Osmanlı-Avrupa Telgraf Hatlarında Sırbistan Emareti'nin Rolü

1854 yılından itibaren Osmanlı Devleti tarafından Rumelide inşa edilmesi planlanan telgraf hatlarından ilki olan Dersaadet-Belgrad hattı projesinde yapılan değişiklikle hat, Edirneden Şumnuya bağlanmış dolayısıyla Edirne-Belgrad hattı inşa edilmemişti. Bağlantı kurulamayan Osmanlı-Sırp hattının bir an önce inşa edilerek, Osmanlı telinin Sırbistana ve oradan Avusturya tellerine bağlanması, her iki devlet tarafından istenmiştir. Sırbistan tarafından, maddi zorlukları bahane eden Osmanlı Devletine yapılan istikraz teklifi sonucu, Sırbistandan alınan kaynak ile 1857 yılında Edirne-Aleksinaç hattı inşa edilmiş ve bağlantı sağlanmıştır. 1858 yılında yapılan Vidin-Negotin hattı ile iki idare arasında ikinci bir hat daha inşa edilmiştir. Sırbistan bu hatlar sayesinde, devletler arasında yapılan telgraf antlaşmalarında yer almıştır. Söz konusu hatların inşa edilmesi her iki tarafın da faydasına olurken, Sırbistan Emaretinin Rumeli coğrafyasında, özelliklede Rumeli telgraf hatlarındaki önemi tarihi süreç içinde giderek artmıştır.

The Role of Serbian Amirate in Telegraph Lines of Ottoman-Europe

With the change in the Dersaadet-Belgrade line project, first one of the telegraph lines planned to be established in Rumelia by the Ottoman State as of 1854, the line was connected from Edirne to Shumen and the previously planned Edirne-Belgrade line had not been constructed. It was demanded by both of the states that the Ottoman-Serbia lines, having failed to be connected due to this reason, be established promptly and that Ottoman wire be connected to Serbia and then to Austrian wires. Upon the offer of Serbia to lend loan to the Ottoman State, claiming to have financial difficulties, the Edirne-Aleksinac line was established and the connection was maintained in 1857 by means of the resource provided by Serbia. The Vidin-Negotin line, established in 1858, proved the second line between the two administrations. By virtue of these lines, Serbia took part in a number of interstate agreements on telegraph lines. Whereas the construction of mentioned lines proved beneficial for both of the parties, importance of the Serbian Amirate gradually increased in the Rumelia region, particularly in the telegraph lines located in the Rumelia region within historical process.

___

Arşiv Kaynakları/Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) İrade, Dahiliye (İ.DH.): 366/24229; 374/24734; 378/24955 İrade, Hariciye (İ.HR.): 218/12670; 153/8092; 151/8019; 147/7745; 146/7715; 141/7420; 111/5446; 153/8092; 151/8019; 131/6676; 136/7044; 135/6961; 127/6394; 111/5446 Hariciye Nezâreti, Mektubî Kalemi Evrakı (HR.MKT.): 76/94; 126/16; 147/28; 134/76; 132/97; 156/37; 156/89; 161/100; 160/24; 160/43; 164/88; 166/34; 166/29; 172/20; 185/58; 206/52; 199/6; 192/34; 208/63; 220/59; 216/42; 239/24; 256/96 Hariciye Nezâreti, Tercüme Odası Evrakı (HR.TO.): 475/32; 475/38; 469/34; 298/13; 105/60; 428/47; 484/2; 156/26; 156/65; 420/51 Sadaret, Amedi Kalemi Evrakı (A.AMD.): 51/45; 52/72 Sadâret, Divan Kalemi Evrakı (A.DVN.): 106/7 Sadaret, Divan Kalemi, Name-i Hümayun Evrakı (A.DVN.NMH.): 22/1 Sadaret, Mektubî Kalemi, Mühimme Evrakı (A.MKT.MHM.):136/50 Sadaret, Mektubî Kalemi, Nezaret ve Devair Evrakı (A.MKT.NZD.): 142/56; 155/53 Araştırma Eserleri

ATA, Bahri, Talihsiz Osmanlı Kuşları: On Yıl Geciken Telgraf ve Straford Canning, Türk Yurdu, C.148-149, S.19-20, Ankara 2000.

ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, TTK Yay., Ankara 1991.

DAVISON, Roderic H., Osmanlı İmparatorluğuna Elektrikli Telgrafın Girişi, (Çev. Durdu Mehmet Burak), OTAM, S.14, 2003, s. 347-386.

DEMİR, Tanju, Türkiyede Posta Telefon ve Telgraf Teşkilatının Tarihsel Gelişimi (1840-1920), PTT Genel Müd. Yay., Ankara 2005.

DÜŞÜNMEZ, Döndü, Tanzimat Devrinde Kapıkethüdalığı Müessesesi Hakkında Temel Bilgiler, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, S.28, Konya 2010, s. 375-401.

EYİCE, Semavi, İstanbulda İlk Telgrafhâne-i Âmirenin Projesi, İ.Ü.E.F. Tarih Dergisi, S.34, İstanbul 1984, s. 61-72.

HACISALİHOĞLU, Neriman, Kırım Savaşında Haberleşme: Varna Telgraf Hattı Şebekesi, Savaştan Barışa: 150. Yıldönümünde Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması(1853- 1856), 22-23 Mayıs 2006, Bildiriler, İ.Ü.E.F. Tarih Araştırmaları Merkezi Yay., İstanbul 2007, s. 119-130.

HALAÇOĞLU, Yusuf, XIV.-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, TTK Yay., Ankara 1998.

KAÇAR, Mustafa, Osmanlı Telgraf İşletmesi (1854-1871), Çağını Yakalayan Osmanlı, (yay.haz. Ekmeleddin İhsanoğlu), İstanbul 1995, s. 45-120.

PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, C. I, İstanbul 1983.

TANRIKUT, Asaf, Türkiye Posta ve Telgraf ve Telefon Tarihi ve Teşkilât ve Mevzuatı, Ankara 1984.

YAZICI, Nesimi, Tanzimatta Haberleşme ve Kara Taşımacılığı, OTAM, S.3, Ankara 1992, s. 333-376.

YAZICI, Nesimi, Osmanlı Telgrafında Dil Konusu, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.26, S.1, Ankara 1984, s. 751-764.