II. Meşrutiyet Dönemi'nde Maârif-i Umûmiyye Nezâreti'nde bürokratik reform

Osmanlı Yenileşme Tarihi’nin en önemli konu başlıklarından birini eğitim oluşturur. Tanzimat, İstibdad ve Meşrutiyet dönemlerinde yapılan eğitim hamleleri bugün dahi bir anda gündemin en hararetli tartışmaları haline gelebilmektedir. Ancak aynı ilginin kurumlaşma konusuna da vakfedildiğini söylemek zordur. Tüm bu süreci kontrol eden ve üreten kurumun nasıl bir yönetim aygıtı olduğu konusunda bilgilerimiz haylice sınırlıdır. Bu çalışmada Osmanlı son dönemi maarif bürokrasisi teşkilat reformları çevresinde incelenirken, kurumsal dönüşümün daha geniş bir temelde yorumlanması adına süreç içindeki siyasi ve ekonomik gelişmeler de araştırmaya dâhil edilmiştir.

Bureaucratic reform in the ministry of public education in the second constitutional period

Education is one of the crucial issues of the history of the Ottoman reformation. Even today, educational reforms of the “Tanzimat, Autocracy and Constitutions” era can be a subject of heated debates. However, we can not see a similar awareness in the debates on the institutionalization of educational system. Our knowledge is very limited on the Ministry of Public Education which had reproduced and controlled the whole process of institutionalization. This paper, while examining the late Ottoman educational bureaucracy in the context of organizational reforms, includes all the political and economic developments of the era for interpreting the institutional changes within a broader framework.

PDF

___

ARŞiV KAYNAKLARI

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (B.O.A.)

Maarif İradeleri (İ. Maarif): İ. Maarif 1326B 7; İ. Maarif 1326Ş 3; İ. Maarif 1326Z 2.

Maarif Varaka (MF. VRK): MF. VRK. 27/133; MF. VRK. 27/59; MF. VRK. 27/60; MF. VRK. 28/91; MF. VRK. 27/89; MF. VRK. 28/20; MF. VRK. 29/43; MF. VRK. 29/68; MF. VRK. 29/69.

Meclis-i Vükela Mazbataları (M.V.): M.V. 166/71; M.V. 122 /32.

Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri (M.M.Z.C.)

Düstur, II. Tertib

GAZETELER

Tanin, İkdam, Sabah, Mirat-ı Maarif, Salname-i servet-i fünun.

İNCELEMELER

Alkan, Mehmet Ö. (2004), “İmparatorluktan Cumhuriyet’e Modernleşme ve Ulusçuluk Sürecinde Eğitim”, Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiye’si, Der. Kemal H. Karpat, İstanbul Bilgi Üniv. Yay., İstanbul.

Akyüz, Yahya (1981), “Maarif Nazırı Haşim Paşa İle İlgili Orijinal Bir Belge ve Bazı Eğitimsel Görüşler”, Belleten, 45, ss. 205–213.

Demiryürek, Mehmet (2003), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Bir Osmanlı Aydını Abdurrahman Şeref Efendi 1853-1925, Phoenix Yay., Ankara

Emrullah Efendi, (1330), Osmanlı İttihad ve Terakki Fırkasının 1327 Senesi 4. Kongresinde Tanzim Olunan Siyasi Programa Dair İzahnâme, Konstantiniye.

Ergün, Mustafa (1996), İkinci Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri 1900–1914, Ocak Yayınları, Ankara

Ergin, Osman Nuri (1977), Türkiye Maarif Tarihi, C. III-IV, Eser Matbaası, İstanbul.

Fortna, Benjamin C. (2005), Mekteb-i Hümayûn – Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönemi’nde İslam, Devlet ve Eğitim, İletişim Yayınları, İstanbul.

Kansu, N. A. (1932), Türkiye Marif Tarihi Hakkında Bir Deneme, İstanbul, 2. Kitap.

Koçer, H. A. (1991), Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773–1923), İstanbul.

Ortaylı, İlber, (1996), “Maarifin Son 150 Yıldaki Serencamı”, Yeni Türkiye, No. 7.

Sakaoğlu, Necdet (1991), Osmanlı Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.

Sarıyıldız, Gülden (2002), “Osmanlı Devleti’nde Kâtip Yetiştirmek İçin Açılan Modern Bir Eğitim Kurumu: Mekteb-i Maarif-i Aklam”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 6, Bahar 2002, ss. 17–30.

Somel, Selçuk Akşin (2001), The Modernization of Public Education in the Ottoman Empire 1839–1908, Leiden-Boston-Köln, Brill.

Tüccarzade İbrahim Hilmi, Maarifimiz ve Servet-i İlmiyemiz, Kitabhane-i islam ve askeri, Der-saadet, 1329

Uyanık, E. (2000), II. Meşrutiyet Döneminde İttihat ve Terakki’nin Eğitim Politikası ve İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).