OSMANLI VAKIF SİSTEMİNDE YÖNETİCİ OLARAK KADIN MÜTEVELLİLER
Osmanlı vakıf sisteminde kurucu olarak sıklıkla görülen kadınlar evlatlık vakıflarda mutasarrıf, mütevelliye gibi önemli görevlerde bulunmuşladır. Sosyal hayatın içerisinde yer alan vakıflar, hizmet alanı dolayısıyla hem halkla hem yerel ve merkezî yöneticilerle iletişim hâlinde olmayı gerekli kılmıştır. Burada görev alan kadınların da bu iletişimi en iyi şekilde sürdürdüğü, kararlar aldığı, vakıf içerisindeki bir atama işinden vakfın ekonomik kayıtlarının tutulmasına kadar birçok alanda aktif şekilde hizmet verdiği ve sorumluluk aldığı anlaşılmaktadır. Özellikle evlatlık vakıflarda babasının, eşinin vakıf şartlarına binaen üstlendikleri bu görev, kadının aile ve Osmanlı toplumu içerisindeki konumunu göstermesi açısından da ışık niteliğindedir. Kadınlar bu görevleri ile yalnızca vakfın işlerini yapmamaktadır. Aynı zamanda erkek egemen bir toplum ve çalışanlarının tamamına yakınının erkek olduğu vakıf kurumunda hem yerelde idari kadro ile hem de vakıf içerisinde çalışanları ile sürekli iletişim hâlindedir. Ayrıca bu görev, kadınların yaşadığı toplum tarafından tanınırlığını arttırırken saygın bir meslek ile de toplumda yer edinmesini sağlamaktadır.
Female Trustees As Administrators in Ottoman Foundation System
Women who were seen extensively as founders in the Ottoman foundation system have held important positions such as mutasarrýf and trustee in the family foundations. Foundations in social life have required communication with both the public and local and central managers due to the service area. It is understood that the women who work here maintain this communication in the best way, make decisions, actively serve and take responsibility in many fields from an appointment job within the foundation to the retention of the economic records of the foundation. Especially in the adoption foundations, this task undertaken by the father and his wife in accordance with the foundation conditions is also a light in terms of showing the position of the woman in the family and ottoman society. With these duties, women do not only do the work of the foundation. At the same time, it is a male-dominated society and is in constant communication with both the local administrative staff and its employees within the foundation in the foundation institution, where nearly all of its employees are men. İn addition, this task increases the recognition of women in the society in which they live and ensures that they gain a place in society with a respectable profession.
___
- BOA, A.{DVNSHMH.d. 15, 69-490 (29 Zilkade 1000 / 6 Eylül 1592).
- BOA, AE.SAMD.I 5-418, s. 1. (20 Safer 1026 / 27 Şubat 1617 )
- BOA, AE.SMST.II., 129.14245 (9 Ramazan 1108 / 1 Nisan 1697)
- BOA, HSDSABZ 4-17 (Safer 1088 / 15 Ağustos 1677).
- BOA, İE. EV. 9 -1003 (4 Cemaziyelahir 1071 / 4 Şubat 1661), 26 – 3071 (27 07. 1109 / 8 Şubat 1698), 27- 3173 (10 Şevval 1111 / 31 Mart 1700), 31-3640 (9 Cemaziyelahir 1113 / 11 Kasım 1701), 31-3586 (9 Rebiülevvel) 1113 / 14 Ağustos 1701), 10-1176 (15 Zilhicce 1083 / 3 Nisan 1673), 12-1368 (7 Ramazan 1086 / 25 Kasım 1675), 25.2915.2, (20 Rebiülahir 1103 / 10 Ocak 1692), 18-2150 (8 Cemaziyelahir 1090 / 17 Temmuz 1679), 14-1616 (3 Safer 1093 / 11 Şubat 1682), 17.2019 (10 Safer 1097 / 6 Ocak 1686), 34-3884 (10 Şevval 1111 / 31 Mart 1700).
- BOA, MA.d. 1338.001 (29 Zlhicce 1081 / 9 Mayıs 1671), 9857 (25 Ca (Cemaziyelevvel) 1095 / 10 Mayıs 1684)
- BOA, TS.MA.d. 7064 (29 Zilhicce 976), 1610.0001 (29 Zilhicce 1079 / 30 Mayıs 1669), 1593.004 (29 Muharrem 1036 / 20 Ekim 1626), 8404.001 (29 Safer 1040 / 7 Ekim 1630), 4563.001 (29 Receb 1115 / 8 Aralık 1703).
- BOA, TS.MA.e, 722-71 (10 Cemaziyelahir 1046 / 9 Kasım 1636).
- BOA, İE.ENB. 1.108 (4 Cemaziyelahir 1086 / 26 Ağustos 1675), 5-561 (24 Şaban 1111 / 14 Şubat 1700).
- Akgündüz, Ahmet. İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara: TTK Basımevi, 1998.
- Akyıldız, Gül. “Osmanlı Devleti’nde Kadınların Mülkiyet Hakları ve Karşılaştıkları Hukuki Sorunlar”. TBB Dergisi 2017 (Özel Sayı), Ankara 2017, 327- 364.
- Alaca, Hanife. “Gölmarmara Halime Hatun Vakfı”. Gaziantep University Journal of Social Sciences 2020 19 (3), Gaziantep 2020, 1373-1385.
- Alkan, Mustafa. “Osmanlı Devleti’nde Aile Vakıfları ve Sosyal Güvenlik”. Prof. Dr. Vahdet Keleşyılmaz Armağanı –Bilim Uğrunda 30 Yıl-, Ankara 2018, 141-149.
- Alkan, Mustafa. “Osmanlı Devleti’nde Aile Vakıfları: Vakıf Kurumuyla Evladı İlişkilendirmek”. Uluslararası Aile Konferansı, 11-15 Temmuz 2012, Saraybosna, BosnaHersek, Ankara 2013, 201-207.
- Arslanboğa, Kadir. “Osmanlı Devleti’nde Vakıf Yönetiminde Tevliyet: İstanbul Örneği”. Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt 16, Sayı 32, Çanakkale 2018, 551-558.
- Barkan, Ömer Lütfi. “Şer‘î Miras Hukuku ve Evladlık Vakıflar”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, VII, İstanbul 1940, 159-162.
- Çağatay, Neşet. “İslâmda Vakıf Kurumunun Miras Hukukuna Etkisi”, Vakıflar Dergisi (VD), Sayı: XI, Ankara 1975, 1-6.
- Çevrimli, Nilgün. “Vakıf Kurucusu, Sosyal Statü ve Aile Bağları Açısından Vakfiyelerde Kadını Tanımlayan Terimler”. The Journal of İnternational Civilization Studies, Volume III, İssue –I ISSAS, Special Issue, January 2018, Nevşehir 2018, 263-281.
- Erünsal, İsmail E. “Hâfız-ı Kütüb”, DİA, C. XV, İstanbul: TDV Yay., 1997, 94-98.
- Günay, Hacı Mehmet. “Vakıf”. DİA, XXXXII, İstanbul: TDV Yay., 2012, 475-479.
- İpşirli, Mehmet. “Câbî”. DİA, C. VI, İstanbul: TDV Yay., 1992, 137-139.
- Karagöz, Senem. “Zeytin Vakfı Müevelliyesi Zeliha Hatun’un Edremit’ted Dersaadet’e Uzanan Hak Arayışı (1853-1859), History Studies, Cilt: 12, Sayı: 5, Ankara, Ekim 2020, 2637- 2650.
- Köprülü, M. Fuad. “Vakıf Müessesesinin Hukukî Mahiyeti ve Tarihî Tekâmülü”. Vakıflar Dergisi, II, Ankara, 1942, 1-35.
- Örenç, Ali Fuat. “Mutasarrıf”. DİA, C. XXXI, İstanbul: TDV Yay., 2006, 377-379.
- Özkul, Ali Efdal. “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Ekmekçi Esnâfı (Habbaz) ve Faaliyetleri. Belleten, Cilt LXXXII, Sayı 295, Aralık 2018, 863-898.
- Öztürk, Nazif. “Mukātaalı Vakıf”, DİA, C. XXXI, İstanbul: TDV Yay., 2006, 132-134.
- Öztürk, Nazif. “Mütevelli”. DİA, C. XXXII, İstanbul: TDV Yay., 2006, 217-220.
- Şahin, Musa – Kaya, N. Ebrar. “Valide Sultanların Kurduğu Vakıfların Kadına Yönelik Sosyal Hizmetleri”. Yalova Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yıl: 7, Sayı 12, Yalova 2016, 36-65.
- Ünal, Mehmet Ali. Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yay., 2011.