Avrupalıların Gözlemlerinde Osmanlı Eğitimi ve Bilimi (16-18.Yüzyıllar)

Seyyahlar başta olmak üzere gözlemlerini kaleme alan kişilerin bıraktıkları bilgiler tarihsel bilginin ve tarih bilincinin oluşmasında oldukça önemli bir paya sahiptir. Bu bilgilerin modern tarihçiler tarafından yorumlanması ve tarih biliminin gelişmesi adına gün yüzüne çıkarılması ise en az seyyahların yazdıkları kadar önemlidir. Osmanlı Devleti de kendi çağında pek çok Avrupalı seyyahı ağırlamıştır. Çoğu eğitimli olan bu insanların gördükleri ve işittiklerini sayfalara dökmeleri ile ciddi bir seyahatname arşivi oluşmuştur. Bu gözlemciler sadece seyyahlarla sınırlı kalmamış diplomat ve esirler de anı mahiyetinde yazdıkları ile literatüre büyük destek sağlamışlardır. İşte bu çalışma on altıncı yüzyıldan on sekizinci yüzyıla üç asrı kapsayan süreçte bu Avrupalı gözlemcilerin Osmanlı bilim dünyasını ve bu dünyanın aktörlerini nasıl gördüklerini aktarmak adına küçük bir adım niteliğindedir.

Ottoman Education and Science in the Observations of the Europeans (16th- 18th Centuries)

The information left by especially the traveler and by the other people has a big share for occurring the history consciousness and the historical information. The interpretation of that information by the modern historians and uncovering on behalf of the expansion of history science is also as much as important like the writings of the observers. Ottoman state also hosted many European travelers in its era. A serious travelogue archive consisted by writing of those people many of whom were trained of what they had seen and heard. Those observers were not limited with only travelers but some diplomats and captives provided big contribution to the literat ure with their writings as memory. So this study is like a small step on behalf of transferring of how the European observers did see the Ottoman science world and the actors of this world in the era of three ce nturies from the sixteenth to the seventeenth centuries.

___

Ana Kaynaklar A Collection of Curious Travels and Voyage Containing Dr. Leonhart Rauwolfs Journey, Translated from the Original High Dutch By Nicholas Staphorst, By the Rev. John Ray, Volume II, London 1738.

A Collection of Voyages and Travels Some Now First Printed from Original Manuscripts, Printed by H. C. for Awnsham and John Churchill Volume IV, London 1704.

ANDRESYAN, Hrand D., Polonyalı Simeonun Seyahatnâmesi 1608- 1619, İstanbul 1964.

Baron De Tott, Memoirs of the Baron De Tott on the Turks and the Tartars, Translated From The French by an English Gentilmen at Paris, Dublin 1785.

BAUDIER, Michel, The History of the Imperial Estate of the Grand Seigneurs: Their Habitations, Lives, Titles, Qualities, Exercises, Workes, Revenewes, Habit, Discent, Ceremonies, Magnificence, Judgments, Officers, Favourites, Religion, Power, Government and Tyranny, translated out of French by E.G.S.A., London 1635.

BENT, James Theodore (Editör ve Önsöz yazarı olarak), Early Voyages and Travels in The Levant, I- The Dıary Of Master Thomas Dallam, I 599-1600. II- Extracts From The Diaries Of Dr. John Covel, 1 670- 1 679 Wıth Some Account Of The Levant Company Of Turkey Merchants, London 1893.

BLOUNT, Henry, A Voyage into the Levant, London 1636.

BOBOVIUS, Albetrus, Topkapı Sarayında Yaşam, Çeviren: Ali Berktay, Kitap Yayınevi, İstanbul 2002.

BRUCE, Peter Henry, Memoirs of Peter Henry Bruce, London 1782.

CRAVEN, Elizabeth Lady, A Journey Through the Crimea to Constantinople, London 1789.

CURIPESCHITZ, Benedict, Yolculuk Günlüğü 1530, Çeviren: Özdemir Nutku, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.

DE LA MOTRAYE, Aubry, La Motraye Seyahatnamesi, İstiklal Kitabevi, İstanbul 2007.

DERNSCHWAM, Hans, İstanbul ve Anadoluya Seyahat Günlüğü, Çeviren: Yaşar Önen, Ankara 1987.

DU FRESNE-CANAYE, Philippe, Fresne- Canaye Seyahatnamesi 1573, Çeviri: Teoman Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2009.

FORSTER, Charles Thornton - F.H. Blackburne Daniell, The Life And The Letters of Ogier Ghiselin de Busbecq, Volume: I, London 1881.

GALLAND, Antoine, İstanbula Ait Günlük Hâtıralar (1672- 1673), C. I, II, Yayına Hazırlayan: Charles Schefer, Çeviren: Nahid Sırrı Örik, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1998.

GERLACH, Stephan, Türkiye Günlüğü 1573- 1576, Editör: Kemal Beydilli, Çeviren: Turkis Noyan, Cilt I, II, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007.

GYILLIUS, Petrus, The Antiquities Constantinople With A Description of Its Situtation the Conveniencies of Its Port, Its Publick Buildings, the Statuary, Sculpture, Architecture and Other Curiosities of That City With Cuts Explaining The Chief of Them, London 1729.

HUNTER, William, Travels Through France, Turkey and Hungary in 1792 to Which are Added Several Tours in Hungary in 1799 and 1800, Volume: I and II, London 1803.

KRAFFT, H.U., Türklerin Elinde Bir Alman Tâcir, İletişim Yayınları, İstanbul 1997.

LİTHGOW, William, The Totall Discourse of The Rare Adventures Painefull Peregrinations of Long Nineteene Yeares Travayles from Scotland to the Most Famous Kingdomes in Europe, Asia and Affrica, Glasgow 1906.

MARINDIN, G.E. (Edited by), The Letters of John B.S. Morritt of Rokeby, Descriptive of Journeys in Europe and Asia Minor in the Years 1794-1796, London 1914.

MARITI, Abbe, Travels Through Cyprus, Syria and Palestine With A General History of the Levant, Volume 1, Dublin 1792.

MONTAGUE, Mary Wortley, The Letters of Lady Mary Wortley Montague, Bordeux 1805.

NIEBUHR, Carsten Travels Through Arabia And Other Countrıes In The East, Performed By M. Niebuhr, Now A Captaın Of Engıneers In The Servıce Of The Kıng Of Denmark, Translated Into Englısh By Robert Heron Wıth Notes By The Translator And Illustrated Wıth The Engraves And Maps, Vol. Iı, London 1792.

PORTER, James, Observation on the Religion, Law, Government and Manners of the Turks, Vol. I, Dublin 1768.

OLIVIER, G.A., Travels in the Ottoman Empire, Egypt and Persia, Volume I and II, London 1801.

Osmanlıda Bir Köle Brettenli Michael Hebererin Anıları 1585-1588, Çeviren Türkis Noyan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2010.

RALAMB, Claes, İstanbula Bir Yolculuk 1657- 1658, Çeviri: Ayda Arel, İstanbul 2008.

RİCAUT, Paul, The History of the Present State of the Ottoman Empire, London 1701.

RUSSELL, Alex, The Natural History of Aleppo: containing a description of the City and the Principal Natural Productions in its Neighbourhood; Together With an Account of the Climate, Inhabitants and Diseases; Particularly of the Plague, With the Methods Used by the Europeans for Their Preservation, London 1756

SANDYS, George, A Relation Of A Journey Begun An: Dom: 1610. Fovre Bookes. Containing A Description Of The Turkish Empire, Of Egypt, Of The Holy Land, Of The Remote Parts Of Italy, And İlands Adioyning, London 1621.

SCHWEİGGER Salomon, Sultanlar Kentine Yolculuk 1578- 1581, Yayına Hazırlayan: Heidi Stein, Çeviren: S. Türkis Noyan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2004.

SHAW Thomas, Travels or Observatıons Relatıng to Several Parts of Barbary and the Levant, Oxford, 1738.

TAVERNİER, Jean- Babtiste, XVII. Asrın Ortalarında Türkiye Üzerinden İrana Seyahat, Çeviren: Ertuğrul Gültekin, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1980.

THÉVENOT, Jean 1655- 1656da Türkiye, Çeviren: Nuray Yıldız, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1978.

THOMPSON, Charles, The Travels of the late Charles Thompson, Volume 3, Basım Yeri Yok, 1744.

TOURNEFORT, Joseph de, Tournefort Seyahatnamesi, İstanbul 2005.

TOURNEFORT, Joseph Pitton, A Voyage into the Levant, Vol: III, London 1741.

Türkiyenin Dört Yılı 1552- 1556, Yayınlayan: Manuel Serrano Y. Sanz, Çeviren: A. Kurutluoğlu, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul Yayın Yılı Yok.

WİTHERS Robert, Büyük Efendinin Sarayı, Çeviren: Cahit Karya, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2010.

Kitaplar- Makaleler ADIVAR, A. Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi Kitabevi, İstanbul 1982.

AFYONCU, Erhan, Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2011.

AKKUTAY, Ülker, Enderûn Mektebi, Ankara 1984.

AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000- M.S.2004, Pegem Yayıncılık, Ankara 2005.

ARIKAN, Zeki, Montaigne ve Türkler, OTAM, S. 4, Ankara 1993, s. 2342.

ATAÇ, Adnan - R. Vedat Yıldırım, Osmanlı Hekimleri Ve Dioskorides\\\'in De Materia Medicası, OTAM, S. 15, Ankara 2004, s. 257269.

ATAY, Hüseyin, Medreselerin Gerilemesi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. XXIV, Ankara 1981, s. 15-56.

ATAY, Hüseyin, Medreselerin Islahatı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 25, Ankara 1982. s. 1-43.

ATEŞ, İbrahim, Vakıflarda Eğitim Hizmetleri ve Vakıf Öğrenci Yurtları, Vakıflar Dergisi, S. 14, Ankara 1982, s. 29-100.

Avrupalı Esireler ve Müslüman Efendileri Türk İllerinde Esaret Anlatıları, Derleyen: Irvin Cemil Schick, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005.

BALTACI, Cahit, XVI-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, C. 1-2, İstanbul 2005.

BRAUDEL, Fernand, Tarih Üzerine Yazılar, Çeviren: Mehmet Ali Kılıçbay, İmge Kitabevi, Ankara 1992.

BRENTJES, Sonja, XVI.- XVII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğunda Batı Avrupalı Gezginler ve Bilimsel Çalışmalar, Çeviren: Meltem Begüm Saatçi, Türkler, C. 11, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 251259.

DARLING, Linda T., Ottoman Politics through British Eyes: Paul Rycaut\\\'s The Present State of the Ottoman Empire, Journal of World History, Vol. 5, No. 1 (Spring, 1994), pp. 71-97.

ERGİN, Osman, Türk Maarif Tarihi, C. 1, İstanbul 1997.

GÖYÜNÇ, Nejat, XVI. Asırda Osmanlı Devletinde Hekimbaşılık ve Hekimler Hakkında Bazı Yeni Tespitler, İslam Araştırmaları Dergisi, S. 4, İSAM, İstanbul 2000, s.1-6.

HOWARD, Harry N.,Preliminary Materials for a Survey of the Libraries and Archives of Istanbul, , Journal of the American Oriental Society, Vol. 59, No. 2 (Jun., 1939), pp. 227-246.

İZGİ, Cevat, Osmanlı Medreselerinde İlim, C. 1-2, İz Yayıncılık, İstanbul 1997.

JR LIBBY, Lester, J., Venetian Views of the Ottoman Empire from the Peace of 1503 to the War of Cyprus, The Sixteenth Century Journal, Vol. 9, No. 4, Central Renaissance Conference (Winter, 1978), pp. 103- 126.

LYBYER, Albert Howe, The Government Of The Ottoman Empire In The Time Of Suleiman The Magnificent, London 1913.

MACLEAN, Gerald M., The Rise of Oriental Travel English Visitors to the Ottoman Empire 15801720, New York, 2004.

MATAR, Nabil English Accounts of Captivity in North Africa and the Middle East: 1577-1625, Renaissance Quarterly, Vol. 54, No. 2 (Summer, 2001), p. 553-572.

ÖNALP, Ertuğrul, Bir İspanyol Esirin Gözüyle 1552-1556 Arasında İstanbul, OTAM, S. 1, Ankara 1990, s. 313320.

REYHANLI, Tülay, İngiliz Gezginlerine Göre XVI. Yüzyılda İstanbulda Hayat (1582 1599), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1983.

RUSSELL, G. A. , Physicians at the Ottoman Court, Medical History, 1990, 34, s. 243- 267.

SAKAOĞLU, Necdet, Osmanlı Eğitim Tarihi, İstanbul 1996.

SERVANTIE, Alain, Culture in Istanbul as seen by Western Eoropeans, Akademik Araştırmalar Dergisi, S. 47-48, 2010-2011, s. 177-202.

SEZER, Hamiyet, Batılıların Gözüyle Türkler, Türkler, C.X, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 394- 398.

SEZGİN, Fuat, Tanınmayan Büyük Çağ, İstanbul 2010.

STEFANINI, Ruggiero, Giambattista Casti in Troy and Athens 1788, California Studies in Classical Antiquity, Vol. 10, (1977), p. 157-168.

ŞAHİN, Gürsoy, Avrupalıların Osmanlı Ülkesindeki Eski Eserlerle ilgili İzlenimleri ve Osmanlı Müzeciliği, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 26, S. 42, (2007), s. 101- 125.

ŞAHİN, Gürsoy, İngiliz Seyahatnamelerinde Osmanlı Toplumu ve Türk İmajı, İstanbul 2007.

TANINDI, Zeren, Kitap ve Cildi, Osmanlı Uygarlığı, C. 2, Yayına Hazırlayanlar: Halil İnalcık- Günsel Renda, Ankara 2004, s. 841-864.

TANINDI, Zeren, Kitap ve Tezhibi, Osmanlı Uygarlığı, C. 2, Yayına Hazırlayanlar: Halil İnalcık- Günsel Renda, Ankara 2004, s. 865-891.

TEBLY, Karl, Dersaadette Avusturya Sefirleri, Çeviren: Selçuk Ünlü, Ankara 1988.

TEKELİ, İlhan, Selim İlkin, Osmanlı İmparatorluğunda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşum ve Dönüşümü, Ankara 1993.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1984.

ÜÇEL-AYBET, Gülgün, Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530- 1699), İletişim Yayınları, İstanbul 2010.

WUNDER Amanda, Western Travelers, Eastern Antiquities, and the Image of the Turk in Early Modern Europe, Journal of Early Modern History, 7, (2003), pp. 89119.

YERASİMOS, Stefan, Belon Pierre, İstanbul Ansiklopedisi, c. II, İstanbul 1992, s. 152- 153.

YERASİMOS, Stefan, Gilles, Pierre, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, III, Kültür ve Turizm Bakanlığı/ Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1994, s. 395396.