KUTADGU BİLİG’DE FEN BİLİMLERİ

Fen bilimleri, ispata ve deney sonuçlarına dayanır. Belli bir konu alanına sahip, nesnel, somut, evrensel, eleştirici, akılcı, ölçülebilir, genelleyici, kuşkucu ve ilerleyicidir. Fen bilimlerinin Türk dili ve tarihindeki izlerini yazılı eserlerimizde görmek mümkündür. İslami dönem Türk yazılı edebiyatının ilk eseri olan Kutadgu Bilig, Türk dili ve kültürünün ne kadar yüksek bir seviyede olduğunu ortaya koyan önemli bir dil yadigârıdır. Kutadgu Bilig bulunuşundan beri hem sosyal bilimlerinin hem fen bilimlerinin ilgi odağı olmuştur. Kutadgu Bilig her kelimesinde Türk’ün dilinin, kültürünün ve ilminin gücünü aktarmıştır. Onu doğru anlamanın yolu ayrıntılı dil ve anlatım incelemelerinden geçer. Bu çalışmada Kutadgu Bilig’deki fen bilimlerine ait ifadelerden hareketle metin düzeyinde anlam incelemesi yapılmıştır. Terim anlam, gerçek anlam, yan anlam ve mecaz anlamlar gözetilerek fen bilimlerine ait çıkarımlarda bulunulmuştur. Kutadgu Bilig’deki fen bilimleriyle ilgili beyitler ve ifadeler tespit edilmiş ve bunların Türk dili, kültürü ve bilimindeki yeri üzerinde durulmuştur.

Mathematical and Fundamental Sciences in Kutadgu Bilig

Mathematical and fundamental sciences are based on proves and experimental results. Mathematical and fundamental sciences have a specific subject area and are objective, concrete, universal, critical, rational, measurable, generalizing, skeptical and progressive. It is possible to see the traces of positive sciences in Turkish language and history in our written works. Kutadgu Bilig, which is the first work of Turkish written literature in Islamic period, is an important heirloom that shows the high level of Turkish language and culture. Kutadgu Bilig has been a source not only social sciences but also mathematical and fundamental sciences since its discovery, Kutadgu Bilig has conveyed the power of Turkish language, culture and science in every word. The correct way to understand Kutadgu Bilig is to examine the language and expressions in detail. In this study, meaning analysis was made at the text level based on the expressions of Mathematical and fundamental sciences in Kutadgu Bilig. Inferences of Mathematical and fundamental sciences have been made by considering term meaning, real meaning, connotative meaning and metaphorical meanings. Couplets and expressions related to Mathematical and fundamental sciences in Kutadgu Bilig were determined and their place in Turkish language, culture and science was emphasized.

PDF

___

Akot, Bülent (2010). Freud’un Rüyâ Yorum Metodu. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi C. 10, S. 1. S. 213-235.
Aksan, Doğan (2007). Her Yönüyle Dil- Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yay.
Arat, R. Rahmeti (1947). Kutadgu Bilig I: Metin. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Arat, R. Rahmeti (2008). Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hâcib. 2. Baskı. İstanbul: Kabalcı Yay.
Aydemir, Adem (2015). Divanü Lûgati’t-Türk’te Astronomiye Dair Sözcükler. International Journal of Language Academy, s. 169-198.
Bayat, Fuzuli (2011). Kutadgu Bilig’de Ortaçağ Dünya Modelinin Simgesel Açılımı.
Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hâcib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri 26-27 Ekim 2009. Ankara: TDK Yay., s. 87-96.
Bayraktar, Nesrin (2014). Dil Bilimi. Ankara: Nobel Yay.
Bayram, Cezmi (2016). Kutadgu Bilig’de Matematik Düşünce. Türk Yurdu. S. 346.
Borthold, W., Köprülü, M. Fuad (1940). İslâm Medeniyeti Tarihi. 5. Baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
Bozkaplan, Şerif Ali (2007). Kutadgu Bilig’deki Hayvan Adları Üzerine Bir İnceleme. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 2/4 Fall. s. 1110-1118.
Brockelmann, Carl. (1954). Osttürkische Grammatik der islamischen litteratursprachen mittelasiens, Leiden.
Caferoğlu, Ahmet (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
Clauson, Sir Gerard (1964). Early Turkish Astronomical Terms. Ural-Altaische Jahrbücher.
Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of PreThirteenth-Century Turkish. Oxford University Press. (ED)
Çakan, V. (2017). Yusuf Has Hâcib’in Türk Düşünce Tarihi’ndeki Yeri. International Journal Of Eurasian Education And Culture, Issue: 2, s. 42-48.
Dilâçar, A. (2016). Kutadgu Bilig İncelemesi. 5. Baskı. Ankara: TDK Yay.
Ercilasun, A. B., Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş - Metin - Çeviri- Notlar - Dizin), Ankara: TDK Yay.
Ercilasun, Ahmet B.; Akkoyunlu, Ziyat (2014). Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş- Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: TDK Yay.
Eren, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
Ergene, Oğuz (20117). Kutadgu Bilig’de Özel Adlar. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], 58, s. 245-288
Esin, Emel (1972). Kün–Ay: Ay-Yıldız Motifinin Proto-Türk Devirden Hakanlılara Kadar İkonografisi. VII. Türk Tarih Kongresi. C. I, s. 313-361.
Esin, Emel (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yay
Fazlıoğlu, İhsan (1997). Harizmi, Muhammed B. Musa. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), C.VII, s. 224-227.
Göker, Lütfi (1981). Fen Bilimleri Tarihi –Matematik-Astronomi-Fizik-Kimya-Biyoloji-JeolojiCoğrafya-Eczacılık-Tıp- ve Türk İslâm Âlimlerinin Yeri. Ankara: Tebliğler Dergisi.
Gülensoy, Tuncer (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü- Etimolojik Sözlük Denemesi-II (A-N). Ankara: TDK Yay.
Gülensoy, Tuncer (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü- Etimolojik Sözlük Denemesi-II (O-Z). Ankara: TDK Yay.
Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 8 Şubat 2020. http://sozluk.gov.tr
Hengirmen, Mehmet (2009). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yay.
Hunkan, Ö. Soner (2011). Kutadgu Bilig’in Yazıldığı Ortam: Turan ve İran Rekabeti. Doğumunun 990. Yılında Yusuf Has Hâcib ve Eseri Kutadgu Bilig Bildirileri 26-27 Ekim 2009. Ankara: TDK Yay., s. 243-251.
İnan, Abdülkadir (1998). Makaleler ve İncelemeler. II. Cilt, Ankara: TDK Yay., Sayı 51.
Jamal, G.; Kafkasyalı, M. S.(2016). Kutadgu Bilig Araştırmaları Tarihi. Ankara: Karınca Creative Ajans.
Kabadayı, Osman (2007). Eski Türkçe Gök Bilimi (Astronomi) Terimleri. Yayımlanmamış YLT. Kırıkkale Ü. SBE.
Kâhya, Esin (1997). İbn Sînâ’nın Anatomi Çalışmalarının Bir Değerlendirilmesi. Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, 4-7 Eylül 1989 Ankara, s. 335-348.
Kalafat, Şermin (2018a). Kutadgu Bilig’de Geçen Bazı Hesap Terimleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C. 11 S. 59, s. 138-152.
Kalafat, Şermin (2018b). Kutadgu Bilig’de Geçen İki Matematik Terimi Hakkında: cebr ü muḳābel(e) ve ʿaded ceẕri. Dil Araştırmaları, Güz, 23, s. 159-172.
Koca Sarı, Selcen (2012). Kutadgu Bilig’de Metafor. Yayımlanmamış YLT, Gazi Ü. SBE.
Önler, Zafer (2006). Divânü Lügâti’t-Türk ve Kutadgu Bilig’de Tıp Terimleri. Kebikeç, S. 22, s. 135-150.
Özdinç, Ahmet (2016). Tıp Tarihi Açısından Kutadgu Bilig’in Önemi. Yûsuf Has Hâcib’in Doğumunun 1000.Yılında Kutadgu Bilig, Türk Dünya Görüşünün Şaheseri Uluslararası Sempozyumu Bildiriler, s. 358-366.
Öztürk, Faruk (2005). Kutadgu Bilig’de Bitki Adları. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. VI, S. 1, s. 201-208.
Öztürk, Yücel (1982). Kutadgu Bilig’de İlim. İstanbul Üniversitesi. Yayımlanmamış YLT. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. İstanbul.
Räsänen, Martti (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki.
Sadıkov, K. (2010). Kutadgu Bilig’de Gök Bilimiyle İlgili Tespitler. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], s. 33-39.
Sarı, Emre (2017). Bilim Felsefesi. Antalya: Net Medya Yay.
Sertkaya, O. Fikri (1997). Uygur Tıp Metinlerine Toplu Bir Bakış. Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, 4-7 Eylül 1989 Ankara, s. 349-259.
Terzioğlu, Arslan (1997). Yeni Kaynaklar Işığında Karahanlı Hastahane ve Tıp Tarihine Bir Bakış. Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, 4-7 Eylül 1989 Ankara, s. 359-269.
Toprak, Funda (2004). Türklerde Kozmoloji Bilgisi ve İslam Sonrası Metinlerde Geçen Yıldız- Gezegen İsimlerinin Etimolojisi. TİKA I. Uluslararası Türkoloji Sempozyumu (31 Mayıs- 4 Haziran 2004, Kırım-Ukrayna). s. 20-27.
Türk Dil Kurumu, (Güncel Türkçe Sözlük), https://sozluk.gov.tr/?kelime= (Erişim tarihi: 22.07.2019).
Türker Küyel, Mübahat (1995). Farâbî, Hikmet ve Kutadgu Bilig. Erdem, 20, s. 375-470.
Uçar, Erdem (2015). Kutadgu Bilig’in Kronolojik Kaynakçası (1825-2016) [Tekmilleştirilmiş Versiyon]. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 6.
Uçar, Erdem (2019). Kutadgu Bilig’in Kronolojik Kaynakçası (1825-2018). Journal of Old Turkic Studies, 3 (1), s. 139-239.
Unat, Yavuz (2013). İlkçağlardan Günümüze Astronomi Tarihi. 2. Baskı. Ankara: Nobel Yay.
User, H. Şirin. (2014). Čolpan the planet ‘venus’ in Turkic. Studia Etymologica Cracoviensia, S: 19, s. 169-178.
Yavuz, Kemal (2007). Yusuf Has Hacib ve Kutadgu Bilig. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 37, S. 37, s. 137-180.
Yıldız, Abdullah (2019). Kutadgu Bilig’de Akıl ve İlişkili Kavramlar Üzerine Bir Araştırma; Tıp Tarihi Açısından. Lokman Hekim Dergisi. 9 (2), s. 266-279.
Ziyai, Ahmet (2017a), Kutadgu Bilig Üzerine, akt. Yusufcan Yasin. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, s. 125-161
Ziyai, Ahmet (2017b). Kutadgu Bilig Üzerine. akt. Yusufcan Yasin. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, s. 153-158.