Faruk SÖNMEZ

BİR OSMANLI ÂLİMİ VE DEVLET ADAMI: AHÎZÂDE ABDÜLHALÎM EFENDİ VE ŞİİRLERİ

Divan edebiyatı, yüksek bir zümre tarafından inşa edilen, sanatsal kaygıların ön planda tutulduğu bir edebiyattır. Temsilcilerini genellikle saray ve çevresi ya da iyi eğitim almış yüksek kültür seviyesine ait kişiler oluşturmaktaydı. Bu nedenle şairlerin ekseriyeti Osmanlı’nın büyük merkezlerinde görev yapan kadı, müderris, kâtip, hacegân, defterdar ve kazasker gibi meslek sınıflarından gelen kişilerden meydana gelmekteydi. Divan edebiyatının zirvesine yaklaştığı XVI. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış Ahîzâde Abdülhalîm Efendi de ulemadan gelen bir şairdir. Kadılık, kazaskerlik ve müderrislik vazifelerinin yanında çok sayıda eser vermiş bir âlimdir. Ahîzâde Abdülhalîm Efendi’nin tespit edilmiş bir divanı olmamakla beraber, başta tezkireler olmak üzere dönemin bütün kaynaklarında “Halîmî” mahlasıyla şiir numuneleri verilmiştir. Bu çalışmada öncelikli olarak Ahîzâde Abdülhalîm Efendi’nin hayatı, şahsiyeti ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Yine Ahîzâde’nin başta kendi eseri olan Şevâhidü’n-nübüvve Tercümesi olmak üzere dönemin edebiyat, tarih ve kültür kaynakları incelenerek tespit edilen şiirleri incelenmiştir. Tespit edilen şiirler çeşitli hususiyetlerle ele alınmış, bazı konularda yapılan tasnifler ise tablolar şeklinde gösterilmiştir.

An Ottoman Scholar and Statesmen: Ahizade Abdulhalim Efendi and His Poems

Diwan literature is a literature built by high class society, and where artistic concerns are prioritized. In general, the personalities from the Ottoman court and its neighbourhood made up its representatives, they were highly educated and cultured people. Hence, majority of the divan literature poets were of people coming from professions such as kadi (Muslim Judge), mudarris (Professor), Kâtip (Secretary), hacegân, defterdar (receiver general) and kadi-ul asker (judge of the army), who were performing duty in big settlement centres of Ottoman State. Ahîzâde Abdulhalîm Efendi, who lived in the second half of XVI century, when Divan literature was close to zenith, is also one of those poets of scholar origin. Besides his responsibilities such as kadi, kadi-ul asker and mudarris, he was a scholar who produced a great number of works. Though no diwan belonging to Ahîzâde Abdulhalîm Efendi was found out, his poem samples with the pen name “Halîmî” are presented in all resources of the period especially in collections of biographies. In this study, initially, information about his life, personality and works of Ahîzâde Abdulhalîm Efendi has been given. And, after his work Şevâhidü’n-nübüvve Tercümesi (The Translation of the Witnesses of Prophethood) was first investigated together with the literature, history and culture resources of the time, the poems that are identified to be his were studied. The poems were studied from various perspectives; and the classifications made about some subjects were shown in tables.

PDF

___

Açıkgöz, Namık. Tezkiretü’ş-Şu’arâ Riyâzî Muhammed Efendi (Metin-Dizin) Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, 1982.
Arslan, Hasan. “Abdurrahman Efendi”, Kahramanmaraş Ansiklopedisi 1 Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yayınları, 2017, 18-19.
Beyazıt, Yasemin. Osmanlı İlmiye Mesleğinde İstihdam, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2005, 136.
Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri (Haz. M. A. Yekta Saraç), Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınevi, 2016.
Durmuş, Tuba Işınsu İsen. II. Selim Dönemi Sonuna Kadar Osmanlı Edebi Hamilik Geleneği Doktora Tezi, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve SBE 2006.
Hüseyin Ayvansarayî. Hadîkatü’l-Cevâmî (Haz. Ahmed Nezih Galitekin), İstanbul: İşaret Yayınları, 2001.
İpekten, Haluk. “Atâ’î, Nev’î-zâde”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 4 İstanbul: TDV Yay., 1991, 40-42.
İsen, Mustafa. “Tezkirelerin Işığında Divan Edebiyatına Bakışlar: Divan Şairlerinin Mesleki Konumları” V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul, 1985, 313.
Kara, Mustafa. “Hüsâmeddin Bursevî”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 18 İstanbul: TDV Yay., 1998, 511-512.
Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zunûn 2 (Terc. Rüştü Balcı), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007.
Kınalızâde Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-Şu´arâ I-II, (Haz. Aysun Sungurhan Eyduran), Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., www.kulturturizm.gov.tr, 2009.
Kurtuluş, Rıza. “Ahîzâde Abdülhalîm Efendi”, Ahilik Ansiklopedisi 2 Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı, 2014, 234.
Kurtuluş, Rıza. “Ahîzâde Yahya Efendi”, Ahilik Ansiklopedisi 1 Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı, 2014, 238.
Muhibbi Muhammed Emin. Hülâsatü’l-Eser Fî A’yâni’l-karni’l-Hâdî Beyrut: Daru Sâdir, Trs. Müstakim-zâde Süleymân Sa’düddin Efendi. Tuhfe-i Hattâtîn İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
Nev’î-zâde Atâ’î. Hadâikü’l-hakâik fi Tekmileti’ş-şakâik (Haz. Suat Donuk), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
Özcan, Abdülkadir. “Ahîzâde Abdülhalîm Efendi”, Üsküdarlı Meşhurlar Ansiklopedisi İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yay., 2012, 33.
Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî (Haz. Mehmet İpşirli), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
Sönmez, Faruk. Ahîzâde Abdülhalîm Efendi’nin Şevâhidü’n-nübüvve Tercümesi (İncelememetin), Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, 2021.
Tüfekçioğlu, Muhammed Selman. “Ahîzâde Abdülhalîm Efendi’nin el-Fark Beyne’l-müddei ve’l-Müddea Aleyh Risalesinin Tahkik ve Tahlili”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE, 2017.
Uzun, Mustafa İsmet. “Ganîzâde Mehmed Nâdirî”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 13 İstanbul: TDV Yay., 1996, 355-356.
Yılmaz, Okan Kadir. “Tahkîku Risâleti fi Mefhûmi’l-Muhalefete li- Ahîzâde Abdülhalîm Efendi” İslam Araştırmaları Dergisi 34 (2015), 53-134.
Zavotçu, Gencay. Rıza Tezkiresi (İnceleme-Metin İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı, 2009.