Karlofça Antlaşması’na Göre Osmanlı-Lehistan Sınırlarının Belirlenmesi

İki devlet arasındaki toprakları ayıran sınırlar, devletlerarası ilişkilerin yürütülmesinde çok önemlidir. Nitekim devletler arasındaki sınır anlaşmazlıkları şiddetli çatışmalara neden olabilir. Bu nedenle tarihsel süreç içerisinde devletler arasındaki sınırların belirlenmesine yönelik çeşitli yaklaşımlar geliştirilmiş ve yaygınlaştırılmıştır. Tarihin en önemli imparatorluklarından biri olan Osmanlı İmparatorluğu, kuruluşundan bu yana sınırlarını belirlemede çeşitli yöntemler kullanmıştır. Dönemsel olarak değişen bu yöntemler, devletlerle sınır çizmeye yönelik antlaşma hükümlerine ve bölgenin coğrafi özelliklerine uygun olarak tasarlanmaktadır. Aynı zamanda diplomatik bir konu olan sınır belirleme usullerinin içeriği ve uygulanması, iki devlet arasındaki sürecin anlaşılması açısından elzemdir. Makale, Osmanlı İmparatorluğu’nun sınır belirleme süreçlerini somut bir örnek üzerinden göstermek için Karlofça Antlaşması ile değiştirilen Osmanlı-Lehistan sınırlarına odaklanmıştır. Antlaşma ile Osmanlı İmparatorluğu tarihinde ilk kez büyük ölçekli toprakları kaybederek Ukrayna ve Podolya’yı Lehistan-Litvanya Birliği’ne bırakmak zorunda kaldı. Antlaşmanın imzalanmasının ardından, her iki tarafça atanan sınır belirleme komisyonları aracılığıyla anlaşmayla oluşturulan yeni sınırların kesinleştirilmesine yönelik çalışmalar başladı. Müzakerelerin ardından yeni sınır çizgisi belirlendi ve kesinleşti. Bu bağlamda araştırma, Lehistan ile Karlofça Antlaşması’nda imzalanan 11 madde sonrasında değişen Osmanlı-Lehistan sınırlarının nasıl belirlendiğine ilişkin sorulara yanıt vermeyi amaçlamaktadır. Buna göre taraflar arasındaki sınırların belirlenmesinde uygulanan ilkeler ve anlaşma sonrasında oluşan yeni sınırların tespiti ve değerlendirilmesi çalışmanın temel problemini oluşturmaktadır.

DETERMINATION OF THE OTTOMAN-POLISH BORDERS ACCORDING TO THE TREATY OF KARLOWITZ

The borders that separate the territories between the two states are crucial in the conduct of interstate relations. As a matter of fact, border disputes between states can cause violent conflicts. For this reason, various approaches for determining the borders between states in the historical process have been devised and deployed. Since its founding, the Ottoman Empire, one of the most prominent empires in history, has utilized various methods in determining the borders. These methods, which change periodically, are devised in accordance with the provisions of the treaty with the states to draw borders and the region's geographical characteristics. The content and application of border determination procedures, which are also a diplomatic issue, are essential in understanding the process between the two states. The article focused on the Ottoman-Polish frontiers, which were altered by the Treaty of Karlowitz, to illustrate the Ottoman Empire’s border determination processes through a concrete example. With the treaty, the Ottoman Empire lost large-scale land for the first time in its history, forcing it to cede Ukraine and Podolia to Poland-Lithuanian Commonwealth. Following the signing of the treaty, efforts to finalize the new borders established by the treaty began through border restriction commissioners appointed by both parties. After the negotiations, the new borderline was determined and finalized. In this regard, the research aims to answer questions about how the Ottoman-Polish borders were decided, which were altered following the 11 articles signed with Poland in the Karlowitz Treaty. Accordingly, the principles applied in determining the borders between the parties and the determinations and evaluations of the new borders formed after the agreement constitute the main problem of the study.

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bab-ı Asafi Düvel-i Ecnebiye Defterleri (A. DVN. DVE. d.) Lehistan Ahidname Defteri, 55/1.
Divan-ı Hümâyûn, Nâme-i Hümâyûn Defterleri (A. DVNS. NMH. d.) nr. 1; 5.
Divan-ı Hümâyûn, Mühimme Defterleri (A. DVNS. MHM. d), nr. 110; 114.
Kâmil Kepeci Defterleri (KK. d.) nr. 53; 60/3.
Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi (HH.) nr. 1427/58425, Tarih: 20 Rebiyülahir 1114 (13 Eylül 1702); 1427/58428, Tarih: 20 Cemaziyelahir 1115 (14 Ekim 1703); 14727/58427, Tarih: 1 Cemaziyelevvel 1115 (12 Eylül 1703).
Yıldız Esas Evrakı (Y. EE.) nr. 31/29.
Abou El Haj, Rıfa’at Ali (1983).“The Former Closure of Ottoman Frontier in Europe:1699- 1703”, Journal of The American Oriental Society,89: 3: 467-475.
Akengin, Hamza (2015). Siyasi Coğrafya İnsan ve Mekân Yönetimi, Ankara: Pegem Akademi.
Apaydın, Bahadır (2009). “5 Aralık 1857 Tarihli Osmanlı Devleti-Rusya Sınır Anlaşması”, Uluslararası Hukuk ve Politika, Vol. 5, no. 18: 83-103.
Beydilli, Kemal (2007). “Polonya (Tarih, Polonya-Osmanlı İlişkileri)”, İslam Ansiklopedisi, Vol. 34, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 317-320.
Dağ, Ahmet Emin (2016). Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Sözlüğü, İstanbul: Vadi Yay.
Defterdar Sarı Mehmed Paşa (1995). Zübde-i Vekayiât Tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704), (haz. Abdülkadir Özcan), Ankara: TTK. Yay.
Devellioğlu, Ferit (2001). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
Erim, Nihat (1953). Devletlerarası Hukuk Ve Siyasî Tarih Metinleri, Vol. I, Ankara: TTK. Yay.
Gümüşçü, Osman (2010). “Siyasi Coğrafya Açısından Sınırlar ve Tarihi Süreç İçinde Türkiye’de Sınır Kavramı”, Bilig, Kış, Issue. 52: 79-104.
İnbaşı, Mehmet (2004). Ukrayna’da Osmanlılar Kamaniçe Seferi ve Organizasyonu (1672), İstanbul: Yeditepe Yay.
Jorga, Nicolai (2010). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. IV, (trans. Nilüfer Epçeli), İstanbul: Yeditepe Yay.
Karabağ, Servet (2008). Jeo Politik Açıdan Sınırlar, Ankara: Gazi Kitabevi.
Kolodziejczyk, Dariusz (2012). “Betwen Universalistic Claims and Realty: Ottoman Frontairs in the Early Modern Period”, The Ottoman World, (Ed. By. Christine Woodhead), London an Newyork, Roudledge: 205-220.
Kolodziejczyk, Dariusz (1999). “Polonya ve Osmanlı Devleti Arasında Tarih Boyunca Siyasi ve Diplomatik İlişkiler”, Savaş ve Barış 15-19. Yüzyıl Osmanlı-Polonya İlişkileri, (Yay. Selmin Kangal), Ankara: 21-35.
Kolodziejczyk, Dariusz (2000). Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th-18th Century): An Annotated Edition of Ahdnâmes and Other Document, Leiden: Brill.
Korkut, Cevat (1970). Siyasi Coğrafya Açısından Devlet Sınırları ve Türkiye’nin Sınırları, İzmir: Karınca Yay.
Kurtaran, Uğur (2015). “Osmanlı Diplomasi Tarihinin Yazımında Kullanılan Başlıca Kaynaklar İle Bu Kaynakların İncelenmesindeki Diplomatik Ve Metodolojik Yöntemler Üzerine Bir Değerlendirme”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Güz, 38: 107-139.
Kurtaran, Uğur (2016). “Karlofça Antlaşması’nda Venedik, Lehistan Ve Rusya’ya Verilen Ahitnamelerin Genel Özellikleri ve Diplomatik Açıdan Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 35 (60): 97- 139.
Kurtaran, Uğur (2017). Sultan II. Mustafa (1695-1703), Ankara: Siyasal Yay.
Kurtaran, Uğur (2018). “Ottoman-Austria Border Determination Works And Newly Determined Borders According To The Treaty Of Belgrade Of 1739”, Belgrade 1521-1867, (ed. Dragana Amedoski), Belgrade:169-193.
Kurtaran, Uğur (2018). “XVIII. Yüzyıla Ait Hudutname ve Sınır Tahdit Örneği: Karlofça Antlaşması’na Göre Belgrad Sınırlarının Belirlenmesi”, Osmanlı Diplomasi Tarihi Kurumları ve Tatbiki, (Ed. Mehmet Alaaddin Yalçınkaya-Uğur Kurtaran), Ankara: Grafiker Yay.,119-145.
Kütükoğlu, Mübahat S. (1998). “Hududname”, İslam Ansiklopedisi, Vol. 18, İstanbul: TDV Yay., 303-304.
Molnar, F. Monika (1999). “Karlofça Antlaşması’ndan Sonra Osmanlı Habsburg Sınırı (1699- 1701), Osmanlı, Vol. I, (ed. Güler Eren), Ankara: Yeni Türkiye Yay., 472-479.
Özcan, Abdülkadir (2001). “Karlofça Antlaşması”, İslam Ansiklopedisi, Vol. 24, İstanbul: TDV Yay., 504-507.
Özdemir, Rukiye. “55/1 Numaralı Lehistan Ahidname-i Hümayun Defterine Göre XVII-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı-Lehistan İlişkileri”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, no. 27, (Bahar 2021): 273-302.
Pakalın, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Vol. I, İstanbul: MEB Yay.
Parmaksızoğlu, İsmet (1991). “Karlofça (Carlowicz, Kalowitz)”, İslam Ansiklopedisi, Vol. VI, İstanbul: MEB Yay., 346-351.
Raşid Mehmed Efendi-Çelebizâde İsmail Asım Efendi (2013). Târîh-i Râşid ve Zeyli, (haz. Abdülkadir Özcan-Yunus Uğur-Baki Çakır-Ahmet Zeki, İzgüer), C. I-II, İstanbul: Klasik Yay.
Sander, Oral (2008). Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir Deneme, Ankara: İmge Yay.
Savaş, Ali İbrahim (1996). “Takrir-i Ahmed Merami Efendi (Azak Muhaddidi Ahmet Merami Efendi’nin 1740-1741 Sınır Tespit Çalışmaları)”, Belgeler Türk Tarih Dergisi, Vol. XVI. Separate Edition from Issue 20, Ankara: 151-173.
Savaş, Ali İbrahim (2007). Osmanlı Diplomasisi, İstanbul: 3 F Yay.
Sereda, Oleksandr (2015). XVIII. Yüzyıl Osmanlı Belgeleri Işığında Osmanlı-Ukrayna Bozkır Serhatti, İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi, 2015.
Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa (1962). Nusretname, Vol. I, (Sad. İsmet Parmaksızoğlıu), İstanbul: MEB Yay.
Topaktaş, Hacer (2007). “XVIII. Yüzyıl Ortalarında Türk-Leh İlişkilerinden Bir Kesit: Kapıcıbaşı Mehmed Ağa’nın Lehistan (Polonya) Elçiliği (1757-1758)”, Osmanlı Araştırmaları, XXIX: 203-225.
Topaktaş, Hacer (2010). “Lehistan’dan Polonya’ya: Polonya Tarihyazımında Türkler ve Türkiye”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Vol. 8, Issue 15: 537-590.
Topaktaş, Hacer (2015). Karlofça’dan Lozan’a İstanbul’da Leh Diplomatlar 1699-1923”, OTAM, 37/Bahar: 307-336.
Türkoğlu, Züleyha. “55/1 Numaralı Lehistan Ahidnâme Defterinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi”, Master Thesis, Gaziosmanpasa University, 2007.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1995). Osmanlı Tarihi, Vol. III, Ankara: TTK Yay. Yoldaki Elçi Osmanlı’dan Günümüze Türk-Leh İlişkileri (2014). (Yay. haz. Numan Yekeler vd.), İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay.
Zinkeisen, Johann Wilhelm (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Vol. 5, (trans. Nilüfer Epçeli), İstanbul: Yeditepe Yay.