An Ottoman Attempt for the Control of Christian Education: Plan of Fünün Mektebi (School of Sciences) in the Early Tanzimat Period

Bu makalenin amacı, Tanzîmât döneminde Osmanlı hükümeti tarafından Hıristiyan tebaaya yönelik planlanan bir eğitim politikası olarak Fünûn Mektebi girişimini mütalaa etmektir. Bu deneme gerçekleşmemiş olasa da, böyle bir girişim hükümetin Osmanlı Hıristiyanlarına karşı varolan eğitim politikası hakkında fikir verebilmektedir. Fünûn Mektebi, “saltanat-ı seniyye ‘aleyhine bir takım uygunsuz şeyler”den Hıristiyan çocukları uzak tutmak için planlanmıştır. O zamanki Osmanlı İmparatorluğu’nun iç ve dış haline göre “uygunsuz şeyler”, radikal milliyetçilik veya liberalizm olarak yorumlanabilir. Ayrıca bu çalışmada her ikisi de Meclis-i Ma‘ârif-i Muvakkat tarafından oluşturulan Fünûn Mektebi ve Dârü’l-fünûn’un ilişkisi de incelenmiştir. Araştırmamıza göre Dârü’l-fünûn, Fünûn Mektebi’nin planı akılda tutularak planlanmışa benzemektedir; cünkü her ikisinin eğitimsel içeriği, seviyesi, amacı ve ismi hemen hemen müşterek olmuştur

Anahtar Kelimeler:

Fünûn Mektebi, Dârü’l-fünûn, Meclis-i Ma‘ârif-i Muvakkat, Hıristiyan, gayr-i Müslim eğitimi, Tanzîmât, eğitim, milliyetçilik

An Ottoman Attempt for the Control of Christian Education: Plan of Fünün Mektebi (School of Sciences) in the Early Tanzimat Period

Keywords:

-,

___

Archival Sources
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
İrâde Dâhiliyye (İ.DH), 4972; 37075.
İrâde Mesâ’il-i Mühimme (İ.MSM), 46; 654; 656.
İrâde Ma‘ârif (İ.MF), 1313/L-5.
Sadâret Mektûbî Kalemi, Şûrâ-yı Devlet (A.MKT.ŞD), 5/43.
Published Primary Source
Takvîm-i Vekâyi‘ (TV), 280; 283; 303. Secondary Sources
Akiba, Jun: “A New School for Qadis: Education of the Sharia Judges in the Late Otto- man Empire”, Turcica 35, (Strasbourg 2003), pp. 125-163.
Akyıldız, Ali: Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, İstanbul: Eren 1993.
Bilim, Cahit Yalçın: Türkiye’de Çağdaş Eğitim Tarihi (1734-1876), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları 2002.
Clogg, Richard: A Concise History of Greece, second ed., Cambridge etc.: Cambridge Uni- versity Press 2002 (first ed. 1992).
Çakır, Coşkun: Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Küre Yayınları 2001.
Dölen, Emre, Türkiye Üniversite Tarihi, 5 vols., İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2009-10.
Fortna, Benjamin C.: Imperial Classroom: Islam, the State, and Education in the Late Otto- man Empire, Oxford, New York: Oxford University Press 2002.
Hagiwara, Tadashi: “Modern Hellenism and Balkan Races: Co-existence and Ethnic Integration in Balkan Society”, Social Bond, Tokyo: Iwanami Shoten Publishers 1989, pp. 255-281 (in Japanese).
Hasebe, Kiyohiko: “On the Introduction of Compulsory Education in the Ottoman Empire”, Research Bulletin of Japan Society for the Historical Studies of Education 51, (Tokyo 2008), pp. 82-94 (in Japanese).
Haydaroğlu, İlknur Polat: Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar, Ankara: Ocak Yayınları 1993.
Heyd, Uriel: “The Ottoman ‘Ulemâ and Westernization in the Time of Selîm III and Mahmûd II”, Albert Hourani, Philip Khoury, Mary C. Wilson (ed.), The Modern Middle East: A Reader, London, New York: I.B. Tauris 2004, pp. 29-59 (original 1961).
İhsanoğlu, Ekmeleddin: “Dârulfünûn Tarihçesine Giriş: İlk İki Teşebbüs”, Belleten 210 (Ankara 1990), pp. 699-738.
..........“Dârulfünûn Tarihçesine Giriş (II) Üçüncü Teşebbüs: Dârulfünûn-ı Sultani”, Bel- leten 218 (Ankara 1993), pp. 201-239.
..........Darülfünun: Osmanlı’da Kültürel Modernleşmenin Odağı, 2vols., İstanbul: IRCICA 2010.
İnal, İbnülemin Mahmut Kemal: Son Sadrazamlar, Vol.I, İstanbul: Dergâh Yayınları 1982 (first ed. 1940).
Kazamias, Andreas M.: Education and the Quest for Modernity in Turkey, London: The University of Chicago Press 1966.
Kieffer, J.D., Bianchi, T.X.: Dictionnaire Turc-Français, Vol.II, Paris: L’imprimerie royale 1837.
Kushner, David: “The Place of the Ulema in the Ottoman Empire during the Age of Reform (1839-1918)”, Turcica 19 (Strasbourg 1987), pp. 51-74.
Mahmûd Cevâd ibnü’ş-Şeyh Nâfi‘: Ma‘ârif-i ‘Umûmiyye Nezâreti Târîhçe-i Teşkîlât ve İcrâ’âtı, [İstanbul]: Matba‘a-i ‘Âmire 1338.
Mallouf, N.: Dictionnaire Turc-Français, Vol.II, Paris: Maisonneuve et Cie, Libraires-édi- teurs 1867.
Mehmed Es‘ad: Mirât-ı Mekteb-i Harbiyye, İstanbul: Artin Asaduryan Şirket-i Müret- tibiyye Matba‘ası 1310.
Mehmed Sureyya: Sicill-i ‘Osmânî , 4 vols., [Istanbul]: Matba‘a-i ‘Âmire 1308-n.d. (SO).
Redhouse, J.W.: An English and Turkish Dictionary, in Two Parts, English and Turkish, and Turkish and English, London: Bernard Quaritch Oriental and Philological Publisher 1857.
Sahara, Tetsuya: “Rise of Nationalism and the Emergence of an Independent State”, Shiba Nobuhiro (ed.), Balkan History, Tokyo: Yamakawa Shuppansha Publishers 1998, pp. 153-209.
Somel, Selçuk Akşin: The Modernization of Public Education in the Ottoman Empire 1839- 1908: Islamization, Autocracy and Discipline, Leiden, Boston, Köln: Brill 2001.
..........“Christian Community Schools during the Ottoman Reform Period”, Elisabeth Özdalga, E. (ed.): Late Ottoman Society: The Intellectual Legacy, London. New York: Routledge 2005, pp. 254-273.
Sugawara, Junko: “Space Recognition in the Balkans: Interrelations of Racial Movements in the 19th Century Balkans”, 21st Century COE Program “Establishment of Slavic-Eurasian Studies”, Occasional Papers on Making a Discipline of Slavic Eura- sian Studies 13, Sapporo: Hokkaido University 2006, pp. 15-32 (in Japanese).
Tuğlacı, Pars: The Role of the Dadian Family in Ottoman Social, Economic and Political Life, İstanbul: Pars Yayın ve Ticaret Ltd. Şirketi 1993.
Unat, Faik Reşit: Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış, Ankara: Millî Eğitim Basımevi 1964.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Ankara: TTK 1965.
Vahapoğlu, M. Hidayet: Osmanlı’dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları (Yönetimleri Açısından), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü 1990.
Yılmazer, Ziya (ed.): Vak‘a-nüvîs Es‘ad Efendi Tarihi, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vak- fı 2000.
Zakythinos, D.A.: The Making of Modern Greece: From Byzantium to Independence, tr. K.R. Johnstone, Oxford: Basil Blackwell 1976.