Muhammed el-Akkirmânî (ö. 1174/1760) modern dönem tarihçiliğinde çalıșılmayan önemli düșünürlerden birisidir. Bu makalenin konusu, filozofun önemli eserleri arasında yer alan ve hâlâ yayımlanmayan Ikdül-Leâlî fî beyân ilmihî teâlâ bi-gayril-mütenâhî adlı eseridir. Bu çalıșma, eldeki bu metni temel alarak ünlü filozof İbn Sinanın (ö. 1037) etkisi veya alımlanmasını çeșitli felsefi kaynaklar çerçevesinde incelemeyi hedeflemektedir. Diğer yazma nüshaları dikkate almakla birlikte Kral Suud Üniversitesi Kütüphanesinde (Riyad) bulunan yazma nüshayı temel alan bu makalede, Akkirmânînin entelektüel biyografisi ve Osmanlı ilim dünyasına katkıları ele alınacaktır. Son olarak Akkirmânî için akılcılığının anlamı ve sınırları tartışılacak ve onun erken modern dönemde Osmanlı felsefesi geleneğine özgü gelişimine katkıları vurgulanacaktır.
Muģammad al-Aqkirmānī (d. 1174/1760) seems to be a rather understudied figure in modern history. One of the most important (but still unedited) works of this philosopher is entitled Pearl Necklace in the Exploration that Knowledge of the All-Highest is Unlimited Iqd al-Laālī fī ilmihi taālā bi-ghayr al-mutanāhī. This work was written on the basis of various philosophical sources, mainly associated with the influence of famous Islamic philosopher Ibn Sīnā (d. 1037). Using the well-preserved copy of this treatise from the King Saud University Library (Riyadh, Saudi Arabia) as our primary source along with some other manuscripts of al-Aqkirmani, our study provides an outline of his scholarly biography and a detailed observation of his influences in the context of Ottoman science. Finally, our article states the significance of al-Aqkirmānīs rationality and new horizons to emphasize the development of original philosophical traditions in Early Modern Ottoman Empire.
___
Al-Afgānī, Al-Sayyid Jamāl al-Dīn al-Husaynī, Abduh, Muģammad: Al-Talīqāt alā Sharģ al-Dawwānī li-l-Aqāīd al-Aēudiyyah, ed. Sīd Shāhī, Cairo: Maktabah Al-Shurūq al-Dawliyyah 1422/2002.
Al-Aqkirmānī, Muģammad: Iqd al-Laālī fī ilmihi taālā bi-ghayr al-mutanāhī, King Saud University Library, 2301.
Al-Aqkirmānī, Muģammad: Iqd al-Laālī fī ilmihi taālā bi-ghayr al-mutanāhī, Al- Qasimiyyah Library, 437.
Al-Aqkirmānī, Muģammad: Al-Arbaīn Ģadīthā, King Saud University Library, 892/1.
Al-Aqkirmānī, Muģammad: Ģāshiyyah alā sharģ risālah al-istiārah li-l-Mullā Isām, King Abdullah Library, 4-1965.
Al-Aqkirmānī, Muģammad: Risālah fī firaq aē-ēāllah, Library of the University of Leiden, Or. 12425.
Al-Ashārī: Maqālāt al-Islāmīyīn wa-ikhtilāf al-muŝalliīn, ed. M. Abd al-Ģamīd, Cairo: Maktabat al-Nahēah al-Miŝriyyah 1969.
Alawwa, Ali: The Crisis of Islamic Civilization, Yale: Yale University Press 2009.
Al-Bagdādī, Ismāīl Bāshā: Hadiyyah al-Ārifīn, Istanbul: Wakālah al-Maārif al-Jalīlah 1951.
Al-Baqillānī, Abu Bakr: Kitāb al-Inŝāf, ed. Muģammad al-Kawtharī, Cairo: al-Maktabah al-Ažhariyyah li-l-Turāth 1421/2000.
Al-Baydāwī: awālī al-Anwār, ed. Abbās Sulaymān, Beirut-Cairo: Dār al-Jīl al-Maktabah al-Ažhariyyah li-l-Turāth 1411/1991.
Al-Duhaysh, Abd al-Malik: Al-Qaēā fī l-Makkah al-Mukarramah qadīm-an wa ģadīth-an, Makkah: Jāmia Umm al-Qurā 1426/2005.
Al-Ījī, Kitab al-Mawāqif , Beirut: Ālām al-Kutub n.d..
Al-Kātibī: Ģikmah al-Ayn, ed. Ŝāliģ at-Turkī, N.p. 2002.
Al-Rāzī, Fakhr al-Dīn: Mabāģith al-Mashriqiyyah, Haydarābād: Mabaa Majlis Dāirah al-Maārif al-Nižāmiyyah 1343/[1924].
Atay, Hüseyin: Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, İstanbul: Dergah Yayınları 1983.
Aydın, Ömer: Kalam between Tradition and Change: The Emphasis on Understanding of Classical Islamic Theology in Relation to Western Intellectual Effects, Change and essence: dialectical relations between change and continuity in the Turkish intellectual tradition, ed. Şinasi Gündüz, Cafer S. Yaran, Washington: The Council for Research in Values and Philosophy 2005, p. 103-121.
Ayduz, Salim: Naŝīr al-Dīn al-ūsīs Influence on Ottoman Scientific Literature (Mathematics, Astronomy and Natural Sciences), International Journal of Turkish Studies, 1 (17) (2011), p. 99-125.
Bozyiğit, Ahmet: Akkirmânînin Felsefî Görüşleri (yüksek lisans tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi 2006.
Bulliet, Richard: The Crisis within Islam, The Wilson Quarterly 26 (2002), p. 11-19.
Dağ, Neslihan: Muhammed B. Mustafa Akkirmaninin İklilüt-Teracim adlı eserinde felsefi kavramlar (yüksek lisans tezi), Elazığ: Fırat Üniversitesi 2006.
Fromherz, Allen James: Ibn Khaldun, Life and Times, Edinburgh: Edinburgh University Press 2010.
Ibn Rushd, Ēamīmah fi ilm al-kalām, Faŝl al-Maqāl, ed. M. al-Jābirī, Beirut: Markaz Dīrasāt al-Waģdah al-Arabiyyah 2007, p. 127-130.
Ibn Sīnā: Al-Ishārāt wa al-Tanbhāt maa sharģ al-ūsī, ed. Sulaymān Dunya, Cairo: Dār al-Maāruf 1969.
İhsanoğlu, Ekmeleddin: Institutionalisation of Science in the Medreses of pre-Ottoman and Ottoman Turkey, Gürol Irzık, Güven Güzeldere (Ed.), Turkish Studies in the History and Philosophy of Science, New York: Springer 2005, p. 265-283.
Kuran, Timur: The Islamic Commercial Crisis: Institutional Roots of Economic Underdevelopment in the Middle East, The Journal of Economic History 63, (2003), p. 414-446.
M. M. Sharif (Ed.): History of Islamic Philosophy, Wiesbaden: Otto Harrassowitz 1966.
Özervarlı, M. Sait: Alternative Approaches to Modernization in the Late Ottoman Period: Izmirli Ismail Hakkis Religious Thought Against Materialist Scientism, International Journal of Middle East Studies 39 (2007), p. 77-102.
Robinson, Francis: Ottomans-Safavids-Mughals: Shared knowledge and connective systems, Journal of Islamic Studies 8 (2) (1997), p. 151-184.
El-Rouayheb, Khaled: Opening the Gate of Verification: The Forgotten Arab-Islamic Florescence of the 17th Century, International Journal of Middle East Studies 38 (2006), p. 263-281.
Saādah, Riēā: Mushkilah as-Ŝirā bayn al-falsafah wa al-dīn mina al-Ghazzālī wa ibn Rushd ilā al-ūsī wa Khwājah Zādah, Beirut: Dār al-Fikr al-Arabī 1990.
Salama, Mohammad: Islam, Orientalism, and Intellectual History: Modernity and the Politics of Exclusion since Ibn Khaldun, London and New York: I. B Tauris 2011.
Tatlı, Bekir: Şeytanın Hileleri ve Korunma Yolları Hakkında Bir Çalışma: Risâle-i Teavvüz Kaynak Tahlil ve Tahkiki, Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 2 (6) (Çukurova 2006), p. 123-169.
The Meaning of the Glorious Quran: Arabic Text with English Translation. Tr. by Mohammad Marmaduke Pickthall, Delhi: Kitab Bhawan 1996.
Vural, Mehmet: Osmanlıda Felsefe ve Akkirmânînin Felsefî Düşünceleri, Söz ve Adalet 1 (6-7) (2008), p. 115-120.
Watt, Montgomery: Islamic Philosophy and Theology, Edinburgh: Edinburgh University Press 1987.
Yakubovych, Mykhaylo, Maksymy rozuminnia w hermenevtychnomu metodi sunnitskogo exegeta Muhammada b. Mustafy al-Aqkirmani, Proceeding of the National University of Ostroh Academy 9 (Ostroh 2011), p. 126-133.
Yaltkaya, Şerafeddin: Türk Kelâmcıları Dârülfünûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası 32 (Istanbul 1932), p. 7-23.
Yazıcıoğlu, Mustafa Sait: Le Kalam et son role dans la societe turco-ottomane aux XVe et XVIe siecles, Ankara: Editions Ministere de la culture 1990.