Hz. Osman’ın Hilafeti ve Yönetim Anlayışına Getirilen Eleştiriler

Hz. Ömer’in hilafeti döneminde; devletin sınırları genişlemiş, halkın refah düzeyi artmış, yönetimin işlevselliği için kurumsallaşma faaliyetleri yürütülmüştür. Hz. Ömer’in bir suikast girişimi ile ağır yaralanması sonucu tayin ettiği Şûra heyetinin halife olarak seçtiği Hz. Osman dönemi ise, tartışmaların odağında olmuştur. On iki yıllık hilafetinin özellikle ikinci yarısında ortaya koyduğu uygulamalar, aldığı kararlar ve yaptığı atamalar ile eleştirilere maruz kalmıştır. Uyguladığı bu yönetim anlayışı; zamanla siyasi, sosyal ve ekonomik sorunların oluşmasına zemin hazırlamış, ortaya çıkan fitne ve isyanlar neticesinde şehit edilmesi ile sonuçlanan elim olayların yaşanmasına sebep olmuştur. Akrabalarının, kanı üzerinden yürüttüğü siyaset ise siyasi çekişmeleri ve mezhep ayrışmaları beraberinde getirmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Tarihi, Osman, Yönetim, İsyan, Ümeyyeoğulları

Osman's Caliphate and the Criticisms Brought to His Management Approach

During the caliphate of Omar; the borders of the state have expanded, the welfare level of the people has increased, and institutionalization activities have been carried out for the functionality of the administration. The period of Osman, who was chosen as the caliph by the Shura committee, which was determined as a result of Omar's serious injury in an assassination attempt, was at the center of the discussions. Especially in the second half of his twelve-year caliphate, he was exposed to criticism with his practices, decisions and appointments. This management approach he applies; Over time, it paved the way for the formation of political, social and economic problems, and caused the tragic events that resulted in his martyrdom as a result of the strife and rebellions. The politics that his relatives carried out on his blood brought along political conflicts and sectarian divisions.

Keywords:

Islamic History, Osman, Management, Rebellion, Benu Umayyad,

PDF

___

Adıgüzel, Adnan. “Hz. Osman Döneminde (24-35/644-656) Fetihler”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 11/3 (Aralık 2019), 1173-1199.
Ahmet Cevdet Paşa. Kısas-ı Enbiya ve Tevârih-i Hulefa. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1981.
Akarsu, Murat. Hz. Osman ve Hilafeti. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
Akarsu, Murat. Kabile Bürokrasisi ve Hz. Osman. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
Aktaş, Ömer. Muğîre b. Şû‘be’nin Hayatı ve Kişiliği. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
Aktaş, Ömer. Bir Arap Dahisi Muğire b. Şû‘be. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2019.
Aktaş, Ömer. Sakif Kabilesi ve Hz. Peygamber’le Münasebetleri. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2021.
Altun, İsmail. “Hz. Osman’ın Ammâr b. Yâsir’i Cezalandırdığına Dair Rivayetlerin Belâzürî Özelinde Tahlil ve Tenkidi”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi (İLTED). 0/51 (2019), 419-443.
Alptekin, Coşkun. “Ahdas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/508-509. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Apak, Adem. “Hz. Osman Dönemi Fetihleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (2000), 437-446.
Apak, Adem. “Hz. Osman’ın Halifeliği Döneminde Meydana Gelen Siyasi Problemler ve Sebepleri Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Usûl İslam Araştırmaları Dergisi 4/4 (Temmuz-Aralık 2005), 157-170.
Apak, Adem. Asabiyet ve Erken Dönem İslâm Siyasi Tarihindeki Etkileri. İstanbul: Düşünce Kitabevi Yayınları, 2004.
Aycan, İrfan. “Ebû Süfyân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/230-232. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Aycan, İrfan. Muaviye b. Ebû Süfyan’ın Hayatı ve Devlet Politikası. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1989.
Aydınlı, Abdullah. “Ebû Zer el-Gıfârî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/266-269. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Azimli, Mehmet. Dört Halifeyi Farklı Okumak- 3 Hz. Osman. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
Azimli, Mehmet. Halifelik Tarihine Giriş. Konya: Çizgi Yayınları, 2016.
Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. Temhîdü’l-Evâil ve Telhîsü’d-Delâil. thk. İmâdüddîn Ahmet Haydar. Beyrut: Müessetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye, 1414/1993.
Barlak, Hasan. Arap Kabilecilik Anlayışının Hz. Osman Dönemi Siyasi Gelişmelere Etkisi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Başaran, Selman. “Hakem b. Ebü’l-As”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/175-176. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkar- Riyad Zirikli. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
Belâzürî. Fütûhu’l-Buldân. Beyrut:1408/1988.
Câbirî, Muhammed Âbid. Arap Siyasal Aklı. İstanbul: Mana Yayınları, 2020.
Canan, İbrahim. Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1988.
Cevad Ali. el-Mufassal fi Târihi’l-Arab Kable’l-İslâm. Beyrut: Avend-i Daniş, 1993.
Çetin, Osman. “Hürmüzân-ı Fârisî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/498. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Demircan, Adnan. Râşid Halifeler. İstanbul: Beyan Yayınları, 2014.
Demircan, Adnan. Bedevî. İstanbul: Endülüs Yayınevi, 2020.
Demirci, Mustafa. “İslâm’ın Ümran Şehri: Bağdat”. Hece Dergisi (Şehirlerin Dili Özel Sayısı) (Haziran 2009), 249-257.
Dertli, Osman. Hz. Osman Dönemi: Sosyolojik Bir Yaklaşım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
Dineverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd b. Venend. Ahbâru’t-Tıvâl. thk. Ömer Faruk et-Tebbah. Beyrut: t.y.y.
Doğrul, Ömer Rıza. Büyük İslâm Tarihi (Asr-ı Saâdet). İstanbul: Eser Kitabevi, 1975.
Fayda, Mustafa. “Bedevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/311-317. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Güzel, Ahmet. “Muaviye ve Hz. Osman’a Muhalefeti Ekseninde Ebû Zer el-Gıfârî”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 12/3 (Aralık 2012), 43-68.
Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât b. Halîfe eş-Şeybânî el-Basrî. Târihu Halife b. Hayyat. çev. Abdülhalik Bakır. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2001.
Hançabay, Halil İbrahim. Halifeliği Döneminde Hz. Osman’la Hz. Ali Dışındaki Şûra Üyeleri Arasındaki İlişkiler. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
Hançabay, Halil İbrahim. “Hz. Osman’ın Halife Seçilmesi”, EKEV Akademi Dergisi 0/58 (2014), 375-394.
Hatalmış, Ali. “İslam Tarihinde İlk Darbe Girişimi ve Hz. Osman’ın Şehit Edilmesi”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 37/0 (2017), 183-208.
Hatiboğlu, Mehmed Said. Hilafetin Kureyşîliği. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1269/1853.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sîretü’n-Nebeviyye. thk. Abdüsselâm b. Muhammmed b. Ömer Allûş. Beyrut: Mektebü’l-İslâmî, 1460/2000.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. Mısır: Hicr, 1419/1998.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe. el-İmâme ve’s-Siyâse. thk. Ali Şîri. Beyrut: Dârü’l-Edvâ, 1990.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa‘d el-Haşimî el-Basrî el-Bağdâdî. Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 2001.
İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî el-Basrî. Târihu’l-Medineti’l-Münevvere. thk. Ali Muhammed Denrel-Yasin Sâdüddin Beyân. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2012.
İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Minhâcü’s-Sünne. thk. Muhammed Raşid Salim. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1409/1989.
İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. el-Avâsım mine’l-Kavâsım. thk. Muhibbüddîn el-Hatîb. Beyrut: Mektebetü’l-İlmiyye, 1405/1985.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybâni el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Târih. thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1407/1987.
Kılıç, Ünal. “Kûfelilerin Hz. Osman’a Muhalefet Etmelerinin Sebepleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (2002), 239-260.
Kissinger, Henry. Liderlik (Dünya Stratejisi İle İlgili Altı Ders). çev. Ebru Kılıç. İstanbul: Runik Kitap Yayınları, 2022.
Köksal, M. Asım. İslâm Tarihi. İstanbul: Şamil Yayınları, 1981.
Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Rifâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/97-98. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Sikâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/177-179. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Kıyâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/507. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
Mesûdî, Ebu’l-Hasen Ali b. el-Hüseyn b. Ali. Mürûcü’z-Zeheb ve Me’âdinü’l-Cevher. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmîyye, 2002.
Öz, Emine Tuğba. “Hz. Osman’ın Sahâbe Tarafından Eleştirilen Bazı Siyasi Düşünce ve Politikaları”. İLSAM Akademi Dergisi 1/2 (Eylül 2021), 177-199.
Özkuyumcu, Nadir. “Raşid Halifeler Döneminde Yapılan Deniz Seferleri”. İslâm Tarihi ve Medeniyeti. ed. Ahmet Önkal ve M. Ali Kapar. 2/251-259. İstanbul: Siyer Yayınları, 2018.
Özdemir, Mehmet Nadir. “İslâm Tarihi’nde İlk İhtilâfların Odağında Bir İsim: Ammâr b. Yasir”. Toplum Bilimleri Dergisi. 7/14, (2013), 311-334.
Salim b. Zekvân, el-Hilâlî. es-Sîre. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
Sönmez, Abidin. Rasûlüllah’ın İslâm’a Davet Mektupları. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1984.
Söylemez, M. Mahfuz. “Hz. Osman Dönemindeki Ekonomik Krizin Garnizon Kentlere Etkisi- Küfe Örneği.” Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2003), 63-86.
Süyûtî, Celaleddîn. Halifeler Tarihi. çev. Onur Özatağ. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2015.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Târîhü’t-Taberî: Târîhü’l-Ümem ve’l-Mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 11 Cilt. Kahire: Dârü’l-Mu‘arefe, 1960.
Ya‘kûbî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Ebî Ya‘kûb İshak b. Cafer b. Vehb b. Vâzıh el-Ya‘kûbî. Târihü’l-Ya‘kûbî. thk. Abdülemir Mühenna. Beyrut: Müessesetü'l-A'lemî li'l-Matbûât, 1431/2010.
Yiğit, İsmail. “Osman” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/438-443. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.