ESKİ İSTANBUL’DA MAHALLE BEKÇİSİ VE II. MEŞRUTİYET’TE BEKÇİ TEŞKİLATININ DÜZENLENMESİ BAĞLAMINDA MAHALLE BEKÇİLERİ NİZAMNAMESİ (1908-1918)

Bekçi, eski İstanbul’un asayişi söz konusu olduğunda pek de hatıra gelmeyen bir karakterdir. Oysaki kentin farklı mıntıkalarında görevlendirilen bekçiler, sadece geceleri İstanbul sokaklarının güvenliğini temin etmekle kalmamış, görevlerini yangın gibi zamanın yıkıcı tehditlerine karşı da çoğu kez başarıyla yerine getirmişlerdir. İstanbul’da kamusal bir asayiş birimi olarak bekçi teşkilatının işlevsel biçimde oluşturulması ise II. Abdülhamit devrinden itibaren sık sık tartışmalara konu olmuş ve bunların neticesindeki düzenlemeler İttihat ve Terakki iktidarında da devam etmiştir. Bu yazı, Osmanlı İstanbul’unda bekçilerin asayişe ilişkin vazifelerine ışık tutmanın yanı sıra mahallî bir inzibat türü olan bekçiliğin hangi şartlar altında yerine getirildiğine ve modernleşme düşüncesiyle bekçi teşkilatının örgütlenmesi arasındaki bağlantıya dair, 1908-1918 yılları arasına odaklanan bir inceleme gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır.

Night-Watchman in Old Stamboul and the Night-Watchmen Regulations in the Context of Organization of District Guardianship in the Second Constitutionalist Period (1908-1918)

Night-watchman is a neglected character when it comes to the public order in the old Istanbul. However, charged in the different districts of the city, night-watchmen not only provided the security of Istanbul streets in the nights but also fulfilled their missions successfully by fighting against the destructive menaces of the day like fires. As a public unite, organization of district guardianship in Istanbul was oftenly debated as of the era of Abdülhaid II and consequences of these debates continued by giving way to new applications during the reign of Committee of Union and Progress as well. This paper deals with shedding a light on the duties of night-watchmen, the conditions under which district guardianship was performed as well as the relationship between the will of modernisation and organisation of district guardianship in Ottoman Istanbul between the years of 1908-1918.

PDF

___

B.O.A., BEO., 3493/261975, 4 Şubat 1324 (17 Şubat 1909).
B.O.A., BEO., 3767/282513, 18 Temmuz 1325 (31 Temmuz 1909).
B.O.A., DH.MKT., 2400/7, 24 Ağustos 1316 (6 Eylül 1900).
B.O.A., DH.MKT., 2524/75, 8 Ağustos 1317 (21 Ağustos 1901).
B.O.A., DH.MKT., 599/2, 20 Teşrinisani 1318 (3 Aralık 1902).
B.O.A., İ.HUS., 49/114, 13 Eylül 1312 (25 Eylül 1896).
B.O.A., MF.MKT., 481/13, 24 Teşrinisani 1315 (6 Aralık 1899).
B.O.A., Y.PRK.ZB., 18/57, 17 Teşrinisani 1312 (29 Kasım 1896).
Alver, Köksal, “Mahalle: Mekân ve Hayatın Esrarlı Birlikteliği”, İdealkent: Kent Araştırmaları Dergisi, sayı: 2, Aralık 2010.
Alyot, Halim, Türkiye’de Zabıta. Ankara: Kozan Ofset, 2008.
Anonim, Ramazannâme (Haz: Âmil Çelebioğlu). İstanbul: Tercüman Yayınları, 1984.
Asayiş Şube Müdürü Mehmed Mansur, “Zabıta Tarihi Tedkikatından: Osmanlı Devletinin Tesisinde İstanbul'un Fethine Kadar Zabıtamızın İlk Şekli”, Polis Mecmuası, cilt: 9, sayı: 152, 1 Ağustos 1338 (1 Ağustos 1922).
Atabeyoğlu, Cem, “Bekçiler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 2. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, 1993.
Bareilles, Bertrand, Constantinople: Ses Cıtés Franques et Levantines (Péra - Galata - Banlieue). Paris: Editions Bossard, 1918.
Bayramoğlu Alada, Adalet, Osmanlı Şehrinde Mahalle. İstanbul: Sümer Kitabevi, 2008.
Dölek-Sever, Deniz, Istanbul’s Great War: Public Order, Crime and Punishment in the Ottoman Capital, 1914-1918. İstanbul: Libra Yayıncılık, 2018.
Düzbakar, Ömer, “Osmanlı Döneminde Mahalle ve İşlevleri”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 5, 2003/2, s. 97-108.
Ergenç, Özer, Şehir, Toplum, Devlet: Osmanlı Tarihi Yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
Ergut, Ferdan, Modern Devlet ve Polis: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Toplumsal Denetimin Diyalektiği. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
Evliya Çelebi, Mehmed Zillî ibn-i Derviş, Evliya Çelebi Seyahatnamesi I (Haz. Ahmed Cevdet). Dersaadet: İkdam Matbaası, 1314 (1898).
Felek, Burhan, “O Devirde Zabıta”, Taha Toros Arşivi, 30.12.1979. Erişim adresi: http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/handle/11498/32811.
Felek, Burhan, “Yaşadığımız Günler”, Taha Toros Arşivi, tarihsiz. Erişim adresi: http://hdl.handle.net/11498/32952.
Feridun, İbrahim, Polis Efendilere Mahsus Terbiye ve Malumat-ı Meslekiye (Haz: Muhittin Karakaya ve Veysel K. Bilgiç). Ankara: Polis Akademisi Yayınları, 2010.
Galib, Mustafa, Nizamât-ı Umûmiye-i Zâbıta. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1337 (1921).
Gider, Seçim, “Çarşı ve Mahalle Bekçileri Nasıl Başarılı Kılınabilir?”, Polis Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 6, 1996, s. 31.
Göktaş, Uğur, “Bayramlar (Osmanlı Dönemi)”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 2. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, 1993.
Gülşen, İ. Hüseyin, “Çarşı ve Mahalle Bekçileri: Bekçi Baba”, Polis Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 19, 1999, s. 8-11.
İmzasız, “Musâhabe (Yaz Manzaraları - Mahalle Bekçileri - Amerika Zenginleri)”, Servet-i Fünûn, cilt: 31, no: 792, 15 Haziran 1322 (28 Haziran 1906).
Karay, Refik Halid, Üç Nesil Üç Hayat. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 2015.
Kesnin Bey [Eugene-Jacques Chesnel], The Evil of the East or Truths About Turkey. Londra: Vizetelly & CO., 1888.
Koçu, Reşad Ekrem, Tarihte İstanbul Esnafı. İstanbul: Doğan Kitap, 2016.
Lévy, Noémi, “Yakından Korunan Düzen: Abdülhamid Devrinden İkinci Meşrutiyet Dönemine Bekçi Örneği”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza 18.-20. Yüzyıllar (Der: Noémi Lévy ve Alexandre Tourmarkine). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2008.
Lévy-Aksu, Noémi, Osmanlı İstanbulu’nda Asayiş 1879-1909 (Çev: Serra Akyüz). İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
Macquoid, Thomas R., “Trades-Guilds of Constantinople”, Littell’s Living Age, cilt: 157, 1883, s. 820-824.
Okçabol, Derviş, Türk Zabıta Tarihi ve Teşkilat Tarihçesi. Ankara: Polis Akademisi Yayınları, 2016.
Özcan, Abdülkadir, “Asesbaşı”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 3, 1991, s. 464.
Rasim, Ahmed, Muharrir Bu Ya. İstanbul: MEB. Yayınları, 1990.
Revue Illustrée, Yıl: 17, Sayı: 23, 15 Kasım 1902.
Sunar, Mehmet Mert, “Kavanin-i Yeniçeriyan’a Göre Yeniçerilerin Emniyet ve Asayiş Görevleri”, Türk Polis Tarihinin Kökenleri (Ed: Yücel Yiğit). Ankara: Polis Akademisi Yayınları, 2017, s. 259-269.
Şahin, Eyüp, Çarşı ve Mahalle Bekçileri. Ankara: Türk Polis Teşkilatı Yayınları, 2018.
Şehsuvaroğlu, Halûk Y., “İstanbul’da Yüz Sene Evvelki Zabıta Vakaları”, Taha Toros Arşivi, tarihsiz. Erişim adresi: http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/handle/11498/17691.
Şeker, Güven ve Uğur Baytun, “Geçmişten Günümüze Kent Güvenliğinde Mahalle Ölçekli Güvenlik Uygulamaları: Çarşı Mahalle Bekçiliği”, Tarihte Türk Polis Teşkilatı Sempozyumu. Ankara: Polis Akademisi Yayınları, 2013.
Şeker, Güven, “Kamu Güvenlik Sistemi İçinde Kentte Güvenlik ve Mahalle Güvenliğinin Eski(meyen) Sahipleri: Çarşı ve Mahalle Bekçileri”, Polis Dergisi, Yıl: 10, Sayı: 42, 2004, s. 64-73.
Yesari, Mahmut, “Bekçiler”, Taha Toros Arşivi, tarihsiz. Erişim adresi: http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/handle/11498/30398.