Geç Dönem Osmanlı’da Iskat-ı Cenini Yargılamak: Hukuki Düzenlemeler ve Toplumsal Yansımaları

Bu makale 19. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti’nin nüfus artışını teşvik etmek amacıyla uyguladığı pronatalist politikaların bir uzantısı olarak değerlendirilen ıskat-ı ceninin (çocuk düşürme) kontrol altına alınması, yasaklanması ve yargılanması meselesini Tanzimat Fermanı’nın ilanının akabinde gerçekleşen modernleşme ve reform süreçleri çerçevesinde ele almaktadır. Iskat-ı cenin Osmanlı arşiv belgelerinde gebeliğin sonlanması anlamında kullanılmakta olup bilerek ve isteyerek gebeliğe son verme (kürtaj) ile gebeliğin darp ya da sağlık sorunları gibi nedenlerle istemeyerek sonlanması (düşük) eylemlerinin her ikisini de kapsamaktadır. Osmanlı dünyasında siyasi iktidar ıskat-ı cenini çeşitli tedbirlerle kontrol altına almaya çalışmıştır. Bu çerçevede, 1838 tarihli resmi kurumların raporları ve ıskat-ı cenine sebep olan kimseler ile aracılık eden doktor, cerrah ve eczacıları cezalandıran 1858 Ceza Kanunnamesi Osmanlı siyasi otoritelerinin ıskat-ı cenin politikalarında önemli bir dönüm noktası olmuştur. Bu makale, 19. yüzyıl boyunca ıskat-ı cenini kontrol altına almak üzere yapılan hukuki düzenlemeleri, düzenlemelerin mahkemelerde nasıl uygulandığını ve ıskat-ı ceninin toplum tarafından nasıl algılandığını Meclis-i Vala kayıtları, süreli yayınlar ve edebi eserler üzerinden incelemekte, 19. yüzyıl öncesinde genellikle şikâyete bağlı olarak Osmanlı belgelerine yansıyan ıskat-ı ceninin yeni düzenlemelerle birlikte aile mahremiyeti alanından çıkarak hukuki yaptırımları olan toplumsal bir meseleye dönüştüğünü ileri sürmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Iskat-ı cenin, kürtaj, Meclis-i Vala, pronatalist politikalar, 1858 Ceza Kanunnamesi

Judging Abortion in Late Ottoman Society: The Legal Regulations and its Social Reflections

This article examines the issue of controlling, prohibiting, and prosecuting ıskat-ı cenin (abortion) as an extension of pronatalist policies implemented by the Ottoman Empire during the 19th century, within the context of modernization and reform processes that followed the declaration of the Tanzimat Edict. Iskat-ı cenin is a term found in Ottoman archival documents, encompassing both intentional termination of pregnancy (abortion) and unintended termination (miscarriage) due to reasons like physical harm or health problems. In the Ottoman world, political authorities attempted to control ıskat-ı cenin through various measures. In this context, the reports of official institutions dated 1838 and the 1858 Penal Code, which punished those causing ıskat-ı cenin and individuals who facilitated it, such as doctors, surgeons, and pharmacists, marked a significant turning point in the Ottoman political authorities’ policies. This article scrutinizes the legal regulations made throughout the 19th century to control ıskat-ı cenin, how these regulations were applied in courts, and how society perceived ıskat-ı cenin through records of the Supreme Council, periodicals, and literary works. It argues that the issue of ıskat-ı cenin, which was typically reflected in Ottoman documents based on complaints before the 19th century, has transformed from the realm of family privacy into a public issue with the new regulations containing legal consequences.

Keywords:

Iskat-ı cenin, abortion, Supreme Council, pronatalist policies, 1858 Penal Code,

PDF

___

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi [BOA]
BOA, A.AMD, 13/14; BOA, A.DVN.MKL, 74/31.
BOA, A.DVN.NMH, 2/15; BOA, A.M, 18/80.
BOA, A.MKT.MHM, 300/48; BOA, A.MKT.MVL, 19/64.
BOA, A.MKT.UM, 242/19; BOA, BEO, 67/5018; 17/1221; 2468/185093.
BOA, C.SH, 9/437; BOA, DH.MKT, 1984/68; 30/15; 1576/85.
BOA, HR.TO, 432/26; 432/432; 609/109; BOA, İ.DH, 1214/95051.
BOA, İ.DH.MKT, 1071/16; BOA, İ.HUS, 121/52; 124/100.
BOA, İ.TAL, 215/13; 230/28; BOA, MF.MKT, 1216/76.
BOA, MVL, 617/91; 745/74; 903/66; 193/60.
BOA, TFR.I.ED, 6/582; BOA, Y.A.HUS, 481/76; BOA, Y.A.RES, 65/17; BOA, ZB, 337/59; 345/113.
Süreli Yayınlar / Süreli Yayınlar
Afiyet 37 (23 Ramazan 1332/15 Ağustos 1914).
Basiret 1070 (10 Ramazan 1290/1 Kasım 1873).
Ceride-i İlmiye 7(50) (1338/1919).
Dolap 9 (1 Muharrem 1290/1 Mart 1873).
Hadika 15 (28 Teşrin-i Sani 1289/10 Aralık 1873).
Hanımlara Mahsus Gazete 50 (8 Şubat 1311/20 Şubat 1896).
Hanımlara Mahsus Gazete 56 (25 Zilhicce 1317/26 Nisan 1900).
Hukuk 9 (2 Şaban 1308/13 Mart 1891).
Hukuk 11 (4 Şevval 1308/13 Mayıs 1891).
İlm-i Hukuk ve Mukayese-i Kavanin Mecmuası 5 (31 Temmuz 1325/13 Ağustos 1909).
Mecmûa-i Fünûn 41 (Aralık 1866).
Sabah 1349 (3 Muharrem 1308/19 Ağustos 1890).
Sebilürreşad 444 (21 Muharrem 1338/16 Ekim 1919).
Sebilürreşad 588 (8 Recep 1342/14 Şubat 1924); Servet-i Fünûn 1(11) (1297).
Takvim-i Vekayi 173 (28 Şaban 1254/16 Kasım 1838).
Araştırma Eserleri ve İncelemeler
Ahmet Rasim. Meyl-i Dil. İstanbul: Matbaa-ı Ebuziyya, 1891.
Akgündüz, Ahmet. Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1986.
Ali Seydi. Kızlara Mahsus Terbiye-i Ahlakiye ve Medeniye. İstanbul Artin Asaduryan Matbaası, 1912.
Allen, Ann Taylor. Feminism and Motherhood in Western Europe, 1890-1970: The Maternal Dilemma. Gordonsville: Palgrave Macmillan, 2005.
Altınay, Ayşe Gül. Vatan, Millet, Kadınlar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2000.
Atay, Hazal. “Kürtaj Yasasının Arkeolojisi: Türkiye’de Kürtaj Düzenlemeleri, Edimleri, Kısıtları ve Mücadele Alanları.” Fe Dergi 9(2) (2017): 1-16.
Balıkhane Ali Rıza Bey. Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı. haz. Ali Şükrü Çoruk. İstanbul: Kitabevi, 2001.
Balsoy, Gülhan. “Beden Tartışmaları: Geç Osmanlı Dönemi’nden Türkiye’ye Kürtaj ve Feminizm.” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce X. İstanbul: İletişim Yayınları, 2020: 422-429.
Balsoy, Gülhan. “Geç Osmanlı Nüfus ve Kadın Bedeni Politikaları.” Toplum ve Bilim 134 (2015): 5-29.
Balsoy, Gülhan. Kahraman Doktor İhtiyar Acuzeye Karşı. İstanbul: Can Yayınları, 2015.
Balsoy, Gülhan. The Politics of Reproduction in Ottoman Society, 1838-1900. London: Pickering and Chatto, 2013.
Balsoy, Gülhan. “Demographic Anxieties, Pronatalism and Governing Difference in the Late Ottoman Empire.” The Routledge Companion to Sexuality and Colonialism. ed. Chelsea Schields ve Dagmar Herzog. New York: Routledge, 2021: 128-135.
Bardakoğlu, Ali. “Diyet,” TDV İslam Ansiklopedisi, 9 (İstanbul 1994), 473-479.
Bartholomaeus Clare. Damien W. Rigs. “Daughters and Their Mothers: The Reproduction of Pronatalist Discourses Across Generations.” Women’s Studies International Forum 62, (2017): 1-7.
Başoğlu, Tuncay. “Ta‘zir,” TDV İslam Ansiklopedisi, 40 (İstanbul 2011), 198-202.
Baytimur, Suha Oğuz. “Osmanlı Devleti’nde Manastırbend Cezası ve Uygulamaları (1789- 1839).” Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi 9(24) (2022): 419-434.
Beisel, Nicola ve Tamara Kay. “Abortion, Race and Gender in Nineteenth-Century America.” American Sociological Review 69(4) (2014): 498-518.
Bilgili, İsmail. “İslam Hukukunda Cenin Hakkı ve Onuruyla İlgili Hükümler.” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 24 (2014): 219-240.
Buran, Ferat ve Erdem Özkara. “Hürriyete ve Adli Tıbba Adanmış Bir Ömür: Dr. Bahaeddin Şakir Bey.” Journal of History Culture and Art Research 7(5) (2018): 666-686.
Cengiz, Gül Hanım. “II. Abdülhamid Dönemi Bir Sosyal Yardım Uygulaması: Tev’em Maaşı.” OTAM 41 (2017): 57-78.
Demirci, Tuba ve Selçuk Akşin Somel. “Women’s Bodies, Demography and Public Health: Abortion Policy and Perspectives in the Ottoman Empire of the Nineteenth Century.” Journal of the History of Sexuality 17(3) (2008): 377-420.
Doğramacıoğlu, Hüseyin. “Namık Kemal’in İbret Gazetesinde Sıraladığı Sosyal Tenkitler ve Çözüm Önerileri.” Turkish Studies 6(1) (2011): 999-1010.
Düzbakar, Ömer. “Abortion in the Islamic-Ottoman Legal Systems.” Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine 5 (2006): 28-38.
Gözaydın, İştar. “Türkiye Hukukunun Batılılaşması.” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Ansiklopedisi III (İstanbul 2002), 286-297.
Hasan Bedreddin. Iskat-ı Cenin: Facia. İstanbul: 13 No.lu Matbaa, 1874.
Karakışla, Yavuz Selim. Eski Hayatlar Eski Hatıralar: Osmanlı İmparatorluğu’nda Belgelerle Gündelik Hayat (1760- 1923). İstanbul: Doğan Kitap, 2015.
Knoppers, Bartha Maria, Isabel Brault ve Elizabeth Sloss. “Abortion Law in Francaphone Countries.” The American Journal of Comparative Law 38(4) (1990): 889-922.
Koçak, Muhsin. “Gurre,” TDV İslam Ansiklopedisi, 14 (İstanbul 1996), 211-212.
Konan, Belkıs. “Osmanlı Devleti’nde Çocuk Düşürme Suçu.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 57(4) (2008): 319-335.
Lovett, Laura L. “Pronatalism,” Encyclopedia of Motherhood 1-3. ed. Andrea O’Reilly. (California 2010), 1028-1029.
Mayak, Faysal. “Iskat-ı Cenin (Çocuk Düşürme) Meselesi Hakkında Osmanlıca Dergilerde Yazılan Yazılar Üzerine Bir İnceleme (1867-1927).” KMÜ EFAD 4(2) (2021): 346-356.
Miller, Ruth A. “Politicizing Reproduction in Comparative Perspective: Ottoman, Turkish, and French Approaches to Abortion Law.” Hawwa 5(1) (2007): 73-89.
Nusred Fuad. İzdivâç ve Şerâit-i Sıhhiyesi. İstanbul: İkbal Kitabhanesi, 1913-14.
Olgun, Kenan. “Osmanlı Devleti’nde Nüfusu Arttırma Politikası Çerçevesinde Iskat-ı Ceninin (Kürtaj) Yasaklanması.” 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, Ankara, 2005: 1341-1356.
Ömer Hilmi Efendi. Mi‘yâr-ı Adâlet. İstanbul: Hacı Muharrem Efendi Matbaası, 1884.
Özdemir, Merve. “Osmanlı Fetvalarında Iskat-ı Ceninin (Çocuk Düşürmenin) Cezai Sonuçları.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9(46) (2016): 956-965.
Öztürk, Cemil. “Dârülmuallimât,” TDV İslam Ansiklopedisi, 8 (İstanbul 1997), 549-550.
Öztürk, Hülya. “Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane ve Kurucu Charles Ambroise Bernard.” Yüksek lisans tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, 2009.
Reşat Faik. Muharrerât-ı Nâdire. İstanbul: Kaspar Matbaası, 1890.
Seyitdanlıoğlu, Mehmet. Tanzimat Devrinde Meclis-i Vala. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1994.
Shaw, Stanford. “The Ottoman Census System and Population, 1831-1914.” International Journal of Middle East Studies 9(3) (1978): 325-338.
Somel, Selçuk Akşin. “Osmanlı Son Döneminde Iskat-ı Cenin Meselesi.” Kebikeç 13 (2002): 65-88.
Şakir, Bahaeddin. Tıbb-ı Kanuni: Taaddiyat-ı Tenasüliyeden Iskat-ı Cenin. İstanbul: Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye Matbaası, 1327.
Şimşek, Fatma, Güven Dinç ve Haldun Eroğlu. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Tev’em Maaşı.” U.Ü. Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 10(16) (2009): 77-100.
Şimşek, Fatma. “Osmanlı Nüfus Politikaları Açısından Çocuk Düşürme Olgusu.” Mediterranean Journal of Humanities 2 (2017): 393-401.
Tahiroğlu, Bülent. “Tanzimat’tan Sonra Kanunlaştırma Hareketleri.” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, III (İstanbul 1985), 588- 601.
Tunç Yaşar, Fatma. “Evliliği Kolaylaştırmak: Geç Dönem Osmanlı’da İzdivaç İlanları.” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 8(4) (2019): 2591-2609.
Tunç Yaşar, Fatma. “II. Meşrutiyet Döneminde Yurttaşlık, Ahlak ve Medenilik Eğitimi: Malumat-ı Medeniye Ders Kitapları.” Osmanlı Araştırmaları 52 (2018): 311-342.
Uşaklıgil, Halid Ziya. “Sefile.” ed. Ömer Faruk Huyugüzel (İstanbul: Özgür Yayınları, 2006).
Yılmaz, İbrahim. “Osmanlı Son Döneminde Adam Öldürme Suçu ve Soruşturma Usulleri”. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22(2) (2020): 739-762.