OSMANLI DEVLETİ’NİN SON DÖNEM PARA PİYASALARINDA İHTİKÂRLA MÜCADELESİ

Bu çalışma, Osmanlı Devleti’nin son asır para piyasalarında yoğunlaşan ihtikâr (vurgunculuk) sorunuyla mücadelesini konu edinmiştir. Bu dönemde ihtikâr, Osmanlı piyasalarında yerli ve yabancı muhtekir (vurguncu) esnaf, tüccar özellikle sarraf ve bankerler için kolay yoldan para kazanmak üzere başvurulan bir yoldu. Bu zümreler meskûkâtı ve kaimeyi devletin belirlediği kurdan ve hatta piyasada şekillenen rayiç fiyattan farklı değerlerle tedavül ettirip ticaret konusu yapmakla haksız kazanç elde etmekteydi. Piyasada tüm dengeleri altüst eden bu soruna karşı, devletin başı olan sultandan kademeli olarak en küçük idari birime kadar idarenin meseleye yaklaşımı çalışmada ele alınmıştır. Hangi yollarla ve ne tür tedbirlerle sorunun üzerine gidildiği ve müdahalenin nasıl yapıldığı incelenmiştir. Muhtekirlere karşı verilen mücadeleyi zorlaştıran ve alınan tedbirlerin etkinliğini azaltan nedenler üzerinde durulmuştur. Bunlar içinde özellikle ceza kanunları nezdinde sorunun nasıl algılandığı ve ihtikârın bu dönemde yoğunlaşmasında kanunların rolünün ne olduğu irdelenmiştir.

The Struggle against Profiteering at the Last Period Money Markets of the Ottoman Empire

This study focuses on the Ottoman Empire's struggle against the problem of profiteering in the last century. In this period, profiteering in the Ottoman markets was a way of making money for local and foreign tradesmen, sarrafs and bankers. These groups exchanged money with different values from the real price accepted by the state or the market and made the subject of trade. Thus, they were getting serious and unjust gains. This situation has upset all balances in the market. At this point the study evaluated the management's approach to the problem from the head of state to the smallest administrative unit. The ways in which the problem was addressed and how the intervention was conducted was examined. The reasons that made the struggle more difficult and which reduced the effectiveness of the measures taken against profiteering were evaluated. In particular, how the problem is perceived in terms of criminal law and the role of laws in the concentration of profiteering during this period is examined.

PDF

___

Sadaret Mektubî Kalemi Umum Vilayet (A.MKT.UM); 545/100, 1278 N 5.
Bâbıâli Evrak Odası (BEO); 3148/236056, 1325 Ş 10.
Cevdet Darphane (C.DRB); 17/844, 1227 C 13; 45/2206, 1254 Ra 25.
Dâhiliye Emniyet-i Umumiye 4.Şube (DH. EUM.4.Şb); 15/42, 1336 Ra 28.
Dâhiliye Emniyet-i Umumiye 3.Şube (DH.EUM.3.Şb); 25/52, 1336 Ş 07.
Dâhiliye İdare-i Umumiye (DH.İ.UM); 20-13/461, 1338 Z 25; 32/69, 1335 7 24.
Dâhiliye Mektubî Kalemi (DH.MKT); 2715/89, 1326 Z 29; 671/21, 1320 Z 22; 2411/48, 1318 C 10.
BOA, Hatt-ı Hümayun (HAT); 503/24723, 1245 Z 29; 564/27655, 1238 Z 29. 567/27803, 1245 Z 29.
BOA, Hariciye İdare (HR.İD); 244/11, 1914 09 05; 244/12, 1914 09 05.
Adliye Nezareti, Ceza Kanunname-i Hümayunu, 1335.
Ahmet Refik, “Hicri On Üçüncü Asırda İstanbul Hayatı”, Darü’l Fünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, C. 8, S. 4, 1932, s. 3.
Akar Şevket Kamil, “Tanzimat Döneminde Para Bozdurma Sorunu ve Köşe Sarrafları 1839- 1879”, Ekonomi Bilimleri Dergisi, C. 3, No 1, 2011, s. 129.
Al Hüseyin, “Tanzimat Döneminde Ufaklık Para Sorunu 1839-1879”, Ekonomi Bilimleri Dergisi, C. 3, No 1, 2011, ss. 69-78.
Akyıldız Ali, Para Pul Oldu Osmanlı’da Kâğıt Para, Maliye ve Toplum, İletişim Yay., İstanbul 2003.
Akyıldız Ali, “sarraflık”, DİA, C. 36, 2009, s. 164-165.
Bölükbaşı Ömerül Faruk, “İstanbul Sarrafları 1691-1835”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, C. 30, İstanbul 2014, s. 19-96.
Bölükbaşı Ömerül Faruk, “Ziynet Altını 1898-1922”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 33, İstanbul 2015, s. 113-132.
Cezar Yavuz, “18. ve 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Sarraflar”, Gülten Kazgan’a Armağan Türkiye Ekonomisi, Bilgi Üniversitesi Yay. İstanbul 2004, ss. 179-207
Devellioğlu Ferit, “ihtikâr” ve “muhtekir” maddeleri, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat, (yay. haz. Aydın Sami Güneyçal), Aydın Kitabevi Yay., Ankara 1993.
Hasan Ferid, Osmanlı’da Para ve Finansal Kredi, C. 1, Meskûkât, (Haz. Mehmet Hakan Sağlam), T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü Yay., İstanbul 2008.
Ölçer Cüneyt, Son Altı Padişah Zamanında İstanbul’da Basılan Gümüş Paralar, Yenilik Basımevi, İstanbul 1966.
Kulüp Bülent, 19. Yüzyılın İlk Yarısında Darphane-i Amire İle İlgili Düzenlemeler (120, 143 ve 165 No’lu Darphane Defterleri), İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış YLT, İstanbul 2010, s.41.
Pamuk, Şevket, Osmanlı’da Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2000.
Pere Nuri, Osmanlılarda Madeni Paralar, İstanbul 1968.
Süleyman Sudi, Defter-i Muktesid, Dersaadet 1307, C. 2, s. 26-27.
Toprak Zafer, İttihat Terakki ve Cihan Harbi 1914-1918, Kaynak Yay., 2016.