AKSARAYLI HASAN RIZÂÎ’NİN SAD-KELİME-İ ALÎ TERCÜMESİ

Aksaraylı Hasan Rızâî Efendi, 17. asırda yaşamış, telif ve tercüme faaliyetleri yönünden hayli verimli sayılabilecek âlim, mutasavvıf, şair ve yazarlarımızdan biridir. Bununla birlikte onun hayatı ve eserleri hakkında şuara tezkireleri, eş-Şekā’iku’n-Nu‘mâniyye... zeyilleri gibi belli-başlı biyografik kaynaklarımızda bilgi bulunmaz. Ancak bazı eski ve yeni biyografik, bibliyografik kitaplarda hayatı ve eserlerine dair kısaca da olsa bilgiler yer alır. Son on beş- yirmi yıl zarfında eserleri konusundaki ilmî çalışma ve yayınların arttığı şairin manzum eserlerinden biri de Sad-Kelime-i Alî Tercümesi’dir. Mütercim, bu eserinde Hz. Ali’ye nispet edilen meşhur yüz sözden doksan beşini, birer kıtayla Türkçeye çevirmiştir. Baştan sona kadar aruzun “Mefâîlün mefâîlün feûlün” kalıbının kullanıldığı eser, H. 1054/ M. 1644 yılında tamamlanmıştır. Arapça vecizelerin manzum tercümelerinde yer yer vezin ve kafiye kusurlarına, bazı anlatım pürüzlerine de rastlanmaktadır. İşaret edilen aksamalar bir tarafa bırakılırsa, denebilir ki, bazı seleflerinin izinden giderek Sad-Kelime-i Alî’yi nazmen Türkçeye çeviren Hasan Rızâî Efendi, ahlâk ve adap konularındaki birtakım fikir ve tavsiyelerini dile getirmiş; böylece okuyucuları erdemli davranışlara özendirmeyi hedeflemiştir. Bu yazıda, Hasan Rızâî Efendi’nin hayatı ve eserlerine dair kısaca bilgi verildikten sonra Sad-Kelime-i Alî Tercümesi Latin asıllı harflere ve günümüz Türkçesine çevrilerek sunulmuştur.

The Translation of Sad-Kelime-i Ali By Hasan Rızai from Aksaray

Hasan Rızâî from Aksaray is one of our scholars, sufis, poets and writers lived in the 17th century, can be considered very efficient in terms of copyright and translation studies. However, there is no information about his life and works in our major biographical sources, such as poet tezkires, eş-Şakāyıku’n-Nu‘mâniye additions... However, in some bibliographic books some old and new biographies located albeit brief information about the life and works. One of the verse works of the poet, whose scientific works and publications on his works have increased in the last fifteen and twenty years, is the Sad-Kelime-i Alî Translation. Interpreters, in this booklet, he translated ninety-five of the famous hundred words that were compared to Hz. Ali, into Turkish with one continent. From start to finish, this work, in which the pattern of aruz measure Mefâîlün mefâîlün feûlün was used, was completed in H. 1054/ G. 1644. In verse translations of quotes written in Arabic, sometimes with mischief and rhyme imperfections, also, the right-direction in order to properly explain, some difficulties are also seen. If the flaws indicated are left aside, one might say that some of their predecessors footsteps Sad Kelime-i Alî that translates the verse Hasan Rızâî Efendi has voiced some ideas and recommendations on issues of morality and manners; thus it aimed to encourage readers to virtuous behavior. In this article, after brief information about Hasan Rızâî Efendi’s life and works, SadKelime-i Alî Translation has been translated into new letters and present-day Turkish.

PDF

___

Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn, nşr. Kilisli Muallim Rifat- İbnülemin Mahmud Kemal, İstanbul 1951-55.
Bağdatlı İsmail Paşa, Îzâhu’l-meknûn fi’z-zeyl ‘alâ Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, nşr. Kilisli Muallim Rifat- Şerefeddin Yaltkaya, I-II, İstanbul 1945-47.
Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, I-III, İstanbul 1333-1342 / 1915-1924.
Cankurt, Hasan Seyyid Hasan Rızâyî El-Aksarâyî Hayatı, Sanatı, Eserleri ve “Miftâhu’sSa‘âde” Adlı Manzûm Kasîde-i Bürde Şerhi, Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kültür Yay., Birinci Baskı, Ankara 2015.
Cankurt, Hasan, “Seyyid Hasan Rızâyî El-Aksarâyî ve Tuhfetü’l-Kudât Adındaki Manzûm Eseri”. İstanbul Kültür Üniversitesi IV. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi, 27-28 Ağustos 2012-Bildiriler, TUDOK, s. 219-26.
Cankurt, Hasan, Seyyid Hasan Rızâî el-Aksarâyî Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Miftâhu’s-saâde Adlı Manzum Kasîde-i Bürde Şerhi, Celal Bayar Üniversitesi SBE, Yüksek lisans tezi 2013.
Ceyhan, Âdem- Halil Çeçen, “Diyarbekirli Bir Hattat, Müderris ve Nakîbü’l-eşrâf: Seyid Kāsım Gubârî ve Hz. Ali’den Yüz Söz Tercümesi”, Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu 02-05 Kasım 2016, Diyarbakır 2017, C. 2, s. 819-49.
Ceyhan, Âdem, “Usûlî’nin Hadis ve Vecize Tercümeleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 2001-2003, İstanbul 2003, C. XXX, s. 147-88.
Ceyhan, Âdem, “Vahdetî’nin Sad-Kelime-i Hazret-i Murtaza Tercümesi”, Gazi Üniversitesi Ahilik Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 1 (Yaz 2004), s. 21-68.
Ceyhan, Âdem, Hasan Cankurt, “Vardarlı Bir Hocadan Dostlara Armağan: Hz. Ali’nin Yüz Sözünün Şerhi: Tuhfetü’l-ihvân”, Uluslar arası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu Bildirileri, (10-12 Mayıs 2012), haz. Ünal Şenel, Manisa, C. 1, s. 279-311.
Ceyhan, Âdem, Türk Edebiyatı’nda Hazret-i Ali Vecizeleri, Ankara 2006.
Çağırıcı, Mustafa, Hasan Rızâyî ve Tezkiretü’s-Sâlikîn ile Mahmûdiyye Adlı Eserleri Tahkîk ve Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006.
Çelik, Aysun, Türk Edebiyatında ‘Gülistân’ ve Hasan Rızâyî’nin ‘Cûy-ı Rahmet’ Adlı Manzum Gülistân Şerhi, Selçuk Üniversitesi, SBE, Doktora Tezi, Konya 2017.
Durmuş, Ersin, Şerh-i Kelimât-ı Çehâr Yâr-i Güzîn, (İnceleme- Metin), Sakarya Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
Eken, Ramazan, Hasan Rızâyî’nin Kân-ı Ma’ânî Adlı Manzum Farsça-Türkçe Sözlüğü, Harran Üniversitesi SBE, Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa 2016.
Erdoğan, Kenan- Hasan Cankurt, “Fenâyî Ehl-i Cennet Efendi, ‘Teceliyyât’ Adlı Arapça Eseri Ve Tecelliyyât’a Hasan Rızâyî El-Aksarâyî Tarafından Yapılan Manzûm-Mensûr Türkçe Tercüme/Şerh Üzerine”. Turkish Studies, Volume 8/4 Spring 2013, p. 783-816.
Gökyay, Orhan Şaik, “İmâle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2000, C. 22, s. 177-8.
Hanîfzâde Ahmed Tâhir, Âsâr-ı Nev, Nova Opera ab Ahmed Hanífzádeh Ad Continuandum Haji Khalfae Lexion Bibliographicum Collecta Et Ad Ordinem Literarum Disposita Ad Codicis Vindobonensis Fidem Primum Edidit, Gustavus Fluegel, 1835-1858.
Hasan Rızâî el-Aksarâyî, Nüzhetü’l-Ebrâr El-Muttali‘ Li-Esrâri’l-Ğaffâr, Selimiye- İbrahim Hakkı Konyalı Ktp. nr. 65.
Hasan Rızâî El-Aksarâyî, Nüzhetü’l-Ebrâr El-Muttali’ Li-Esrâri’l-Ğaffâr, Edisyon KritikÇeviri: Hasan Uçar-Mustafa Şen, Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kültür Yay., Ankara 2017.
İsmâil b. Muhammed Aclûnî, Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ‘amme’ştehere mine’l-ehâdîs ‘alâ elsineti’n-nâs, I-II, Beyrut, 1418 / 1997.
İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu, İstanbul Maarif Basımevi, c. 2, 1959.
Mustafa b. Şemseddin (Ahterî), Ahterî-i Kebîr, İstanbul 1310 / 1892.
Müstakîmzâde Süleyman Sâdeddîn, Mecelletü’n-nisâb fi’n-niseb ve’l-kuna ve’l-elkāb, Süleymaniye Ktp. Hâlet Efendi, Nr. 628.
Reşîdüddin Vatvat, Hazret-i Ali’nin Yüz Sözü Gül-i Sad Berg, Çeviren Hocazâde Abdülaziz Efendi, Hazırlayan Âdem Ceyhan, Buhara Yay., İstanbul 2008.
Turan, Muhittin, “Hasan Rızâyî ve Kân-ı Ma‘ânî İsimli Manzum Sözlüğü”, Turkish StudiesInternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/4, Fall 2012, Ankara-Turkey, p. 2939-92.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul Dergâh Yay. 8 c. 1976-98.
Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, Ankara AKM Yay. 2002-2007.
Yazar, Sadık, Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, İstanbul Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, İstanbul 2011.