devlet adamları sonsuza dek dostluklar ve düşmanlıklar olmayacağını anlamışlar ve bu saldırı karşısında ilk kez Rusya ile ittifak yapmışlardır. Sonuçta diğer büyük devletlerle aynı anlayışta değerlendirilmiş olan Fransa, Bâb-ı Ali nezdinde Osmanlı Devleti’nin bütünlüğüne göz diken ve kendi payına ne düşerse almak için uğraşan devletlerdendir.

Two important periods for the Ottomano-French diplomacy: Crete and Egypt Military campaigns

The Ottoman-French relations had continued for centuries without war despite France’s engagements in designs and alliances contrary to the understanding of “old friend” concept. But in the period until Tanzimat, there had not been troubles with the exception of two incidents upsetting the existing balance and bringing the two states to the brink of war. The first one of them was Cretan Wars and the other one was the Egypt Campaign that took place in the aftermath of the French Revolution. The French had never hesitated to resort to any kind of diplomatic game when their interests were concerned. And they displayed the most striking examples of this approach during the Cretan Wars due to its long duration. The Ottoman leaders, generally aware of these dualistic political maneuvers, nevertheless were surprised to witness how such easily variable policies could be pursued. On the other hand, the French friendship was regarded as a historical and political necessity as well as a valuable tradition in the Ottoman policy-making. But the fact that there are no ever-lasting friendships or enmities had been realized by the Ottoman Statesmen upon France’s attack on Egypt and the Ottomans’ being impelled to make their first alliances with Russia in the face this attack. For Porte, from then on, France was one of those Great Powers who had coveted the integrity of the Ottoman Empire, and struggling to the receive its share from it.

PDF

___

Adıyeke, A. Nükhet: Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı, Ankara 2000.

Adıyeke, Nuri: “Girit Savaşları ve Birleşik Hıristiyan Orduları”, Türkler, c. 9, Ankara 2002, s. 738-745.

Adıyeke, Nuri: Hikâyet-i Azimet-i Sefer-i Kandiye, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 1988.

Akşin, Sina: “1839’da Osmanlı Ülkesinde İdeolojik Ortam ve Osmanlı Devleti’nin Uluslararası Durumu”, Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri, Ankara 13-14 Mart 1985, Ankara 1994, s. 5-12.

Akyılmaz, Gül: “III. Selim’in Dış Politika Anlayışı ve Diplomasi Reformu Çerçevesinde Batılılaşma Siyaseti”, Türkler, c. 12, Ankara 2002, s. 660-670.

Akyılmaz, Gül: Osmanlı Diplomasi Tarihi ve Teşkilat, Konya 2000.

Anderson, R.C.: Naval Wars in the Levant 1559-1853, Princeton 1952.

Anonim, Girid Fethi Tarihi, Tarihsiz Yazma Eser.

Bailey, Frank Edgar: “Palmerston ve Osmanlı Reformu 1834-1839”, Tanzimat, Ed. Halil İnalcık-Mehmet Seyitdanlıoğlu, Ankara 2006, s. 199-239.

Baykal, Bekir Sıtkı: Yeni Zamanda Avrupa Tarihi, TTK Yay., Ankara 1961.

Bilici, Faruk: “XVII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İki Savaş Anatomisi: Saint Gotthard ve Kandiye”, XIII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, 4-8 Ekim 1999, c. III/1, Ankara 2002, s. 139-151.

Bilici, Faruk: XIV. Louis ve İstanbul’u Fetih Projesi, Ankara 2004.

Birsel, Cemil: “Tanzimat’ın Harici Siyaseti”, Tanzimat I, Ankara 1940, s. 661-722.

BOA, C.HR., 50/2500.

BOA, HAT, 1088/44265/A.

BOA, HAT, 173/7467.

BOA, HAT, 836/37714.

Braudel, Fernand: II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, C. I, Çev. M. A. Kılıçbay, Ankara 1993.

Davison, Roderic, “Tanzimat Döneminde Osmanlı Diplomasisinin Modernleşmesi”, Tanzimat, Ed. Halil İnalcık-Mehmet Seyitdanlıoğlu, Ankara 2006, s. 189-198.

Eickhoff, Ekkehard: “Denizcilik Tarihinde Kandiye Muharebesi”, Atatürk Konferansları, c. II, 1964-68, Ankara 1970.

Emecen, Feridun: “Kıbrıs’ta İlk Osmanlı İdari Yapılanması”, Dünden Bugüne Kıbrıs Meselesi, Yay. Haz. Ali Ahmetbeyoğlu-Erhan Afyoncu, İstanbul 2001, s. 47-58.

Findley, Carter V.: Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire, The Sublime Porte: 1789-1922, Princeton 1980.

Galland, Antonio: İstanbul’a Ait Günlük Hatıralar, Ter. N. S. Örik, Ankara 1973.

Heyd, W.: Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, Çev. E.Z. Karal, Ankara 1975.

Heywood, Colin: “Osmanlı Döneminde Via Egnatia: 17. Yüzyıl Sonu ve 18. Yüzyıl Başında Sol Koldaki Menzilhaneler”, Sol Kol Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380- 1699), Ed. Elizabeth Zachariadou, İstanbul 1999, s. 139- 140.

Hurewitz, J.C.: “Ottoman Diplomacy and the European State System”, The Middle East Journal, XV, Washington 1961, s. 141-152.

Hülagü, M. Metin: “1897 Türk-Yunan Harbine Kadar Osmanlı İdaresinde Girit”, XIV. CIEPO, Çeşme 18-22 Eylül 2000, Ankara 2004, s. 321-359.

İnalcık, Halil: “Tanzimat ve Fransa”, Tarih Vesikaları, II, Ankara 1942.

İnalcık, Halil: “The Turkish Impact on the Development of Modern Europe”, Ed. Kemal Karpat, The Ottoman State and Its Place in World History, Leiden 1974, s. 51-53.

İnalcık, Halil: Osmanlı İmparatorluğu: Klâsik Çağ (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer, İstanbul 2004.

Kantemir, Dimitri: Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, c. I, Çev. Özdemir Çobanoğlu, İstanbul 1998.

Karal, Enver Ziya: Fransa-Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1797-1802), İstanbul 1938.

Karal, Enver Ziya: Osmanlı Tarihi, c. V, 8. Baskı, Ankara 2007.

Kaynar, Reşat: Mustafa Reşid Paşa ve Tanzimat, Ankara 1954.

Koloğlu, Orhan: “Doğu’nun Fransız Devrimi’ne Bakışı”, Tarih ve Toplum, 68, Ağustos 1989, s. 31-37.

Koloğlu, Orhan: “Fransız Devriminin Doğu’ya Bakışı”, Tarih ve Toplum, 67, Temmuz 1989, s. 28-33.

Koloğlu, Orhan: “Fransız Devriminin Osmanlı Diplomasisinde Yarattığı Hareketlilik”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Ankara 15-17 Ekim 1997, TTK, Ankara 1999, s.13-19.

Kunt, Metin: “Siyasal Tarih 1600-1789”, Türkiye Tarihi, Ed. Sina Akşin, c. 3, İstanbul 1995, s. 19-72.

Kuran, Ercüment: “1793- 1811 Döneminde İlk Osmanlı Mukim Elçilerinin Diplomatik Faaliyetleri”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Ankara 15-17 Ekim 1997, TTK, Ankara 1999, s. 55-59.

Kutluoğlu, Muhammed Hanefi: “Tanzimat Dönemi Osmanlı Dış Politikası ve Diplomasisi”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Ankara 15-17 Ekim 1997, TTK, Ankara 1999, s. 79-94.

Mantran, Robert: “XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Doğu Akdeniz’de Ticaret, Deniz Korsanlığı ve Gemiler Kafileleri”, Belleten, c. LII/203, Ankara 1988, s. 685-695.

Mantran, Robert: Osmanlı İmparatorluğu Tarihi I, Çev. Server Taninli, İstanbul 1991.

Mehmet Raşid Efendi, Raşid Tarihi, c. I, İstanbul 1280.

Muahedat Mecmuası, c. 2, Hakikat Matbaası, 1294.

Mustafa Naima Efendi, Tarih-i Naima, V, İstanbul 1281.

Mustafa Naima Efendi: Naima Tarihi, Yay. Haz. Mehmet İpşirli, TTK Yay., Ankara 2007

Ortaylı, İlber: “18. Yüzyılda Akdeniz Dünyası ve Genel Çizgileriyle Türkiye”, Toplum ve Bilim, I, İstanbul 1977.

Ortaylı, İlber: İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul 1983.

Örik, Nahit Sırrı: XIV. Louis Asrı, Yaz. Voltaire, Ankara 1945.

Öz, Mehmet: “II. Viyana Seferine Kadar XVII. Yüzyıl”, Türkler, Yeni Türkiye Yay., c. 9, Ankara 2002, s. 711-729.

Pul, Ayşe: Girit Savaşı İle İlgili Bir Türk Kaynağının Tahlili, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2004.

Soysal, İsmail: “Fransız Devriminin Türk Dış Politikasına Etkileri”, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Ankara 31 Ekim-3 Kasım 1989, s. 183-192.

Soysal, İsmail: Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), TTK Yay., Ankara 1987.

Şemseddin Sami, Kamusü’l-A’lam, c. 5, İstanbul 1314.

Tukin, Cemal: “Girit”, T.D.V.İ.A., c. 14, İstanbul 1996, s. 85-93.

Tukin, Cemal: “Osmanlı İmparatorluğu’nda Girit İsyanları ve 1821 Yılına Kadar Girit”, Belleten, IX/ 34, Ankara 1945, s. 163-206.

Tuncer, Hüner: “Viyana Kongresi, Doğu Sorunu ve Büyük Güçler (1815-1829)”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Ankara 15-17 Ekim 1997, TTK, Ankara 1999, s. 61-69.

Turan, Şerafettin: “Rodos’un Zaptından Malta Muhasarasına”, Kanuni Armağanı, Ankara 1970.

Türkmen, Zekeriya: “Girit Adasını Osmanlı İdaresinden Ayırma Çabaları: Yunan İsyanın Takip Eden Dönemdeki Gelişmeler (1821-1869)”, Türkler, c. 12, Ankara 2002, s. 859-869.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, c. III/1, 3. Bsk., Ankara 1983.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, c. III/2, 5. Bsk., Ankara 1995.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, c. IV/2, 2. Bsk., Ankara 1983.

Wolf, John B.: “The Problem of Goverment in the Seventeenth Century Europe”, In: Great Problems in European Civilization, Ed. Kenneth Setton, New York 1954.

Yalçınkaya, Alaaddin: “XVIII. Yüzyıl: Islahat, Değişim ve Diplomasi Dönemi (1703-1789)”, Türkler, c. 12, Ankara 2002, s. 479-511.

Yurdusev, Nuri-Yurdusev, Esin: “Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa Devletler Sistemine Girişi ve 1856 Paris Konferansı”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Ankara 15-17 Ekim 1997, TTK, Ankara 1999, s. 137-147.

Yükep, Kemal: Girit Seferi (1645-1669), Genelkurmay Harp Dairesi Başkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, III/3. Kısım eki, Ankara 1977.