Hâkim en-Nîsâbûrî ve Ma‘rifetü ulûmi’l-hadîs’in Hadis Usulü Tarihindeki Yeri

Hâkim en-Nîsâbûrî (öl. 405/1014), hadis usulü görüşleri Ehl-i hadis çevrelerde esas alınan önemli hadis münekkitlerindendir. O, Ma‘rifetü ulûmi’l-hadîs adlı eserini Ehl-i hadisin hadis usulü görüşlerini savunmak ve hadis ilimlerinin zayıflamaya başladığı bir dönemde hadis talebelerinin hadis usulüne vukufiyetini arttırmak için yazmıştır. Hâkim en-Nîsâbûrî’nin bu eseri mütekaddimûn döneminin en kapsamlı ve hadis ilimlerini derli toplu bir şekilde ele alan ilk eseri olması açısından hadis usulü tarihinde önemli bir konuma sahiptir. Bu açıdan onun telif ettiği Ma‘rife, bazı müelliflerce müstakil ve kapsamlı ilk hadis usulü eseri olarak gösterilmektedir. Ayrıca Ma‘rifetü ulûmi’l-hadîs, müteahhirûn döneminin de temel kaynakları arasındadır. Ma‘rife, İbnü’s-Salâh’ın (öl. 643/1245) Ulûmü’l-hadîs’inin ana kaynağı olması açısından sonraki dönemin kurucu eserlerinin başında gelmektedir. Ma‘rife, hicrî IV. asrın ilk yarısında Horasan’da kurulmaya başlanan hadis medreseleri için hadis usulü alanında didaktik bir giriş eseri olmuştur. Nitekim hocası Ebû Bekir es-Sıbgî (öl. 342/953), kurmuş olduğu Dârüssünne’nin idaresini ona bırakmış ve Hâkim en-Nîsâbûrî, Ma‘rife’yi bu dönemde yazmıştır. Bu makalede Ma‘rifetü ulûmi’l-hadîs’in hadis usulü tarihindeki yeri ve klasik hadis usulü ilminin tesisindeki rolü üzerine bir inceleme yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Hadis Usulü, Hâkim en-Nîsâbûrî, Ma'rifetü ulûmi'l-hadîs, İbnü's-Salâh, Ulûmü'l-hadîs

Hakim al-Nisaburi and the Place of Ma'rifetü ulumi'l-hadith in the History of Hadith Methodology

Hākim al-Nīsābūrī (d. 405/1014) one of the most important hadith critics whose views on the methodology of hadith were taken as a basis in Ahl al-hadith circles. He wrote Ma'rifat al-ulūmi al-hadīth in order to defend the hadith methodology views of Ahl al-hadith and to increase hadith students knowledge of hadith methodology at a time when hadith sciences were weakening. This work of al-Hākim al-Nīsābūrī has an important position in the history of hadith methodology as it is the most comprehensive work of the mutaqaddimūn period and the first work that deals with hadith sciences in a comprehensive manner. In this respect, Ma'rifa is considered by some scholars as the first independent and comprehensive work of hadith methodology. In addition, Ma'rifat al-ulūm al-hadīth is among the basic sources of the later period. As the main source of Ibn al-Salāh's (d. 643/1245) Ulūm al-hadīth, Ma'rifa is one of the founding works of the later period. Ma'rifat al-ulūm al-hadīth became a didactic introduction work to hadith methodology for the hadith madrasas that began to be established in Khorasan in the first half of the fourth century. Indeed, his teacher Abū Bakr al-Sibgī (d. 342/953) left him in charge of the Dar al-Sunnah that he had founded, and it was during this period that Hākim al-Nīsābūrī wrote Ma'rifa. This article examines the place of Ma'rifat al-ulūm al-hadīth in the history of hadith methodology and its role in the establishment of classical hadith methodology.

Keywords:

Hadith, Hadith Methodology, Hākim al-Nīsābūrī, Ma, Ibn al-Salāh, Ulūm al-hadīth,

PDF

___

Ali el-Kârî, Ali b. Muhammed. Şerhu Şerhi Nuhbeti'l-fiker fî mustalahi ehli'l-eser. ed. Muhammed Nezzâr Temîm, Beyrut: Dâru'l-Erkam, t.y.
Avnî, eş-Şerîf Hâtim b. Ârif. el-Menhecü'l-muktarah li fehmi'l-mustalah. Riyad: Dâru'l-hicre, 1996.
Berkey, Jonathan P. Ortaçağ Kahire'sinde Bilginin İntikali: İslami Eğitimin Sosyal Tarihi. çev. İsmail Eriş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn b. Ali. el-Medhal ilâ ilmi's-sünen. ed. Muhammed Avvâme, 2 Cilt. Kahire: Dâru'l-yusr, 2017.
Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn b. Ali. Menâkıbu'ş-Şâfiî. ed. Seyyid Ahmed Sakr, 2 Cilt. Kahire: Mektebetü dâri't-turâs, 1970.
Bulliet, Richard W. The Patricians of Nishapur a Study in Medieval Islamic Social History. Cambridge: Harvard University Press, 1972.
Cezâirî, Tahir b. Salih. Tevcîhu'n-nazar ilâ usûli'l-eser. ed. Abdulfettâh Ebû Gudde, 2 Cilt. Haleb: Mektebetü'l-matbûaâtü'l-İslâmî, 1995.
Goldziher, Ignaz. İslam Kültürü Araştırmaları. çev. Mehmed Said Hatiboğlu-Cihad Tunç. 2 Cilt. Ankara: Otto Yayınları, 2019.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah. el-Müstedrek. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi, 613.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah el-Müstedrek ale's-Sahihayn. ed. Mustafa Abdulkadir Atâ, 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1990.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah. el-Medhal ilâ Kitâbi'l-iklîl. ed. Fuad Abdülmün'im Ahmed, İskenderiye: Dâru'd-da've, 1983.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah. el-Medhal ila's-Sahîh. ed. Rabi' b. Hâdî el-Medhalî, Beyrut: Müessesetü'r-risâle, h. 1404.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah. Ma'rifetü ulûmi'l-hadîs ve kemmiyyeti ecnâsihî. ed. Ahmed b. Fâris es-Sellûm, Riyad: Mektebetü'l-maârif, 2010.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah. Ma'rifetü ulûmi'l-hadîs. ed. es-Seyyid Muazzam Hüseyn, Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1977.
Halîlî, Ebu Ya'lâ Halil b. Abdullah. el-İrşâd fî ma'rifeti ulemâi'l-hadîs. ed. Muhammed Said Ömer İdris, 3 Cilt. Riyad: Mektebetü'r-rüşd, 1989.
Hamevî, Ebu Abdullah Yakût. Mu'cemü'l-büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, 1995.
Hatîb el-Bağdadî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. el-Câmi'u li-ahlâkı'r-râvî ve âdâbi's-sâmi'. ed. Mahmud Tahhan, 2 Cilt. Riyad: Mektebetü'l-mearif, ty.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. Târihu Bağdâd. ed. Beşşâr Avvâd Ma'rûf, 16 Cilt. Beyrut: Dâru'l-garbi'l-İslamî, 2002.
İbn Asâkir, Ebu'l-Kasım Ali b. el-Hasen. Tebyînü kezibi'l-müfterî fîmâ nüsibe ile'l-İmâm Ebi'l-Haseni'l-Eş'arî. ed. Muhammed Zahid el-Kevserî, Kahire: el-Mektebetü'l-Ezheriyye, t.y.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. el-Mecme'u'l-müessis li-mu'cemi'l-müfehris. ed. Yusuf Abdurrahman el-Mar'aşlı, 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-ma'rife, 1994.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. en-Nüket alâ Kitabi İbni's-Salâh. ed. Rebi' b. Hâdî, 2 Cilt. Medine: İmâdetü'l-bahsi'l-ilmî bi'-Câmiati'l-İslâmî, 1984.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü'l-Mîzân. ed. Abdulfettah Ebu Gudde, 10 Cilt. Beyrut: Dâru'l-beşâiri'l-İslâmiyye, 2002.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü'n-nazar fî tavdîhi Nuhbeti'l-fiker fî mustalahi'l-ehli'l-eser. ed. Nureddin Itr, Dımeşk: Matbaatü's-sabbâh, 2000.
İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddimetu İbn Haldûn. ed. Ali Abdulvâhid Vâfî, 3 Cilt. Kahire: Dâru nahdati Mısr, 2014.
İbn Hallikân, Ebu'l-Abbas Şemsüddin. Vefeyâtü'l-âyân ve enbâü ebnâi'z-zamân. ed. İhsan Abbas, 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1994.
İbn Kesîr, Ebu'l-Fidâ İsmail b. Ömer b. Kesîr. Tabakâtü'l-fukahâi'ş-Şâfi'iyyîn. ed. Ahmed Ömer Haşim-Muhammed Zeynuhüm, 3 Cilt. y.y.: Mektebetü's-sekâfeti'd-dîniyye, 1993.
İbnü's-Salâh, Ebu Amr Osman b. Abdirrahman. Tabakâtü'l-fukahâi'ş-Şâfi'iyye. ed. Muhyiddin Ali Necib, 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-beşâiri'l-İslâmiyye, 1992.
İbnü's-Salâh, Ebu Amr Osman b. Abdirrahman. Ulûmü'l-hadis. ed. Nureddin Itr, Beyrut: Dâru'l-fikr, 2008.
Kâdî Iyâz, Iyâz b. Musa b. Iyâz. İkmâlü'l-Mu'lim bi-fevâidi Müslim. ed. Yahya İsmail, 8 Cilt. Mısır: Dâru'l-vefâ, 1998.
Kandemir, M. Yaşar. "Hâkim en-Nîsâbûrî". DİA. 15/190-193. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997.
Kettânî, Muhammed b. Ca'fer. Hadis Literatürü (er-Risâletü'l-müstatrafe). çev. Yusuf Özbek. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
Sarîfînî, Takiyyüddin Ebu İshak. "el-Müntehab min kitâbi's-Siyâk li-Târîhi Nîsâbûr". The Histories of Nishapur. ed. Richard N. Frye. Cambridge: Harvard University Press, 1965.
Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahman. Fethu'l-mugîs bi şerhi Elfiyeti'l-hadis. ed. Ali Huseyn Ali, 4 Cilt. Mısır: Mektebetü's-sünne, 2003.
Sem'ânî, Abdülkerim. el-Ensâb. ed. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî, 12 Cilt. Haydarâbâd: Meclisü dâirati'l-meârifi'l-Osmâniyye, 1962.
Sem'ânî, Ebu'l-Muzaffer. Kavâtı'u'l-edille fi'l-usûl. ed. Muhammed Hasan Muhammed, 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1999.
Sezgin, Fuad. Târîhu't-turâsi'l-Arabî. çev. Mahmud Fehmi Hicâzî. 10 Cilt. Riyad: Câmi'atü'l-Melik Suûd, 1991.
Sönmez, Mehmet Ali. "İbn Hibbân". DİA. 20/63-64. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1999.
Sübkî, Tâcüddid Abdülvehhâb. Tabakâtü'ş-Şafi'iyyeti'l-kübrâ. ed. Mahmud Muhammed et-Tanahî-Abdulfettah Muhammed el-Hulv, 10 Cilt. y.y.: Hicr, h. 1413.
Suyûtî, Abdurrahman b. Ebi Bekr. Tedrîbu'r-râvî fî şerhi Takrîbi'n-Nevâvî. ed. Ebu Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî, 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü'l-kevser, h. 1415.
Usta, Aydın. Türklerin İslamlaşma Serüveni Sâmânîler. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2013.
Yargı, Mehmet Ali. Meşhur Sünnetin Dindeki Yeri. İstanbul: Ensar, 2009.
Yıldırım, Enbiya. "el-Hâkim en-Neysâbûrî'nin Şiîlikle İtham Edilmesi". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 57/1 (2016), 57-84.
Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mîzânü'l-i'tidâl fî nakdi'r-ricâl. ed. Ali Muhammed el-Bicâvî, 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-ma'rife, 1963.
Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a'lâmi'n-nübelâ. ed. Şuayb Arnaut vd., 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 1985.
Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhu'l-İslâm ve vefeyâti'l-meşâhîri ve'l-a'lâm. ed. Beşşâr Avvâd Ma'rûf, 15 Cilt. Beyrut: Dâru'l-garbi'l-İslâmî, 2003.
Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiratü'l-huffâz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, 1998.
Zerkeşî, Bedruddîn. en-Nüket alâ Mukaddimeti İbni's-Salâh. ed. Zeynü'lâbidîn b. Muhammed Belâfirîc, 3 Cilt. Riyad: Edvâü's-selef, 1998.
Ziriklî, Hayruddîn. el-A'lâm Kâmûsu terâcim li-eşheri'r-ricâl ve'n-nisâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru'l-ilm li'l-melâyîn, 2002.