19215

Hüseyin Hilmi Paşa'nın Yemen Valiliği ve Ona Yapılan Suikast

Hüseyin Hilmi Paşa, Osmanlı Devletinde iki kere sadrazamlık yapmış önemli bir şahsiyettir. Osmanlı Devletinin refah seviyesinin yükselmesi için, sadece görevini yerine getirmekle kalmamış aynı zamanda çözümler de üretmiştir. Hüseyin Hilmi Paşa, dönem itibariyle Osmanlı Devletinin çöküş evresinde yaşamıştır. Onun biyografisini içeren birçok çalışma mevcuttur. Bu çalışmalar içerisinde, onun Yemen Valiliği ve orada uğradığı öldürülme girişimiyle ilgili bilgiler yetersizdir. Olay, ya bir iki cümleyle geçiştirilmekte yahut da bir belge özetiyle takdim edilmektedir. Oysaki Hüseyin Hilmi Paşanın Yemendeki faaliyetleri ve başarıları azımsanmayacak derecede önemlidir. Her ne kadar valilik süresi kısa olsa da yaptığı çalışmalar büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı da Hüseyin Hilmi Paşanın biyografisinde eksik kalmış olan ve bir o kadar da önemli olan, 4 yılına ışık tutmaktır.

Hüseyin Hilmi Pashas Governorship of Yemen and Attack on Him

Hüseyin Hilmi Pasha was an important person who became Grand Vizier in the Ottoman Empire twice. He did not only implement this duty but also contributed to the prosperity of the Ottoman Empire. He lived in the last period of Ottoman Empire. There are many studies that includes his biography. However researches lack in his governorship and the assasination attempt on him in Yemen. This circumtance has been presented either in few sentences or in a summary of archival documents. But Hüseyin Hilmi Pashas activities and achievements in Yemen were very important. Despite the fact that his being governor was short lived, his work was of great importance. The aim of the study is to reveal Pashas 4 years that lack in his biography.

___

Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) Dahiliye Mektubî Kalem (DH.MKT.), 493/16; DH.MKT., 503/35; DH.MKT., 545/69; DH.MKT., 557/39; DH.MKT. 860/51; DH.MKT., 870/89; DH.MKT., 2103/10; DH.MKT., 2109/17; DH.MKT., 2117/8; DH.MKT., 2117/91; DH.,MKT., 2119/21; DH.MKT., 2219/70; DH.MKT., 2120/79; DH.MKT., 2120/101; DH.MKT., 2124/65; DH.MKT., 2140/49; DH.MKT., 2159/75; DH.MKT., 2163/89; DH.MKT., 2174/63; DH.MKT., 2176/57, DH.MKT., 2190/88; DH.MKT., 2230/7; DH.MKT., 2236/57; DH.MKT., 2237/87;DH.MKT., 2282/73, DH.MKT., 2393/42. Dahiliye Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Islahat (DH.TMIK.S.), 24/59. Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı (HR.İM.), 70/78. İradeler Askeri (İ.AS.), 28/1317-M-11; İ.AS., 31/1317-L-03. İradeler Dahiliye (İ.DH.), 1354/1315-Za-47; İ.DH., 1354/1315-Z-61; İ.DH., 1361/1316- N-05; İ.DH., 1365/1317-S-10; İ.DH., 1367/1317-R-10; İ.DH., 1370/1317-Ş-31; İ.DH., 1370/1317-Ş-19; İ.DH., 1372/1317-L-24; İ.DH., 1381/1318-Za-06; İ.DH., 1382/1318-Z-11; İ.DH., 1404/1320-Ş-47; İ.DH., 1424/1322-R-48. İradeler Hariciye (İ.HR.), 429/1330-Za-05. İradeler Hususi (İ.HUS.), 64/1315-Z-15; İ.HUS., 65/1316-M-094; İ.HUS., 71/1316-Ş-47; İ.HUS., 74/1316-Z-62; İ.HUS., 74/1316-Z-74; İ.HUS., 75/1317-M-28; İ.HUS., 54/1315-M-33; İ.HUS., 75/1317-M-50; İ.HUS., 76/1317-R-09; İ.HUS., 76/1317- R-63; İ.HUS., 81/1317-Z-33. İradeler Meclis-i Mahsus (İ.MMS.), 168/1331 Ş-07. İradeler Taltifat (İ.TAL.), 176/69. Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF.MKT.), 494/25; MF.MKT., 512/32; MF.MKT., 514/50; MF.MKT., 516/34; MF.MKT., 543/25. MF.MKT., 544/41; MF.MKT., 520/56; MF.MKT., 555/11. Sicil-i Ahval İdare-i Umumiyyesi Defterleri (SAİDd.), 25/9. Sadaret Mektubî Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.), 451/8; A.MKT.MHM., 578/3.A.MKT.MHM., 583/3; A.MKT.MHM., 579/20; A.MKT.MHM., 683/30. Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.), 6/22; Y.EE., 8/19; Y.EE., 10/16; Y.EE., 65/19; Y.EE., 65/20; Y.EE., 65/21; Y.EE., 65/22; Y.EE., 65/23; Y.EE., 65/24; Y.EE., 65/25; Y.EE., 65/27; Y.EE., 65/28; Y.EE., 65/29; Y.EE., 65/30; Y.EE., 65/31; Y.EE., 65/32; Y.EE., 65/33; Y.EE., 65/34. Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı Bölümü (Y.MTV.), 180/140; Y.MTV., 183/93; Y.MTV., 186/54; Y.MTV., 205/98; Y.MTV., 208/9; Y.MTV., 214/38; Y.MTV., 223/41. Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal ve Jurnaller (Y.PRK.AZJ.), 45/70; Y.PRK.AZJ., 48/64. Yıldız Perakende Evrakı Askerî Maruzat (Y.PRK.ASK.), 156/15; Y.PRK.ASK., 219/28. Yıldız Perakende Evrakı Posta ve Telgraf Nezareti Maruzâtı (Y.PRK.PT.), 17/82. Yıldız Sadaret Hususî Maruzât Evrakı (Y.A.HUS.), 392/39; Y.A.HUS., 395/11; Y.A.HUS., 395/86; Y.A.HUS., 407/49; Y.A.HUS., 409/69; Y.A.HUS., 418/33; Y.A.HUS., 420/2. Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y.A.RES.), 92/50. Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Umûm Vilâyetler Tahrirâtı (Y.PRK.UM.), 46/50; Y.PRK.UM., 47/53; Y.PRK.UM., 48/93; Y.PRK.UM., 49/63; Y.PRK.UM., 53/115; Y.PRK.UM., 54/20; Y.PRK.UM., 62/74. Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Yaverân ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (Y.PRK.MYD.), 23/23. İslami Araştırmalar Merkezi (İSAM.), Hüseyin Hilmi Paşa Evrakı (HHPE.), 15/997; HHPE., 16/1010; HHPE., 16/1011; HHPE., 16/1027; İSAM., HHPE., 16/1029; Gazete ve Yıllıklar Hilafet, 2 Şevval 1320, s. 1. Yemen Vilayet Salnamesi, 1308.

Diğer Eserler Abdurrahman Şeref, Viyana Sefir-i Sabıkı Hüseyin Hilmi Paşa, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, Cilt 7-8, Sayı 49, İstanbul 1326, s. 63-74

Ahmet İzzet Paşa, Feryadım, Çev. Süheyl İzzet Furgaç, Nehir Yayınları, İstanbul 1992.

Atıf Paşa, Yemen Tarihi, C. 2, Şirket Matbaası, İstanbul 1326.

AYDIN, Mahir, Hüseyin Hilmi Paşa, İslam Ansiklopedisi, C. 18, TDV Yayınları, İstanbul 1998, s. 550-551.

AYIŞIĞI, Metin, Osmanlının Son Vilayeti Yemen, XII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Cilt III, Kısım III (4-8 Ekim 1999), Ankara 2002, s. 1985-2019.

AYNÎ, Mehmet Ali, Canlı Tarihler II, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1945.

BIDWELL, Robin Leonard, The Two Yemens, Longman Westview Press, Colorado-USA 1983.

BİREN, Tevfik, II. Abdülhamid, Meşrutiyet ve Mütareke Hatıraları, Cilt 1, Haz. Fatma Rezan Hürmen, Pınar Yayınları, İstanbul 2006.

DANIŞMAN, Zuhuri, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt XIII, Zuhuri Danışman Yayınevi, İstanbul 1966.

DOĞAN, İsa, Zeydiyye Mezhebi, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu (13-15 Şubat 1993), İlmi Neşriyat, İstanbul 1993, s. 557-603.

EKİNCİ, İlhan, Ermeni Meselesinin Uluslararası Boyutuna Bir Örnek-Brazzafoli Meselesi, Ermeni Araştırmaları, Sayı 18, Ankara 2005, s. 89-106.

GÜLSOY, Ufuk, Kutsal Proje-Ortadoğuda Osmanlı Demiryolları, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.

İNAL, İbnülemin Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar, Cilt III, Dergâh Yayınları, İstanbul 1982.

İRTEM, Süleyman Kani, Osmanlı Devletinin Mısır Yemen Hicaz Meselesi, Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 1999.

MORALI, Nesrin, Yemenden Gelen Bir Lâyiha, Hayat Tarih Mecmuası, C. 2, S. 11, Kasım 1975, s. 40-41.

MUGHUL, Muhammed Yakub, Kanuni Devri Osmanlıların Hint Okyanusu Politikası ve Osmanlı-Hint Müslümanları Münasebetleri 1517-1538, Fetih Yayınevi, İstanbul 1974.

Naima Mustafa Efendi, Naima Tarihi, Cilt II, Çev. Zuhuri Danışman, İstanbul 1968.

ÖRENÇ, Ali Fuat, Yakındönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Ada, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2006.

ROUAUD, A., Yahya b. Muhammad, The Encyclopaedia of Islam, Vol. XI, Leiden Brill 2002, pp. 247-248.

Rüştü Paşa, Ah O Yemendir (Yemen Hatıratı), Haz. Faruk Yılmaz, Berikan Yayınları, Ankara 2004.

Sait Paşa, Anılar, Çev. Şemseddin Kutlu, Hürriyet Yayınları, İstanbul 1977.

SERTOĞLU, Midhat, Mufassal Osmanlı Tarihi, Cilt VI, TTK Basımevi, Ankara 2011.

SIRMA, İ. Süreyya, Yemenin Jeo-Politik Durumu ve Osmanlı Devletine Katılması, Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı 12, İstanbul 1982, s. 427444.

Şemseddin Samî, Yemen, Kâmûsul-Alâm, Cilt VI, Mihran Matbaası, İstanbul 1306, s. 4808.

TEKTAŞ, Nazım, Osmanlıda İkinci Adam Saltanatı Sadrazamlar, Çatı Kitapları, İstanbul 2009.

TÜRKGELDİ, Ali Fuad, Görüp İşittiklerim, TTK Basımevi, Ankara 1987.

ULUTİN, Hasan Hakan, Hüseyin Hilmi Paşas Inspectorate General of Rumeli Provinces, Fatih University The Institute of the Social Sciences, Unpublished Master Thesis, İstanbul 2001.

YAVUZ, Hulusi, Kâbe ve Haremeynin Muhâfazası Bakımından Hadım Süleyman ve Sinan Paşaların Yemen Seferi, Diyanet Dergisi, Sayı XIX (4), Ankara 1983, s. 43-50.