BOSNA-HERSEK UNESCO GEÇİCİ LİSTESİ’NDE OSMANLI MİRASI

Osmanlı topraklarında iken sayısız mimari eserin üretildiği Balkanlar’da, İmparatorluk’tan ayrıldıktan sonra kasıtlı olarak Osmanlı miras yıkımı başlatılmıştır. Ancak Müslümanların yoğun olarak yaşadığı bölgelerde Osmanlı eserleri sahiplenilmiş ve korunmuştur. Osmanlı’dan koptuktan sonra sürekli olarak soykırıma uğrayan Bosna-Hersek, bu toprakların başında gelir. Her türlü zorluğa rağmen Müslümanlık ile özdeşleşen Osmanlı varlıkları Boşnakların canı pahasına korudukları ve bugüne ulaştırdıkları miraslarıdır. Bu sahiplenme, insanlığın bugüne kadar oluşturmuş olduğu en önemli kültürel miras koruma aracı olan UNESCO Dünya Miras Listesi’nde de okunabilmektedir. Ancak Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin bir parçası iken 1990’ların başında birliğin dağılması ile bağımsızlığını kazanan devletler, aradan geçen kısa zaman içerisinde birçok mirasını Liste’ye tanımlayamamışlardır. Bu durum, varlık sahiplenmelerini okumak için oldukça yetersiz veri sunmaktadır. Fakat Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme’ye taraf devletlerin Liste’ye tanımlamak istedikleri miraslarının bir envanteri olan geçici listeleri bu konuda yeterli verileri içerebilmektedir. Dünya Miras Listesi üzerinden devletlerin kültürel miras tavrını okumak üzerinde yapılan çalışmalar az olduğu gibi geçici listeler üzerinde yürütülen çalışmalar da oldukça yetersizdir. Çalışmanın amacı, Bosna-Hersek’in her şeye rağmen gerek Dünya Miras Listesi’nde gerek geçici listesinde yansıttığı Osmanlı mimari eser korumacılığını ortaya koymaktır. Çalışma ayrıca Balkanlarda Müslümanlık ile Osmanlı mirasının özdeşleştiği tezine destek olması bakımından önemlidir

Ottoman Heritage in UNESCO Tentative List of Bosnia and Herzegovina

In the Balkans, where numerous architectural monuments were produced while it was part of the Ottoman Empire, the Ottoman Heritage was deliberately destroyed after leaving the Empire. However, in the regions where Muslims live intensively, Ottoman works were owned and preserved. Bosnia and Herzegovina, which was subjected to many genocides after leaving the Ottoman Empire, is one of these lands. Despite all difficulties, the Ottoman beings identified with Islam are the legacies that Bosniaks protect at the expense of their lives. This ownership can also be read on the UNESCO World Heritage List, the most important cultural heritage preservation tool humanity has ever created. However, states which gained their independence with the disintegration of the union in the early 1990s when they were a part of the Socialist Federal Republic of Yugoslavia could not identify enough legacies in the List in a short time. This provides very insufficient data to read asset ownership. However, the provisional lists, which are an inventory of the heritage that the States Parties to the Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage wish to define to the List, may contain sufficient data on this subject. Studies on understanding the cultural heritage attitude of the states through the World Heritage List are scarce and studies on tentative lists are quite inadequate. The aim of the study is to reveal the protection of the Ottoman architectural monument, which is reflected in the World Heritage List and UNESCO Tentative List of Bosnia and Herzegovina. The study is also important in support of the thesis that the Ottoman heritage represents Islam in the Balkans.

___

  • Acun, Hakkı, “Saray-Bosna ve Travnik Saat Kuleleri”, Vakıf Haftası Kitabı, C. 10, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 1993, s. 295-298.
  • Albayrak, Kadir, Bogomilizm ve Bosna Kilisesi, Baki Kitabevi, Adana 2004.
  • Altınay, Ahmed Refik, Mimar Sinan, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul 1931.
  • Altınay, Ahmed Refik, Türk Mimarları: Hazine-i Evrak Vesikalarına Göre, Hilmi Kitapevi, İstanbul 1936.
  • Armaly, Maha, Carlo Blasi ve Lawrence Hannah, “Stari Most: rebuilding more than a historic bridge in Mostar”, Museum International, C. 56, S. 4, 2004, s. 6-17.
  • Aruçi, Muhammed, “Saraybosna”, İslâm Ansiklopedisi, C. 36, TDV Yay., İstanbul 2009, s. 128- 132.
  • Auwera, Sigrid van der, “Contemporary Conflict, Nationalism, and the Destruction of Cultural Property During Armed Conflict: A Theoretical Framework”. Journal of Conflict Archaeology, C. 7, S.1, 2012, s. 49-65.
  • Ayverdi, Ekrem Hakkı, “Yugoslavya’da Türk Abideleri ve Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, S. 3, 1956, s. 151-224.
  • Ayverdi, Ekrem Hakkı, Avrupa’da Osmanlı Mimârî Eserleri II-III: Yugoslavya, İstanbul Fetih Cemiyeti Yay., İstanbul 1981.
  • Başvekâlet Arşiv Umum Müdürlüğü, 7 numaralı mühimme defteri, s. 423, hüküm 1216.
  • Bejtić, Alija, “Spomenici Osmanlijske Arhitekture u Bosni i Hercegovini”, Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom, S. 3-4, 1953, s. 229-297.
  • Bojić, Mehmedalija, Historija Bosne i Bošnjaka, TKD Šahinpašić, Saraybosna 2001. Bostan, İdris, “Mostar Köprüsü”, Gezgin Dergisi, Ağustos 2008, S. 19; http://gezgindergi.com/mostar-koprusu/ (08.05.2020).
  • Büyükdığan, İlter, “Bosna-Hersek’te İlginç bir Osmanlı Kasabası: Poçitel”, Vakıf Haftası Kitabı, C. 10, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 1993, s. 287-294.
  • Çulpan, Cevdet, Türk Taş Köprüleri: Ortaçağdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar, TTK Basımevi, Ankara 2002 (2. Baskı).
  • Evliya Çelebi, Seyahatnâme, C. 6, Zuhuri Danışman (çev.), Zuhuri Danışman Yay., İstanbul 1969.
  • Eyice, Semavi, “Drina Köprüsü”, İslâm Ansiklopedisi, C. 9, TDV Yay., İstanbul 1994, s. 528- 529.
  • Giritlioğlu, İbrahim ve Avcıkurt, Cevdet, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanlarda Bıraktığı Tarihi Yapılar ve Kültürel Zenginliğin Bölge Turizmine Etkileri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 6, S. 28, 2013, s. 111-117.
  • Hadžijahić, Muhamed, Povijest Bosne u IX. i X. Stoljecu, BZK Preporod, Saraybosna 2004.
  • Hasandediç, Hıvziya, “Mostar'ın Türk Devri Kültürel ve Tarihî Anıtları”, İsmail Eren (çev.), Vakıflar Dergisi, S. 7, 1968, s. 215-234.
  • ICOMOS, “Višegrad Bridge (Bosnia and Herzegovina): No. 1260”, 2007 Danışsal organ değerlendirme raporu (ICOMOS), s. 113-121.
  • İbrahimgil, Mehmet Zeki ve Keleş, Hamza, “Balkan Ülkelerinde Osmanlı Eserleri Üzerine İstatistiki Değerlendirme”, Akdeniz Sanat Dergisi, Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri Özel Sayısı, C. 13, S. 21, 2019, s. 511-530.
  • Jokilehto, Jukka, “World Herıtage: Defining the Outstanding Universal Value”, City & Time, C. 2, S. 2, 2006, s. 1-10.
  • Karacan, Sami-Karacan, Esin ve Güngör, Yüksel, “Osmanlı Dönemine ait Kültürel Zenginliğin Bosna-Hersek Cumhuriyetinde Turizm Açısından Değerlendirilmesi”, Uluslararası Turizm, Ekonomi ve İşletme Bilimleri Dergisi, C. 1, S. 2, 2017, s. 49-56.
  • Kiel, Machiel, “Poçitel”, İslâm Ansiklopedisi, C. Ek-2, TDV Yay., İstanbul 2016, s. 406-408.
  • Kiel, Machiel, “Ustulçe”, İslâm Ansiklopedisi, C. 42, TDV Yay., İstanbul 2012, s. 193-195.
  • Marshall, Duncan, Preparing World Heritage Nominations, UNESCO, 2011.
  • M'Baye, M. Keba, “Destruction of Cultural Property Report”, United Nations - Security Council, 28 Aralık 1994.
  • Oruç, Hatice, “15. Yüzyılda Bosna Sancağı ve İdari Dağılımı”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 18, 2005, s. 249-271.
  • Özbey, Veysel, “UNESCO Dünya Miras Listesi ve UNESCO Geçici Listelerinde Köprü Mirası ve Türkiye UNESCO Geçici Listesine Yönelik Öneriler”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, C. 26, S. 44, s. 258-268.
  • Pickard, Rob ve Florent Çeliku, Analysis and Reform of Cultural Heritage Policies in SouthEast Europe, Council of Europe Publishing, Strazburg 2008.
  • Riedlmayer, Andras J., “Crimes of War, Crimes of Peace: Destruction of Libraries during and after the Balkan Wars of the 1990s”, Library Trends, C. 56, S. 1, 2007, s. 107-132.
  • Riedlmayer, Andras J., “Erasing the Past: The Destruction of Libraries and Archives in BosniaHerzegovina”, Review of Middle East Studies, C. 29, S. 1, 1995, s. 7-11.
  • Sert, Halide, “Mostar Köprüsü/Bosna-Hersek”, ICANAS 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül 2007 Ankara, Bildiriler Kitabı, Tarih ve Medeniyetler Tarihi, C. 6, Ankara 2012, s. 2735-2750.
  • Smith, Laurajane, Uses of Heritage, Routledge, Londra 2006, UK.
  • Turan, Ömer ve İbrahimgil, Mehmet Zeki, Balkanlardaki Türk Mimarî Eserlerinden Örnekler, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yay., Ankara 2004.
  • UNESCO Dünya Miras Merkezi, Merkez resmî internet sitesi, whc.unesco.org.
  • UNESCO, Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention, UNESCO World Heritage Centre, Paris 2017.
  • UNESCO, “40 COM 8B.24 kodlu karar”, Dünya Miras Komitesi 40. Olağan Toplantısı, 10-20 Temmuz 2016, İstanbul, Türkiye.
  • UNESCO, “CONF 204 XC.3 kodlu karar”, Dünya Miras Komitesi 24. Olağan Toplantısı, 27 Kasım-02 Aralık 2000, Cairns, Avustralya.
  • UNESCO, “27 COM 8C.33 kodlu karar”, Dünya Miras Komitesi 27. Olağan Toplantısı, 30 Haziran-05 Temmuz 2003, Paris, Fransa.
  • UNESCO, “29 COM 8B.49 kodlu karar”, Dünya Miras Komitesi 29. Olağan Toplantısı, 10-17 Temmuz 2005, Durban, Güney Afrika.
  • UNESCO, “31 COM 8B.34 kodlu karar”, Dünya Miras Komitesi 31. Olağan Toplantısı, 23 Haziran-02 Temmuz 2007, Christchurch, Yeni Zelanda.