18. Yüzyılda İstanbul’dan Edirne’ye Yolculuk: Kadı Mehmed Nebih Efendi Örneği

Yönetim merkezinden yapılan atamalar, çoğunlukla Osmanlı memurlarının şehirler arasında uzun sürecek bir yolculuğa çıkmaları anlamına gelirdi. Mevsim, coğrafi şartlar, uzaklık, güvenlik ve statü yolculuğu etkileyen etmenlerden yalnız birkaçıydı. Bu çalışmada, 18.yüzyılda İstanbul-Edirne arasında yapılan yolculukların mahiyeti, Edirne’ye kadı olarak atanan Mehmed Nebih Efendi örneği üzerinden anlaşılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın ortaya çıkmasında, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı tasnifinde yer alan 2204 numaralı Hesap Defteri önemli rol oynamıştır. 1758 tarihli defter, hane halkı ile yola çıkan Kadı efendinin seyahat konforunu anlamamıza yardımcı olacak verileri (İstanbul-Edirne arasındaki rota, konak yerleri, nakliye araçları, tüketim maddeleri) içermesi bakımından dikkate değerdir. Yüzyılın yol imkânları sebebiyle yolculukların yapılması izinlere tabidir. Çalışmanın başında memurun kim olduğu tespit edilmiş, hayatı hakkında bilinenler kısaca açıklanmıştır. Ardından kadılık sistemi ve Mehmed Nebih Efendi’nin Edirne Kadılığı’na atanma süreci, yolculuk hazırlıkları, izlenecek güzergâh ve konaklar arasındaki mesafeye yer verilmiştir. Son olarak Nebih Efendi’nin takip ettiği yolda yer alan köprüler, coğrafi şartlar, kaldığı yedi konağın her biri belgeler elverdiğince analiz edilmiş, konaklamalarda yapılan masraflar da eklenerek, üst düzey bir Osmanlı memurunun İstanbul-Edirne arasındaki yolculuğu anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

18.Yüzyıl, Yolculuk, Kadı, Kervansaray, Tüketim

Journey from Istanbul to Edirne in the 18th Century: The Case of Kadi Mehmed Nebih Efendi

For the Ottoman officials, the appointments from the administrative center, often meant a long journey between cities. The seasons, geographical conditions, distance, safety and the respective status of the official were just a few of the factors affecting the journey. This study aims at investigating the nature of the journeys made between Istanbul and Edirne in the 18th century through the example of Mehmed Nebih Efendi, who was appointed as a judge to Edirne. The account book numbered 2204 in the classification of the Prime Ministry Ottoman Archives; Topkapı Palace is of significant importance in the emergence of the study. The register dated 1758 is remarkable since it contains data related to the route between Istanbul and Edirne, mansions, transportation vehicles, consumer goods in regard to understand the travel comfort of Kadı Efendi, who set out with her household. The travels were subject to the permissions due to the travel restrictions of the century. In this respect, the officer whose identity will be studied in this article was explained, and what was known about her life was briefly disclosed. Afterwards, the system of justice and the process of Mehmed Nebih Efendi's appointment as the cadi of Edirne, the preparations for the journey, the route to be followed and the distance between the mansions are given. Finally, the bridges on the way Nebih Efendi followed, the geographical conditions, each of the seven mansions he stayed in were tried to be examined as far as the documents allowed. In addition, by adding the expenses incurred in the accommodation, the journey of a senior Ottoman official between Istanbul and Edirne and the factors affecting this trip were tried to be understood.

Keywords:

18th Century, Journey, Kadi, Cervanserai, Consumption,

PDF

___

1. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, A.d, (Sadaret Defterleri), 2940.
BOA, A.DVNS.MHM.d, 98/145; 104/1153; 124/229; 124/347; 128/12; 128/133; 128/150; 128/180; 128/35; 129/383; 129/943; 133/970; 145/67; 7/1666; 7/1875; 7/2516; 7/2576.
BOA, AE.SMHD.I, 105/7495; 119/8610; 126/9193; 158/11866.
BOA, AE.SABH.I, 360/25152; 364/25370.
BOA, AE.SMST.II, 69/7335; BOA, AE.SMST.III, 99/7530; 126/9729; 297/23772.
BOA, AE.SOSM.III, 1/69; 35/2489; 37/2612.; BOA, AE.SSLM.III, 76/4603.
BOA, C.ADL, 3/159; 85/5086; 86/5171; 87/5250; 88/5262; 92/5525; 100/6024; 100/6026.
BOA, C.BLD, 149/7408; BOA, C.EV, 454/22960.
BOA, C.HR, 184/9155; BOA, C.SM, 38/1923; BOA, EV.d, 38106.
BOA, MAD.d, 4485; BOA, TS.MA.d, 2204; BOA, TS.MA.e, 1040/38.
2. Araştırma, İnceleme ve Telif Eserler
Akkaya, Tayfun. “Pîrî Mehmet Paşa Külliyesi”, İslâm Ansiklopedisi XXXIV (İstanbul 2007), ss. 282-283.
Altunan, Sema. “XVII. Yüzyıl Sonlarında İstanbul- Edirne Arasındaki Menziller ve Bazı Menzilkeş Köyler”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 35/39, (2006), 75-99.
Atalar, Münir. Osmanlı Devletinde Surre-i Hümâyûn ve Surre Alayları, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1999.
Çetin, Cemal. “Osmanlılarda Mesafe Ölçümü ve Tarihi Süreci”, Ed. Hasan Bahar, Mustafa Toker, vd., Prof, Dr. Nejat Göyünç Armağanı, Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2013: 443-466.
Çetin, Cemal. “Menzil Beygirleri”, Z Tematik Dergisi, Güz 3, (2018): 260-265.
Çetin, Cemal. “XVI. Yüzyıl Sonlarında Rumeli’de Osmanlı Yol Sistemi”, ed. Alaaddin Aköz, Slobodan Ilıć, Doğan Yörük ve Danko Leovac, Osmanlı İdaresinde Balkanlar, Konya: Selçuk Üniversitesi Osmanlı Tarihi ve Medeniyeti Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 2020: 135-151.
Ekin, Ümit. “Klasik Dönemde Osmanlı İmparatorluğu’nda Karayolu Ulaşımını ve Nakliyatı Etkileyen Faktörler (1500-1800)”, Belleten, 81/291 (2017), 387-418.
Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyehatnâmesi III, Dersaadet: İkdam Matbaası, 1310.
Eyice, Semavi. “Ali Paşa Camii” TDV İslâm Ansiklopedisi II, (İstanbul 1989), ss. 427-428.
Eyice, Semavi. “Büyükçekmece Kervansarayı”, TDV İslâm Ansiklopedisi VI, (İstanbul 1992), ss. 519-529.
Gravürlerle Türkiye İstanbul 3, Haz. Sevim, Mustafa, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
Gönül, Cantay. “Kervansaraylar”. Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri I, İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1988: 369-392.
Güçer, Lütfi. Hububat Meselesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, 1964.
Halaçoğlu, Yusuf. XIV-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlılar’da Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
Işın, Priscilla Mary. Osmanlı Mutfak Sözlüğü, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2010.
İpşirli, Mehmet. “Huzur Dersleri”, TDV İslâm Ansiklopedisi XVIII, (İstanbul 1998), ss. 441-444.
İreçek, Kostantin Yosif. Belgrad İstanbul Roma Askerî Yolu, çev. Ali Kemal Balkanlı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
İşbilir, Ömer. “Yük”, TDV İslam Ansiklopedisi ILIV, (İstanbul 2013), ss. 46-48.
Jelavich, Barbara. Balkan Tarihi 18. ve 19.Yüzyıllar, çev. İhsan Durdu, Gülçin Tunalı, Haşim Koç, İstanbul: Küre Yayınları, 2013.
Kallek, Cengiz. “Kantar”, TDV İslâm Ansiklopedisi XXIV, (İstanbul 2001), ss. 317-321.
Kallek, Cengiz. “Okka”, TDV İslâm Ansiklopedisi XXXIII, (İstanbul 2007), ss. 338-339.
Karakuş, Sadık Emre. “XIX. Yüzyıl Başlarında Edirne Mahkemesi ve Çalışma Düzeni”, Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 2/1 (2018): 141-174.
Komisyon. “Büyükçekmece Köprüsü”, İstanbul Kültür ve Sanat Ansiklopedisi III, (İstanbul 1983). ss. 1303.
Komisyon. “Büyükçekmece”, İstanbul Kültür ve Sanat Ansiklopedisi, III, (İstanbul 1983), ss. 1300.
Komisyon. “Küçükçekmece”, İstanbul Kültür ve Sanat Ansiklopedisi IV, (İstanbul 1984), ss. 2084.
Kozanoğlu, Cemal. “Osmanlı Döneminden Günümüze Silivri”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi VI, (İstanbul 1994), ss. 556-557.
Kurtaran, Uğur. “Osmanlı’da Bir Elçi Mübadelesi Örneği: Pasarofça Antlaşması’ndan Sonra Osmanlı-Habsburg Elçi Mübadelesi”, Journal of Social and Humanities Sciences Research, 8 /77, (2021): 3179-3214.
Küçükkaya, Gülçin. “Mimar Sinan Dönemi İstanbul-Belgrad Arası Menzil Yapıları Hakkında Bir Deneme” Vakıflar Dergisi, 21, (1990): 183-254.
Lady Montagu, Doğu Mektupları, çev. Murat Aykaç Erginöz, İstanbul: Ark Kitapları, 2004.
M. de M. D’ohhson. 18.Yüzyıl Türkiyesinde Örf ve Adetler, çev. Zehran Yüksel, İstanbul: Tercüman Yayınları, t.y.
Mayer, Luigi. Views İn The Ottoman Dominions : İn Europe, İn Asia, And Some Of The Mediterranean İslands. London: Printed by T. Bensley, Bolt Court, Fleet Street, for R. Bowyer, 1810. (erişim 30.12.2022).
https://archive.org/details/gri_33125012873705/mode/2up
Mehmed Süreyya. “Mehmed Efendi”, Sicill-i Osmanî III (İstanbul 1996), ss. 978.
Mehmed Süreyya. “Mustafa Efendi”, Sicill-i Osmanî IV (İstanbul 1996), ss. 1157.
Müderrisoğlu, Mehmet Fatih. “16. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda İnşa Edilen Menzil Külliyeleri”, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 1993.
Müderrisoğlu, Mehmet Fatih. “Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi XXXVII, (İstanbul 2009), ss. 359-360.
Ortaylı, İlber. Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları, 1994. Ortaylı, İlber. “Kadı”. TDV İslâm Ansiklopedisi XXIV, (İstanbul 2001), ss. 69-73.
Özcan, Tahsin. “Mehmed Sâlih Efendi”, TDV İslâm Ansiklopedisi XXVIII (Ankara 2003), ss. 326.
Özyalvaç, Şükriye Pınar. “İstanbul Konut Mimarisinde Lüks ve Konfor (18.Yüzyıl)”, Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2015.
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-III, İstanbul: MEB, 1993.
Pamuk, Şevket. “Bölüm 4”, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Para 1326-1914”, ed. Halil İnalcık, Donald Quataert, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi II, İstanbul: Eren Yayıncılık, 2006.
Plippe du Fresne-Canaye, Fresne-Canaye Seyahatnamesi 1573, çev. Teoman Tunçdoğan, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2009.
Polat, Süleyman. “Osmanlı Seferlerinin İaşe Organizasyonunda Zor Bir Görev: Ganem Emini Şaban Ağa’nın “Et Temini” Hususundaki Çabaları”. 18. Türk Tarih Kongresi, (2018), ss. 397-419.
Sak, İzzet. “1736-1741 Yılları Arasında İstanbul’a Gelen İran Elçilerin Bazı Masrafları”, Selçuk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Edebiyat Dergisi, 16, (2006): 117-161.
Sezer, Hamiyet. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Seyahat İzinleri (18-19. Yüzyıl)”, Tarih Araştırmaları Dergisi 22/33, (2003): 109-111. (erişim 15 Mart, 2023).
Solomon Schweigger. Sultanlar Kentine Yolculuk 1578-1581. Çev. Türkis Noyan, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004. Şemseddin, Sami. Kâmus-i Türkî, İstanbul: Nadir Eserler Kitaplığı, 2016.
Taşkın, Ünal. Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, 2005.
Taştemir, Mehmet. Bölüm 1, “Klasik Devirde Osmanlı’da Kara Ulaşımı ve Yollar”, haz. Vahdettin Engin, Ahmet Uçar ve Osman Doğan, Osmanlı’da Ulaşım, Kara-Deniz-Demiryolu, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2012, 13-31.
Topaktaş, Hacer, “Osmanlı Diplomasisinde “Tayinat” Sisteminin Uygulanışı ve Kaldırılışı (1794) Üzerine Bazı Tespitler, Akademik İncelemeler Dergisi, 10/1 (2015), 31-49. (erişim 15.02.2023).
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, Ankara: TTK, 1988.
Ülkü, Osman ve Ünalan Özdemir, Hacer Sibel. “Tekirdağ/Çorlu-Fatih Camisi'nin Dünü Bugünü”, Sanat Dergisi, 34, (2019):153-166.
Ünal, Mehmet Ali. Paradigma Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2011.
Ünal, Neslihan. “Osmanlı Şem‘haneleri ve Mumcu Esnafı”, Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 2/3, (2020): 231-250.
Ünver, Ahmet Süheyl. “İstanbul’un Otuz Bir Kapısı” haz. Fatih Güldal, Dersaadetin Sur Kapıları, İstanbul: Sur Çelik Kapı, 2016, 29-34.
Yavuztürk, Şükriye Pınar. “Edirnekapı Semti”, ed. Süleyman Faruk Göncüoğlu İstanbul’un Kitabı Fatih I, İstanbul: Fatih Belediye Başkanlığı Kültür Yayınları, 2011, ss.340-365.
Yazıcı Murtaza. Arnavutluk’dan Basra’ya 18. Yüzyılda Kayserili Bir Kâtibin Seyahat Anıları, haz. Mehmet Yaşar Ertaş, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2020.
Yazıcı, Murtaza. “VIII. Yüzyılda Bir Osmanlı Konağının Giderleri (H.1171/M.1758 Tarihli Bir Konak Hesap Defterine Göre)” Ed. Alparslan Demir, Tuba Tombuloğlu, Eralp Erdoğan ve Ömer Düzbakar, Prof. Dr. Feda Şamil Arık’a Armağan, Ankara: Gece Kitaplığı, 2018, ss. 463-484.
Yerasimos, Marianna. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nde Yemek Kültürü, Yorumlar ve Sistematik Dizin, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
Yücel, Erdem. “Büyükçekmece Köprüsü” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi II (İstanbul 1994), ss. 358. Harita 1: Constantinople. Erişim 30 Aralık, 2022.
https://www.davidrumsey.com/luna/servlet/detail/RUMSEY~8~1~21007~530099:Constantinople--Stambool-