Makalede, 2005 yılında İzmit/Kocaeli’nin (Nikomedeia) doğusunda, Köseköy’de, (Harita 1) belediyenin Knauf Alçıpan Fabrikası’nın arkasındaki alandan toprak alımı sırasında ele geçen iki lahit (Fig. 1-3) ve yazıtları tanıtılmaktadır. Sağlam olan lahitler, uzun süredir yeni yazıtları üzerinde çalıştığımız Kocaeli Arkeoloji Müzesi’ne getirilmiştir ve müze bahçesinde yan yana sergilenmektedir. Üzerlerinde herhangi bir kabartma ya da bezeme bulunmayan lahitler sade ve düz birer sanduka ile büyük kapaklardan oluşmaktadır. Lahitlerden bir tanesi (Nr. 2, Fig. 6-16) oldukça büyük olup heybetli bir görünüm sergilemektedir. Özellikle köşelerinde devasa akroterleri bulunan kapağı etkileyici büyüklüktedir. 1 numaralı lahit (Fig. 4-5) daha küçük olup oniki satırlık özenli yazıtı yan yüzlerden birine yazılmıştır. Yazıt, Basilikos isimli bir gencin mezar şiiridir. Basilikos’un ağabeyi Theodotos ile birlikte Attika’dan Nikomedeia’ya geldiği ve orada öldüğü anlaşılmaktadır. Genç adam, ağabeyi ve bir diğer aile üyesi olan Peios tarafından Nikomedeia’da, bu lahde gömülmüştür. Şiirin bazı kısımları soru-cevap biçiminde olup ölçüsü ise İambikon Trimetron’dur (ilk on mısra). Şiirin son iki satırında ceza uyarısı vardır. 2 numaralı (Fig. 6-16) devasa lahdin ön yüzüne on satırlık uzun ve özenli bir yazıt işlenmiştir. Yazıtın içeriğinden mezar sahibinin yetmiş yaşında ölen Nikomedeialı Kyrion olduğu anlaşılmaktadır. Mezarı kendisine eşi ve iki oğlu yaptırmıştır. Devasa lahdi ve uzun yazıtından Kyrion’un Nikomedeia’da önemli birisi olduğu çıkarılabilmektedir. Fakat yazıtta şahsın kimliği hakkında bilgi yoktur. Ancak, Kyrion’un oldukça kültürlü ve sanatsal (şiir) yönü olan birisi olduğu anlaşılmaktadır. Çünkü yazıtta ünlü Yunan şairleri Hesiodos, Arkhilokhos ve Menandros ile tarihçi Ksenophon’un adları anılmaktadır. Şiir olarak tasarlandığı anlaşılan yazıtta belirgin bir ölçü saptanamamaktadır. Her ne kadar içeriğinde sanatsallık ve geçmişe özlem vurgulanmak istense de yazıtta görülen geç devir fonolojik özelliklerden ve çok sayıdaki ligatürden, eserin, Antikçağ’ın sonlarına yakın bir dönemde yapıldığı izlenimi edinilmektedir. Yazıtın sonunda “sıra kırk, (parsel) 511’deki (yerini)” biçiminde bir ifade geçmektedir. Bu ifadeden, Kyrion’un hayatta iken, lahdinin nekropolde duracağı yeri kendisinin belirlediğini çıkarmaktayız. Ayrıca, yazıttaki bu ifade ile lahdin durduğu yerin, son derece büyük ve karmaşık olduğu sezinlenen Nikomedeia Nekropolü’nde kolayca bulunmasının amaçlandığı anlaşılmaktadır. Nikomedeia mezarlığında, günümüzün büyük mezarlıklarında olduğu gibi belirli bir sıralama ve numaralama sistemi geçerli olmalıdır. Burada söz konusu olan mezarlık Doğu Nekropolü’dür (Harita 2).
Seit vielen Jahren sammeln wir im archäologischen Museum von İzmit/Kocaeli Inschriften aus der Zeit der Antike. Die Arbeit wird mit der Genähmigung der türkischen Antiken Direktion unternommen. Im Rahmen dieses Unternehmens werden hier zwei Epigramme aus der Ostnekropole von Nikomedeia bekannt gemacht. Beide Epigramme stehen auf Sarkophagen (Fig. 1-3), die man 2005 bei den Baggern des Baugeländes hinter der Gibsfabrik Knauf in Köseköy (ca. 5 km östlich von dem Burgberg von Nikomedeia) (Karte Nr. 1) freigelegt hat. Das erste Epigramm steht auf der Schmalseite eines (verglichen mit Nr. 2) relativ kleinen Sarkophages (Nr. 1, Fig. 4-5), welches einen jung verstorbenen Mann namens Basilikos rühmt. Er ist aus Attika nach Nikomedeia gekommen und dort gestorben. Sein rechtmäßiger Bruder Theodotos, ihn zu bestatten, ist ebenfalls nach Nikomedeia bereist. Die zweite Hälfte des Epigrammes ist in Fragen und Antworten formuliert. Es handelt sich um zehn iambischen Trimetern. Die letzten zwei Zeilen sind übliche Strafformel in den Sarkophaginschriften und daher nicht metrisch. Bei dem zweiten Sarkophag (Nr. 2, Fig. 6-16) handelt es sich um ein riesig gestaltetes Grabmonument. Auf der Vorderseite steht eine zehnzeilige, sorgfältig geschriebene Inschrift. Sie ist die Grabinschrift eines mit siebzigjahren gestorbenen Mannes Namens Kyrion. Das Grab wurde für ihn von seiner Frau und den Söhnen errichtet. Aus dem Inhalt der Inschrift geht hervor, daß Kyrion in Nikomedeia ein angesehener Mann war. Eine Identifikation des Mannes ist aber nicht möglich. Man erfährt nur, daß er eine hoch gebildete Person war und die berühmten Dichter und Historiker wie Hesiod, Archilochos, Menandros und Xenophon seine Vorbilder waren. Der poetische Rhythmus der Inschrift ist zwar unverkennbar. Ich erkenne aber in den Versen (?) kein bestimmtes Metrum. Ein ähnliches Epigramm aus mysischen Hadrianoi, welches ins 4./5. Jh. n. Chr. datiert wird, bezeichnen Merkelbach u. Stauber als „holperige Versen“ (s. u. den Kommentar f. Z. 1). Sowohl die phonologische Merkmale als auch die hohe Anzahl von Ligaturen deuten auf eine ziemlich späte Zeit hin. Aus den letzten zwei Zeilen erfahren wir, dass Kyrion den Standort seines Sarkophages wohl selbst bestimmt hatte. Die Ziffer am Ende der Inschrift (τηNσεράκοντα (sic) στοχία φια´), die wohl aus dem städtischen Archivdokument des Grabes auf den Stein übertragen wurde, geben wohl den Standort des Sarkophages innerhalb der Ostnekrople von Nikomedeia (Karte Nr. 2).
___
Akyürek Şahin 2005 Akyürek Şahin, N.E., Bithynia’dan Yeni Yazıtlar, Olba X1, 75-102.
Asgari 1977 Asgari, N., Die Halbfabrikate kleinasiatischer Girlandensarkophage und ihre Herkunft, AA, 329-380.
Asgari – Fıratlı 1978 Asgari, N. – Fıratlı, N., Die Nekropole von Kalchedon, S. Şahin – E. Schwertheim – J. Wagner (eds.), Studien zur Religion und Kultur Kleinasiens. Festschrift für Friedrich Karl Dörner zum 65. Geburtstag am 28. Februar 1976 (Leiden) (EPRO 66), 1-92.
Çalık-Ross 2007 Çalık-Ross, A., Antik İzmit. Nikomedia, İstanbul.
Coulton 2005 Coulton, J.J., Pedestals as ‘Altars’ in Roman Asia Minor, Anat St 55, 127-157.
Demir 1992 Demir, Z., Kınalı-Sakarya Otoyolu 88. km İzmit Nekropolü Kurtarma Kazısı, III. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, 229-249.
Demir 1993 Demir, Z., Kınalı-Sakarya Otoyolu 88. km İzmit Kesimi Gültepe Park Alanı Nekropolü 1992 Yılı Kurtarma Kazısı” IV. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, 357-375.
Dörner 1941 Dörner, F.K., Inschriften und Denkmäler aus Bithynien, IstForsch 14, Berlin.
Fıratlı 1971 Fıratlı, N., İzmit Şehri ve Eski Eserleri Rehberi, İstanbul.
Gignac 1976 Gignac, F.T., A Grammar of the Greek Papyri of the Roman and Byzantine Periods I. Phonology, Milano.
IG IX 1 Dittenberger, W., (ed.), Inscriptiones Graecae IX 1. Inscriptiones Phocidis, Locridis, Aetoliae, Acarnaniae, insularum maris Ionii, 1897, Berlin.
IG XII 5 Hiller von Gaertringen, F., (ed.), Inscriptiones Graecae XII 5. Inscriptiones Cycladum (2 cilt), 1903 ve 1909, Berlin.
IvHadrianoi Schwertheim, E., Die Inschriften von Hadrianoi und Hadrianeia, IK 33, 1987, Bonn.
IvKlaudiu Polis Becker-Bertau, F., Die Inschriften von Klaudiu Polis, IK 31, 1986, Bonn.
IvNikaia II 1 Şahin, S., Katalog der antiken Inschriften des Museums von İznik (Nikaia). İznik Müzesi Antik Yazıtlar Kataloğu. II.1, IK 10,1, 1981, Bonn.
IvNikaia II 2 Şahin, S., Katalog der antiken Inschriften des Museums von İznik (Nikaia). İznik Müzesi Antik Yazıtlar Kataloğu. II.2, IK 10,2, 1982, Bonn.
IvSmyrna Petzl, G., Die Inschriften von Smyrna, IK 23,1, 1982, Bonn. Koch – Sichtermann 1982
Koch, G. – Sichtermann, H., Römische Sarkophage, München.
Marek 1993 Marek, C., Stadt, Ära und Territorium in Pontus-Bithynia und Nord- Galatia, Ist Forsch 39, Tübingen.
McLean 2002 McLean, B.H., An Introduction to Greek Epigraphy of the Hellenistic and Roman Periods from Alexander the Great down to the Reign of Constantine (323 B.C. - A.D. 337), Ann Arbor.
Meriçboyu – Atasoy 1969 Meriçboyu, Y. – Atasoy, S., İzmit Kanlıbağ Tümülüsü, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllığı 15/16, 67-97.
Merkelbach – Stauber 1998 Merkelbach, R. – Stauber, J., Steinepigramme aus dem griechischen Osten I. Die Westküste Kleinasiens von Knidos bis Ilion, München-Leipzig.
Merkelbach – Stauber 2001a Merkelbach, R. – Stauber, J., Steinepigramme aus dem griechischen Osten II. Die Nordküste Kleinasiens (Marmarameer und Pontos), München-Leipzig.
Merkelbach – Stauber 2001b Merkelbach, R. – Stauber, J., Steinepigramme aus dem griechischen Osten III. Der ‘Ferne Osten’ und das Landesinnere bis zum Tauros, München-Leipzig.
Merkelbach – Stauber 2002 Merkelbach, R. – Stauber, J., Steinepigramme aus dem griechischen Osten IV. Die Südküste Kleinasiens, Syrien und Palaestina, München-Leipzig.
Merkelbach – Stauber 2004 Merkelbach, R. – Stauber, J., Steinepigramme aus dem griechischen Osten V. Register, München-Leipzig.
Öztüre 1969 Öztüre, A., Nicomedia. İzmit Tarihi, İstanbul.
Ramsay 1895-1897 Ramsay, W.M., The Cities and Bishoprics of Phrygia, Being an Essay of the Local History of Phrygia from the Earliest Times to the Turkish Conquest I 1-2, Oxford.
SEG Supplementum Epigraphicum Graecum.
Şahin 1974 Şahin, S., Neufunde von antiken Inschriften in Nikomedeia (İzmit) und in der Umgebung der Stadt, Münster.
Şahin – Sayar 1982 Şahin, S. – Sayar, M.H., Fünf Inschriften aus dem Gebiet des Golfes von Nikomedeia, ZPE 47, 43-50.
Strubbe 1997 Strubbe, J., Arai epitymbioi. Imprecations against Desecrators of the Grave in the Greek Epitaphs of Asia Minor. A Catalogue, IK 52, Bonn.
Strobel – Wirbelauer 2000 Strobel, K. – Wirbelauer, E., DNP 8, col. 927-929 s.v. Nikomedeia.
TAM IV 1 Dörner, F.K., Tituli Bithyniae I. Paeninsula Bithynica, Tituli Asiae Minoris IV 1, 1978, Viyana.
Ulugün et al. 2004 Ulugün, F.Y. – Aksoy, T. – Bakan, M. – Tepeköy, İ., Kocaeli ve Çevresi Tarihi. Tarih Öncesi ve Hellenistik Dönem Bithynia, İzmit.
Ulugün et al. 2007 Ulugün, F.Y. – Bakan, M. – Aksoy, T., Kocaeli ve Çevresi Tarihi II. Roma Dönemi Bithynia, İzmit.
Zeyrek 2005 Zeyrek, T.H., Nikomedeia. Arkeolojik Açıdan Genel Bir Değerlendirme (İÖ 264/263 - İS 358), İstanbul.