“IRZIMI İSTERİM”: 19. YÜZYILDA CİNSEL SALDIRI DAVALARI ÜZERİNE BİR VAKA İNCELEMESİ

Osmanlı kadın tarihi üzerine yapılan çalışmalar mahkeme kayıtlarında çok sayıda cinsel saldırı davası olduğuna işaret etmektedir. Bu çalışmalarda tecavüz ve cinsel saldırı iddialarını mahkemeye götürmenin taşıdığı riskler tartışılmıştır. Görünen risklere rağmen kadınların neden mahkemeye gitmeyi tercih ettikleri şer’iyye sicillerinin vermiş olduğu bilgiler ışığında anlaşılmaya çalışılmıştır. 19. yüzyılda ortaya çıkan nizamiye mahkemelerine ait kayıtlar şer’iyye sicillerinin ceza davaları konusunda okuyucuya sunduğundan çok daha fazla bilgi içermektedir. Davacı, davalı ve tanıkların sorguda vermiş olduğu ifadeler istintak raporlarına kaydedilmiştir. Osmanlı Arşivinde bulunan bu dosyalar tecavüz iddiasıyla mahkemeye giden kadınların savlarının, kendilerini savunma biçimlerinin birinci ağızdan duyulmasını sağlar. Bu çalışma 1862 yılına ait bir vakada davacının iddiaları, davalının savunması ve tanıkların ifadeleri ile mahkeme mazbatalarını esas alarak 19. yüzyılda tecavüz suçunun nasıl cezalandırıldığı konusunu ele alır. 1858 Ceza Kanunu ve takip eden yıllarda yapılan düzenlemelerle devletin cinsel saldırı suçlarını ele alış şekli ve modernleşmenin bu tür davalarda kadınların tutumuna etkisini incelemeye çalışır.

“I want my honour”: A Case Study on Sexual Assault Trials in the 19th Century

The studies on the history of Ottoman women indicate that there were a large number of sexual assault cases in the court records. In these studies the risks of suing someone for rape and sexual allegations were discussed. In spite of the risks seen, it is tried to understand why women choose to go to court in the light of the knowledge given by shari’a court records. The records of the nizamî courts that appeared in the 19th century contained much more information than the shari’a court records offered to the reader about criminal cases. The statements of the plaintiff, the defendant and the witnesses were recorded in the interrogation reports. These files in the Prime Ministry Ottoman Archive allow us to hear the arguments of women from the first-hand who go to the court with the claim of rape and the ways they defend themselves. This study reviews the allegations of the plaintiff, the defence of the defendant and the testimonies of the witnesses and the records of the nizamî courts belong to a case of 1862 and focus on how the crime of rape was punished in the 19th century. Also it is going to be tried to be examined that after 1858 Criminal Code and the regulations made in following years, how did the state approach to sexual assault crimes and the effect of modernization on the attitudes of women in such cases.

PDF

___

Bab-ı Âli Evrak Odası (BEO), Dosya: 931, Gömlek: 69777; 31008/233051, 13 Cemaziyelahir 1325 (24 Temmuz 1907).
İrade Divan-ı Ahkâm-ı Adliye, 12/449, 10 Şaban 1290 (3 Ekim 1873).
Meclis-i Valâ (MVL), 950/25, 13 Muharrem 1279 (11 Temmuz 1862); 029/81, 27 Muharrem 1283 (11 Haziran 1866); 1023/54, 6 Receb 1283 (14 Kasım 1866). 990/20, 23 Muharrem 1281 (28 Haziran 1864).
Sadaret Umum Vilayet Evrakı (A. MKT. UM), 392/77, 4 Receb 1276 (27 Ocak 1860).
Taşra Evrakı Bosna Müfettişliği Evrakı (TŞR. BNM) 28/161, 7 Rebiülahir 1281 (8 Eylül 1864).
Teftişat-ı Rumeli Evrakı Jandarma Müşiriyet ve Kumandanlık Evrakı (TFR. I.AS.) 44/4373, 7 Safer 1325 (26 Mart 1907).
Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV) 231/53, 10 Rebiülevvel 1320 (17 Haziran 1902).
Abacı, Nurcan, Bursa Şehri’nde Osmanlı Hukukunun Uygulanması (17. Yüzyıl), T.C. Kültür Bakanlığı Yay./2778 Yayımlar Dairesi Başkanlığı Kültür Eserleri Dizisi/328, Ankara 2001.
Abdurrahman Şeref, Tarih Musahabeleri, Sadeleştiren: Enver Karay, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1985.
Abu-Lughad, Lila, “Honor and Sentiments of Loss in a Bedouin Societiy”, American Ethnologist, 12/2, Mayıs 1985, ss. 245-261.
Ahmet Lütfi, Mir’at-ı Adalet yahut Tarihçe-i Adliye-i Devlet-i Aliyye, Matbaa-i Nişan Berberyan, İstanbul 1304.
Araz, Yahya, “Cariyeler, Efendiler ve Pusuda Bekleyenler: Osmanlı İstanbul’unda Hamile ve Çocuk Annesi Cariyeler Üzerine Düşünceler (1790-1880)”, Kebikeç, 37, 2014, s. 233- 260.
Araz, Yahya, 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıl Başlarına Osmanlı Toplumunda Çocuk Olmak, Kitap Yay., İstanbul 2013.
Avcı, İsmail, “Osmanlılarda Zina Suçu ve Cezası”, Türkler, C. X, ss. 149-164.
Avcı, Mustafa, Osmanlı Hukukunda Suçlar ve Cezalar, Gökkubbe Yay., İstanbul 2004.
Aykut, Ebru, “Osmanlı Mahkemelerinde Şüpheli Zehirlenme Vakaları, Adlî Tıp Pratikleri ve Tıbbi Deliller”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 17, Bahar 2014, ss. 7-36.
Baer, Marc David, At Meydanında Ölüm 17. Yüzyıl İstanbul’unda Toplumsal Cinsiyet, Hoşgörü ve İhtida, Çev. Pınar Yanardağ, Koç Üniversitesi Yay., İstanbul 2016.
Balsoy, Gülhan Erkaya, Kahraman Doktor İhtiyar Acuzeye Karşı Geç Osmanlı Doğum Politikaları, Can Yay., İstanbul 2015.
Çoklar, Işıl, Kadına Yönelik Cinsel Şiddetin Meşrulaştırılması ve Tecavüze İlişkin Tutumlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, SBE, İzmir 2007.
Deal, Roger A., Namus Cinayetleri Sarhoş Kavgaları II. Abdülhamid Döneminde Şiddet, Çev. Zeynep Rona, Kitap Yay., İstanbul 2017.
Debbağzade Numan Efendi, Tuhfetu’s-Sukuk, Darü’t-Tıbaati’l-Âliye, İstanbul 1259. Düstur, I. Tertip, C. I, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1289.
Düzdağ, M. Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebssuud Efendi’nin Fetvalarına Göre Kanuni Devrin Osmanlı Hayatı, Kapı Yay., İstanbul 2012. E rgene, Boğaç A., “Why Did Ümmü Gülsüm G oto Court? Ottoman Legal Practice between History and Antropology”, Islamic Law and Society, 17, 2010, s. 215-244.
Erim, Neşe, “Osmanlı İmparatorluğunda Kalebentlik Cezası ve Suçların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme”, Osmanlı Araştırmaları IV, Ed. Halil İnalcık, Nejat Göyünç, Heath W. Lowry, İstanbul 1984, ss. 79-88.
Fuchs, Rachel G., Leslie Page Moch, “Pregnant Single and Far From Home: Migrant Women in Nineteenth-Century Paris”, The American Historical Reiew, 95/4, 1996, ss. 1007-1031.
Garnett, Lucy M. J., The Women of Turkey and Their Folklore, London: David Nutt, 1890.
Ginio, Eyal, “Women, Domestic Violence and Breaking Silince: The Evidence of the Şeriat Court of Eighteenth-Century Salonica”,Mélanges en I’Honneur du Prof. Dr. Suraiya Faroqhi, ed. Abdeljelil Temimi, Publications de la Fondation Temimi pour la Recherche Scientifique et I’Information, Tunus 2008, ss. 153-168.
Halil Rıfat, Külliyat-ı Şerh-i Ceza, Mihran Matbaası, İstanbul 1312.
Heyd, Uriel, Studies in Old Ottoman Criminal Law, Clarendon Press, Oxford 1973.
Hill, Julis R. Ruff, Erken Modern Avrupa’da Şiddet (1500-1800), Çev. Didem Türkoğlu, Boğaziçi Üniversitesi Yay., İstanbul 2011.
Hökelek, Hayati, “”Irz”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 19, 1999, ss. 133-134.
Hüseyin Galip, Kamus-i Hukuk, Cemal Efendi Matbaası, İstanbul 1305.
Imber, Colin, Studies in Ottoman History and Law, The Isıs Press, İstanbul 1996.
Imber, Colin, Şeriattan Kanuna Ebussuud ve Osmanlı’da İslami Hukuk, Çev. Murteza Bedir, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2004.
Işık, Zekeriya, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kamusal Alanda Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet Kimliğiyle Kadın (1839-1900): Çorum Şer’iyye Mahkemesi Örneği”, bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 85, ss. 25-56.
İpşirli, Mehmet, “XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Kürek Cezası İle İlgili Hükümler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi Prof. Tayyip Gökbilgin Hatıra Sayısı, S. 12, s. 203-248.
Kandiyoti, Deniz, Cariyeler Bacılar Yurttaşlar Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, Metis Yay., İstanbul 2015.
Karakışla, Yavuz Selim, Osmanlı Hanımları ve Hizmetçi Kadınlar (1869-1927), Akıl Fikir Yay., İstanbul 2014.
Kaya, Süleyman, “Mahkeme Kayıtlarının Kılavuzu: Sakk Mecmuaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 3, S. 5, 2005, ss. 379-416.
Kevorkian, Nadera Shalhoub, “Tecavüzün Kültürel Bir Tanımına Doğru: Filistin Toplumunda Tecavüz Mağdurlarıyla Çalışırken Karşılaşılan İkilemler”, Müslüman Toplumlarda Kadın ve Cinsellik, Der. Pınar İlkkaracan, İletişim Yay., İstanbul 2015, ss. 207-243.
Koğacıoğlu, Dicle, “Gelenek Söylemleri ve İktidarın Doğallaşması: Namus Cinayetleri Örneği”, Cogito, S. 58, 2009, ss. 350-384.
Konan, Belkıs, “Osmanlı Hukukunda Tecavüz Suçu”, OTAM, 29, Bahar 2011, ss. 149-172.
Kurt, Abdurrahman, Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi(1839-1876) Sosyo-Ekonomik Yapı Gelenek ve Görenekler, Sentez Yay., Ankara 2013.
Maksudyan, Nazan, “Foster-Daughter or Servant, Charity or Abuse: Beslemes in the Late Ottoman Empire”, Journal of Historical Sociology, 21/4, Aralık 2008, ss. 488-512.
Marcus, Abraham, “Privacy in Eighteenth Century Aleppo: The Limits of Cultural Ideals”, IJMES, C. 18, S. 2, Mayıs 1986, ss. 165-183. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre:1, C.II, TBMM Basımevi, Ankara, 1982.
Menekşe, Ömer, “Osmanlı’da Zina Cezası Olarak Recm”, Marife, Yıl 3, S. 2, Güz 2003, ss. 7- 18.
Miller, Ruth A., Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Günah ve Suç Fıkıhtan Faşizme, Çev. Hamdi Çilingir, Ufuk Yay., İstanbul 2013.
Mutaf, Abdülmecit, “Teorik ve Pratik Olarak Osmanlı’da Recm Cezası Bazı Batı Anadolu Şehirlerindeki Uygulamalar”, Turkish Studies, 3/ 4 Yaz 2008, ss. 573-597.
Osmanoğlu, Cihan, “Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Zina Suçu ve Cezası”, İÜHFM, C. 66, S. 1, ss. 109-178.
Özbay, Ferhunde, “Evlerde El Kızları: Cariyeler, Evlatlıklar, Gelinler”, Feminist Tarih Yazımında Sınıf ve Cinsiyet, Ed. Leonore Davidoff, İletişim Yay., İstanbul 2016.
Özdemir, Omca, Bir İktidar Tekniği Olarak Kadına Yönelik Tecavüz Tehdidi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, SBE, Ankara 2010.
Öztop, Fatih, “Suç Cetvellerine Göre Osmanlı Devleti’nde ‘Kız Kaçırmak’ Suçu: Aydın Vilayeti Örneği (1908-1916)”, TİDSAD, S. 2, Mart 2015, ss. 288-298.
Pierce, Leslie, “Ekberiyet, Cinsellik ve Toplum Düzeni: Modern Dönemin Başlangıcında Toplumsal Cinsiyetle İlgili Osmanlı Söz Dağarcığı”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, Ed. Madeline C. Zilfi, Çev. Necmiye Alpay, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2000, s. 166-193.
Pierce, Leslie, Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı’da Ayıntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet, Çev. Ülkü Tansel, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2005.
Rubin, Avi; Ottoman Modernity: The Nizamiye Courts In the Late Nineteenth Century, Yayımlanmamış DT, Harward Üniversitesi, 2006.
Schick, Irvin Cemil, Bedeni, Toplumu, Kâinatı Yazmak İslam, Cinsiyet ve Kültür Üzerine, Çev. Pelin Tünaydın, İletişim Yay., İstanbul 2014.
Scully, Diana, Cinsel Şiddeti Anlamak Tutuklu Tecavüzcü Erkekler Üzerine Bir İnceleme, Çev. Şirin Tekeli, Laleper Aytek, Metis Yay., İstanbul 2013.
Sonbol, Amira, “Osmanlı Mısır’ı ve Modern Mısır’da Tecavüz ve Hukuk”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, Ed. Madeline Zilfi, Çev. Necmiye Alpay, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2010, ss. 211-230.
Tenger, Feyza, İslam Hukukunda Hâkimin Takdir Yetkisi Bağlamında Kendi Bilgisiyle Hüküm Vermesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2006.
Tok, Özen, “Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Şehrindeki Mahalleden İhraç Kararlarında Mahalle Ahalisinin Rolü (XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Kayseri Örneği”, SBE Dergisi, S. 18, 2005, ss. 155-173.
Toledano, Ehud R., Suskun ve Yokmuşcasına İslam Ortadoğu’sunda Kölelik Bağları, Çev. Hakan Erdem, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 2010.
Tuğ, Başak, “Gendered Subjects in Ottoman Costitutional Agreements, c.a. 1740-1860”, European Journal of Turkish Studies, S. 18, 2014, ss. 1-22.
Tuğ, Başak, Müslüman Osmanlı Toplumunda Arzu ve Aşk 1500-1900, Çev. Fethi Aytuna, Kitap Yay., İstanbul 2008.
Tuğ, Başak, Politics of Honor: The Institutional and Social Frontiers of “Illicit” Sex in Mid- Eighteenth Century Ottoman Anatolia Yayımlanmamış DT, New York Üniversitesi, 2009.
Yağcı, Zübeyde G., “Osmanlı Kanunnamelerinde Suç ve Ceza”,Tanzimat Öncesi Osmanlı Toplumunda Cinsiyet, Mahremiyet ve Sosyal Hayat, Ed. Miyase Koyuncu Kaya, Bedriye Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2018, ss. 414-445.
Yağcı, Zübeyde G., “Osmanlı Taşrasında Kadınlara Yönelik Cinsel Suçlarda Adalet Arama Geleneği”, Kadın Araştırmaları Dergisi, 6/2, Aralık 2005, ss.51-81.
Yılmaz, Fikret, “XVI. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Mahremiyetin Sınırlarına Dair”, Toplum ve Bilim, S. 83, Kış 1999/2000, ss. 92-110.
Yılmaz, Fikret, “Zina ve Fuhuş Arasında Kalanlar Fahişe, Subaşıya Karşı”, Toplumsal Tarih, S. 220, Nisan 2012, ss. 22-31.
Ze’evi, Dror, “The Use of Ottoman Shari’a Court Records as a Source of Middle Eastern Social History: A Reappraisal”, Islamic Law and Society, 5/1, 1998, ss. 35-56.
Ze’evi, Dror, “Women in 17th Century Jerusalem: Western and Indigenous Perspectives”, Internatinal Journal of Middle East Studies (IJMES), C. 27, S. 2, Mayıs 1995, ss. 157- 173.
Zilfi, Madeline C., Osmanlı İmparatorluğunda Kölelik ve Kadınlar (1700-1840), Çev. Ebru Kılıç, İş Bankası Yay., 2018.