An Inquiry into the Ottomans' Knowledge and Perception of the Gypsies in the late 19th Century

Bu çalışma 19. yüzyıl sonlarında Osmanlıların Çingeneler üzerine neler bildiklerini ve onları nasıl algıladıklarını/tanımladıklarını sorgulamayı amaçlamaktadır. Bu doğrultuda üç farklı metin incelenecektir. İlk metin, kurgusal olup hem popüler hem de bilimsel bilgiler içeren çok yönlü yazar Ahmet Mithat Efendinin Çingene (1887) isimli romanıdır. Mériméeden esinlenen Ahmet Mithat romanında her ne kadar Çingenelere karşı toplumda var olan önyargıları geçersiz kılmayı hedeflese de, bunu yaparken Avrupalı yazarların metinlerinde aynı dönemlerde sıklıkla rastlanan stereotipleri yeniden üretmektedir. İkinci metin akademik olarak nitelendirilebilecek ve dolayısıyla bilimsel bir değeri olan Şemseddin Saminin Kamûsü\\\'l-a،lâm adlı özel adlar sözlüğündeki (1891) Çingâne maddesidir. 19. yüzyıl Batılılaşma ruhuyla örtüşür bir biçimde Şemseddin Saminin Çingâne maddesini kaleme alırken kısmî olarak yararlandığı Avrupalı ansiklopedistlerin yarattıkları olumsuz Çingene imgesini kendi önyargılarıyla birleştirerek yeniden ürettiği görülmektedir. Üçüncü metin, yazarı tarafından da öne sürüldüğü üzere kişisel bilgi ve deneyimlerden yola çıkılarak üretilen bilginin bir ürünü olup, 1891de Çingenelerin yaşam koşullarının iyileştirilmesi gerekliliğinin belirtilerek yerel yönetime sunulan Siroz mekteb-i i،dâdî-i mülkiyesi lisân-ı Osmânî ve Fârisî mu،allimi Sadi Efendinin lâyihasıdır. Sadi Efendinin metni tamamıyla kişisel deneyimlere dayandığından, diğer iki Batı esinli metinde ortaya konulan Çingene algısını Doğulu yerel olan ile karşılaştırma olanağı sağlayacaktır. Aynı dönemde kaleme alınan ve yazılış amaçları farklılık gösteren bu üç metnin karşılaştırılması sadece Çingene algısı ve bu topluluğun Osmanlı İmparatorluğundaki yaşam koşullarına dair ek bilgiler vermekle kalmayacak, aynı zamanda Osmanlılar tarafından nasıl bilindikleri ve daha da önemlisi nasıl tanımlandıkları konularına ışık tutacaktır. Her üç metindeki benzerlikler aslında Osmanlı toplumunda Çingenelere karşı varolan önyargıların ne kadar derin olduklarının görülmesi sonucuna varılmasına olanak sağlamaktadır.

19. yüzyıl Sonlarında Osmanlıların Çingeneler Konusundaki Bilgileri ve Çingene Algısı Üzerine Bir Araştırma

This paper aims to inquire the knowledge and the perception of the Ottomans on the Gypsy in the late 19th century. Three different texts will be examined in order to shed light on what the Ottomans knew about Gypsies during the aforementioned period. The first one, a fictional one, embodying both popular and scholarly knowledge is the novel Gypsy- Çingene (1887) of the prolific Ottoman author Ahmet Mithat Efendi. Ahmet Mithat, inspired by Mérimée, attempts to refute the prejudices against the Gypsies in his novel, albeit through the reproduction of the conventional Gypsy image found in the European texts of the 19th century. The second text, representing scholarly knowledge reclaiming scientific value, belongs to Şemseddin Sami (Fraschery) Efendi and is the Gypsy-Çingâne entry in his famous encyclopaedia-Kamûsü\\\'l-a،lâm (1891). As a result of modernization and westernization, the text of Şemseddin Sami reproduces the negative image of the Gypsies generated by his European counterparts on whose texts he partially bases his work and on which he transposes his own prejudices. The last text based on practical and personal knowledge as it is claimed by its author, is a lengthy and detailed report (1891) underlining the urgency of improving the living conditions of the Gypsy population, submitted to the authorities by Sadi Efendi, an Ottoman-Turkish and Persian teacher at a secondary school in Serres-Greece. The report of Professor Sadi, as the only text to be written based on the personal experience of its author, will provide an opportunity to compare the local-eastern perception of Gypsies to the two other western-oriented texts. The analysis of these texts bearing three different kinds of knowledge and having thus three different objectives, will not only offer complementary information on the perception of Gypsies and on their living conditions in the Ottoman Empire, but will also throw light on how they were known and more importantly defined by the Ottomans: a definition more or less common in all three texts which shows how deeply rooted the prejudices against the Gypsies in the Ottoman Empire were.

___

BOA. Y. MTV. (Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, Yıldız Mütenevvî Maruzat Evrak Bölümü) 47/180, 24. C. 1308.

AHMET MİTHAT EFENDİ, Çingene. Istanbul, Sel, 2009.

ŞEMSEDDİN SAMİ (FRASCHERY), هناکنچ , in Kamûs-ül Âlâm. Constantinople, Mihran, 3rd vol., 1891, pp. 1880-1881.

List of Works Cited AKGÜNDÜZ, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri: Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnâmeleri, Fey Vakfı Yayınları, vol. I, Istanbul 1990.

AKSU, Mustafa, Türkiyede Çingene Olmak, 2nd edition, Istanbul, Kesit, 2006.

ANHEGGER, Robert, İNALCIK, Halil (eds.), Kānūnnāme-i Sultānī ber Mūceb-i Örf-i Osmānī : II. Mehmed ve II. Bayezid Devirlerine ait Yasaknāme ve Kānūnnāmeler, TTK, Ankara 1956.

BELDICEANU, Nicoarǎ, Les actes des premiers sultans conservés dans les manuscrits turcs de la Bibliothèque nationale à Paris, Mouton, vol. I, Paris/La Haye 1960.

BOUILLET, Marie-Nicolas, Bohémiens, in Dictionnaire Universel dHistoire et de Géographie, 5th augmented edition. Alger, L. Hachette, Paris 1847, p. 229.

ÇELİK, Faika, Gypsies (Roma) in the orbit of Islam: the Ottoman experience (1450- 1600) (unpublished MA thesis), McGill University, Montreal 2003.

DANKOFF, Robert, 2006, An Ottoman mentality: The World of Evliya Çelebi, 2nd edition, Brill, Leiden/Boston 2006.

ESEN, Nüket, Karı Koca Masalı ve Ahmet Mithat Bibliyografyası. Kaf, Istanbul 1999.

FAROQHI, Suraiya, The Ottoman Empire and the World Around It, I. B. Tauris, London/New York 2005.

FRASER, Angus M., The Gypsies, Oxford, UK; Cambridge, Mass. USA, Blackwell 1992.

FRIEDMAN, Victor. A., DANKOFF, Robert, The earliest known text in Balkan (Roumelian) Romani : A passage from Evliya Çelebis Seyāhat-nāme, JGLS, vol. 5, n° 1, 1991, pp. 1-21.

GOEJE, Michael Jan (de), Mémoire sur les migrations des Tsiganes à travers lAsie, Leide, E. J. Brill (coll. « Mémoires dhistoire et de géographie orientales par M. J. de Goeje, n°3), 1903.

HALLIDAY, William Reginald, Some Notes upon the Gypsies of Turkey, JGLS, 3rd Series, vol.1, 1922, pp. 163-189.

HALLIDAY, William Reginald, Folklore studies ancient and modern, Methuen, London 1924.

İNALCIK, Halil, Foreword, in Dimitrie Cantemir. Historian of South East European and Oriental Civilizations, Alenxandru Dutu & Paul Cernovodeanu (eds.), Association internationale détudes du sud-est européen, Bucharest 1973.

LEVEND, Agâh Sırrı, Şemsettin Sami, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1969.

LIEGEOIS, Jean-Pierre, Roms en Europe, Strasbourg, Editions du Conseil de lEurope, janvier 2007.

ONUR, Oral Çingeneler, Tarih ve Toplum, 137, May 1995, p. 16-22.

OPRIŞAN, Ana, An overview of the Romanlar in Turkey, Adrian Marsh, Elin Strand (eds.), Gypsies and the Problem of Identities: Contextual, Constructed and Contested: Papers presented at the First International Romani Studies Conference in Istanbul, at the Swedish Research Institute in Istanbul, April 10-12, 2003, Mas, Transactions Series vol. 17, Istanbul 2006, pp. 163-169.

ORTAYLI, İlber, İmparatoluğun En Uzun Yüzyılı, 3rd edition. Hil, Istanbul1995.

SOULIS, George C., The Gypsies in the Byzantine Empire and the Balkans in the Late Middle Age, Dumbarton Oaks Papers, vol. 15, 1961, pp. 141-165.

TANPINAR, Ahmet Hamdi, Histoire de la littérature turque du XIXe siècle, Faruk Bilici (ed.). Translated by F. Bilici, C. Erikan, F. Fidan, G. Mete-Yuva. Arles, Actes Sud, 2011.

ULUSOY, Ömer, Les Etres en marge: les Tsiganes de lEmpire ottoman, Les Editions Isis, Istanbul 2013.