Osmanlı Paşalarının Mahiyetindeki Değişim: Mukayeseli Tarih Bakımından Bir Değerlendirme

Osmanlılar, 18. yüzyılın ilk yarısında sınırlı ancak diğer yarısında giderek genişleyen bir çerçevede, hızla gelişen ve ilerleyen Avrupa’ya bakarak kendi düzenlerini ve yapılarını güçlendirmek için çeşitli girişimlerde bulunmuşlardır. “Batılılaşma” çerçevesinde bir “çağdaşlaşma” süreci olarak nitelendirilebilecek bu süreç, III. Selim devrinde daha genişleyerek II. Mahmut devrinde Vak’a-i Hayriye’den sonra tam sistematik şeklini almıştır. Bu makale, “batılılaşma” şeklinde tezahür eden “çağdaşlaşma” sürecinde Osmanlı paşalarının mahiyetinde de nasıl önemli değişmelerin meydana geldiğini incelemektedir. Burada son Osmanlı paşalarının bazı özellikleri ele alınacak, daha sonra mukayeseli tarih bakımından Doğu Asya’daki Çin ve Japon örnekleri ile mukayese edilerek Osmanlı deneyimini de kapsayacak şekilde bu üç örnek arasındaki benzerlikler ve farklılıklar üzerinde durulacak; Osmanlı çağdaşlaşmasının neden Çin modernleşme deneyimine daha yakın durduğunun gerekçeleri izah edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Çağdaşlaşması, 19. yüzyılda Osmanlı Paşaları ve Eğitim, Kalemiye, Sicill-i Osmani

Osmanlı Paşalarının Mahiyetindeki Değişim: Mukayeseli Tarih Bakımından Bir Değerlendirme

The Ottomans initiated various ventures to revamp and empower their order and organizational apparatuses which gradually expanded to different realms in the second half of the eighteenth century by looking at a rapidly progressing and developing Europe. The process of “modernization” within the scope of ”westernization,” after broadening during the reign of Selim III, became much more systematic and organized in a cohesive way in the era of Mahmut II after the incident of Vak’a-i Hayriye; i.e. the abolishment of Janissary Corps. This article examines from a comparative historical approach how the personage and nature of Ottoman bureaucrats and pashas changed during this “modernization” epoch. Similarities and disparities in the Ottoman, Chinese, and Japanese context are also emphasized, while elaborating on the reasons why Ottoman modernization look closer to Chinese modernization

Keywords:

Ottoman Modernization, The Ottoman Pashas in the 19th Century and,

___

Akün, Ömer Faruk: “Süreyyâ, Muhammed Surayyâ”, İslâm Ansiklopedisi, XI (İstanbul 1979), s. 247-249.
Akyıldız, Ali: Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, İstanbul: Eren 1993.
Baykal, İsmail H.: Enderun Mektebi Tarihi, C.I, Istanbul: İstanbul Fethi Derneği Yayınları 1953.
Birinci, Ali: “Mehmed Zeki Pakalın’ın Hayatı ve Eserleri”, Mehmed Zeki Pakalın, Sicill-i Osmanî Zeyli, C. I, Ankara: TTK 2008, s. xvi.
Deny, Jean: “Paşa”, İslâm Ansiklopedisi, IX (İstanbul 1964), s. 526-529.
Elman, Benjamin A.: A Cultural History of Civil Examination in Late Imperial China, Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press 2000.
Findley, Carter V.: Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire, Princeton: Princeton University Press 1980.
Franke, Wolfgang: The Reform and Abolition of the Traditional Chinese Examination Sys- tem, Cambridge: Harvard University Press 1960.
Ho, Ping-ti: The Ladder of Success in Imperial China, New York, London: Columbia University Press 1962.
[İskora], Muharrem Mazlum: Erkân-ı Harbiye Mektebi (Harp Akademisi) Tarihçesi, [An- kara]: Yıldız Hr. Ak. K. Matbaası 1930.
..........Türk Ordusu Kurmaylık (Erkân-ı Harbiye) Tarihçesi, Ankara: Harb Akademisi Matbaası 1944.
Itzkovitz , Norman: “Eighteenth Century Ottoman Realities”, Studia İslâmica 16 (Paris 1962), s. 73-94.
Karal, Enver Ziya: “Tanzimattan Önce Batılılaşma Hareketleri,” Tanzimat, C. I, İstanbul: Maarif Matbaası 1940.
..........Osmanlı Tarihi, C. V, 4.tb., Ankara: TTK 1983 (1.tb., 1947).
Mehmed Esad: Mirât-i Mekteb-i Harbiye, İstanbul: Artin Asaduryan Şirket-i Mürettibiy- ye Matba‘ası 1310.
Mehmed Süreyya: Sicill-i Osmanî, 4 Cild, [İstanbul]: Matba‘a-i ‘Âmire 1308-t.s..
Miller, Barnette: The Palace School of Muhammad the Conqueror, Cambridge: Harvard University Press 1941.
Miyazaki, Ichisada: China’s Examination Hell, haz. Conrad Schirokauer, New Haven: Yale University Press 1981.
Özcan, Abdülkadir: “Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIV (İstanbul 2007), s. 182- 183.
Pakalın, Mehmed Zeki: Sicill-i Osmanî Zeyli, 19 Cild, Ankara: TTK 2008-2009 (SOZ).
Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye, 68 vols., 1263H-1333/34R.
Spaulding, Robert M.: Imperial Japan’s Higher Civil Service Examinations, Princeton: Princeton University Press 1967.
Suzuki, Tadashi: “Osuman Toruko Şihai Elīto-no Kenkyū: Kaireki 700-1200 Nen (Os- manlı Siyasal Elitleri Üzerinde Tetkikat: Hicrî 700-1200)”, (Yayınlanmamış Dok- tora Tezi) Tokyo: Tokyo Üniversitesi Hukuk Fakültesi 1982 (Japonca).
..........“Governance Structure of the Ottoman Empire: A Comparative Historical analy- sis”, Senri Ethnological Studies 25 (Osaka 1989), s. 133-153.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Devlet Teşkilâtından Kapukulu Ocakları, C. I, 2.tb., Ankara: TTK 1984 (1.tb., 1943).
..........Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilâtı, Ankara: TTK 1945.
..........Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı, Ankara: TTK 1965.