Dinî hizmetlerin gerçekleşmesinde devletin rolü üzerine bazı tespitler; Osmanlı dönemi Doğu Karadeniz örneği

Dinî hizmetlerin gerçekleşmesinde vakıflar ve bu kuruluşların akarâtı esas kaynaklar olmakla birlikte vakıf personeli ve bu personelin görev yaptığı mahallerde ortaya çıkan masrafların karşılanmasında vakıf gelirlerinin çeşitli sebepler neticesinde yetersiz kaldığı durumlarda mukataalar gibi vakıf dışı devlet kaynakları devreye girerek dinî ve toplumsal hizmetlerin aksamadan yürütülmesi sağlanırdı. Bu nedenle devlet, mukataaların işleyişine engel teşkil eden unsurları ortadan kaldırmada katı bir tutum sergilerdi.

Some assessments on the role of the state in realizing the religious services; The case of Eastern Blacksea model in the Ottoman period

The main sources of realizing the social and religious services were the foundations and the real estates of them, on the other hand , when the real estates of the foundations were somehow insufficient for paying the expense of the foundations' staff and their working district, nonfoundational national sources such as tax farming would step in and enable the realization of social and religious services without any inconvenience. For that reason, state had a strict attitude inabolishing the elements impeding the operation of the tax farming.

PDF

___

A-Arşiv Kayıtları

a-Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA):

Maliyeden Müdevver Defterler (MAD) 10162; 10185; 10223, s.92; 10243, s.109; 10306, s.70.

Bâb-ı Defterî Baş Muhâsebe-Trabzon Gümrüğü (D.BŞMTZG) 17230.

Cevdet-Mâliyye, 19991.

Tapu Tahrir Defterleri, Defter No 387, s.761-767.

Baş Muhâsebe, İrâd-ı Cedîd Hazînesi (D.BŞMİCH) 19364.

Trabzon Ahkâm Defterleri (TAD), Defter No 1, 63/1.

b-Trabzon Şer’iyye Sicilleri, Defter No 1897, Sayfa No 82a/TŞS 1861, 83b-84a/1889, 36a/1861, 74b/1861, 83b-84a/1861, 101a-1/1861, 15a-2/1864, 103a-1/1864, 103a-1/1946, 32b/1926, 30b/1936, 60b/1919, 32b/1919, 3a/1861, 122a-2/1947, 64/1918, 8b/1868, 47b/1868, 78b/1868, 79a/1868, 122a/1885, 75, 127b/1907, 48b/1944, 40a.

B-Araştırmalar

Albayrak, Hüseyin, Trabzon Orta Hisâr ve Çevresi, Ankara 1998.

Albayrak, Hüseyin, Trabzon İskender Paşa Külliyesi, Ankara 1998.

Albayrak, Hüseyin, Trabzon İmâret (Hâtûniyye) Külliyesi, Ankara 1998.

Aygün, Necmettin, Onsekizinci Yüzyılda Trabzon’da Ticaret, İstanbul 2005.

Beldiceanu-Steinherr, Iréne, “Osmanlı Tahrir Defterlerinde Seyyid Ali Sultan: Heterodoks İslâm’ın Trakya’ya Yerleşmesi”, Sol Kol Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (Çev. Ö. Arıkan-E. Güntekin-T. Altınova), İstanbul 1999, 50-72.

Bir Yeniçerinin Hatıratı, (Çev. Kemal Beydilli), İstanbul 2003.

Bostan, Hanefi, XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadî Hayat, Ankara 2002.

Demirli, Ekrem, “Klasik İslâm Nazariyatı ve Osmanlı Düşüncesi Arasında Selçuklu Köprüsü: Sadreddin Konevî ve Nazarî Tasavvufun Kuruluşu”, Türklük Araştırmaları Dergisi, 16, İstanbul 2004, 7-35.

Dersaadet’ten Haremeyn’e Surre-i Hümayun (Haz. Yusuf Çağlar-Salih Gülen), İstanbul 2008.

Emecen, Feridun, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, İstanbul 2001.

Fatsa, Mehmet, Giresun Yöresinde Osmanlı Vakıfları ve Vakıf Eserleri, Giresun 2008.

Güler, Mustafa, “Osmanlı Devleti’nde Harameyn Vakıfları”, Türkler (Ansiklopedisi), C.10, Ankara 2002, 470-482.

Işın, Ekrem, “Osmanlı Döneminde Tasavvufî Hayat”, Osmanlı (Ansiklopedisi), C.4, Ankara 1999, 451-458.

İnalcık, Halil, “Padişah”, İslâm Ansiklopedisi, C.9, İstanbul 1964, 491-495.

İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), İstanbul 2004.

İnalcık, Halil, “Otman Baba ve Fâtih Sultan Mehmed”, Doğu Batı (Makaleler I), Ankara 2005, 139-163.

İnalcık, Halil, “Osmanlı Para ve Ekonomi Tarihine Toplu Bakış”, Doğu Batı (Makaleler I), Ankara 2005, 164-196.

İnan, Kenan, “Kadı Sicillerine Göre Trabzon Şehrinin Fiziki Yapısı (1643-1656)”, Osmanlı Araştırmaları, VIII, İstanbul 1998, 161-186.

Jennings, R. C, “Pious Foundations in the Society and Economy of Ottoman Trabzon”, JESHO, XXXIII, Lieden 1990, 271-336.

Kurnaz, Mehmet, “Trabzon’da (35) Vakfa Ait Notlar”, Trabzon Fetih Yıllığı, Ankara 1994, 74-105.

Lacoste, Yves, Tarih Biliminin Doğuşu İbn-i Haldun (Çev. M. Sert), İstanbul 2002.

Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler, Ankara 1992.

Ortaylı, İlber, “Halil İnalcık İle Söyleşi”, Cogito 19 (Osmanlılar Özel Sayısı), İstanbul 1999, 25-40.

Ortaylı, İlber, “17. Yüzyılın Sonlarında Orta Anadolu Vilâyetlerinin Toplumsal Ekonomik Durumu Üzerine”, Osmanlı’da Değişim ve Anayasal Rejim Sorunu, İstanbul 2008, 11-18.

Öngören, Reşat, “Osmanlı Padişahları ve Tasavvuf”, Osmanlı (Ansiklopedisi), C.4, Ankara 1999, 486-494.

Özkaya, Yücel, 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, İstanbul 2008.

Pamuk, Şevket, “Osmanlılarda Para ve Enflasyon”, Cogito 19, İstanbul 1999, 179-189.

Pamuk, Şevket, Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları I, İstanbul 2007.

Pekcan, Ali, “İhtiyaç Kavramı ve İbn Haldun’un ‘Umran Teorisi’ne Etkileri”, İslâmî Araştırmalar, 16/4, Ankara 2003, 524-532.

Savaş, Saim, “Osmanlı Dönemi Zâviyeleri Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Osmanlı (Ansiklopedisi), C.4, Ankara 1999, 459-467.

Söğüt’ten İstanbul’a (Haz. Mehmet Öz-Oktay Özel), Ankara 2000.

Unan, Fahri, “Osmanlı Medreselerinde Ulemânın Sosyal Tabanı ve Bunun İlmî Verim Üzerindeki Etkisi Üzerine Bazı Düşünceler”, XVII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, C.III, Ankara 1999, 669-676.

Wittek, Paul, Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğuşu (Çev. Fahriye Arık), İstanbul 1947.

Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf”, İslâm Ansiklopedisi, C.13, İstanbul 1986, 153-172.

Yediyıldız, Bahaeddin, “Klasik Dönem Osmanlı Toplumuna Genel Bir Bakış”, Türkler (Ansiklopedisi), C.10, Ankara 2002, 183-215.

Yediyıldız, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, Ankara 2003.

Yediyıldız, Bahaeddin-Öztürk, Nazif, “Oturulabilir Şehir ve Türk Vakıf Sistemi”, http://yunus.hacettepe.edu.tr/~yyildiz/oturulabilirsehir.htm.

Yüksel, Hasan, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü (1585-1683), Sivas 1998.