TÜRK AĞAÇ KÜLTÜ ETRAFINDA TEŞEKKÜL EDEN DOKUZ OĞUL EFSANESİ VE TOPLUMSAL İŞLEVLERİ

Bulancak (Giresun) yöresinden derlenen Dokuz Oğul Efsanesi, Türk ağaç kültü etrafında teşekkül etmiş bir anlatıdır. Halk edebiyatı merkezli ürünlerin birçoğunda karşımıza çıkan ağaç kültü, Türklerin İslamiyet öncesi dönemdeki Tanrı ve evren algılarını ortaya koyması açısından önem arz etmektedir. Bulancak (Giresun) yöresinden derlenen Dokuz Oğul Efsanesinde, çocuğu olmayan bir adam, efsanenin merkezinde yer alan ağacın altında Allah'a uzun yıllar dua eder. Allah dualarını kabul eder ve bu tarihten sonra dokuz oğlu olur. Bir gün odun taşıyan yaşlı bir adam, çocukların babasından dokuz oğuldan birinin kendisine yardım etmesi için izin ister. Baba çocuklarına kıyamaz ve yaşlı adamın talebini geri çevirir. Bu hadiseden sonra çocukların dokuzu da ölür. Baba, çocuklarını daha önce altında dua ettiği ağacın altına defneder. Bu tarihten sonra ağacın olduğu yer insanların dua ettiği, dualarının kabul olduğu, adak adadığı, Hıdrellez kutlamaları düzenlediği bir kült mekân özelliği kazanır. Verileri alan araştırması ve yazılı kaynaklardan yararlanma yöntemleriyle tespit edilen bu çalışmada, Dokuz Oğul Efsanesinin ağaç kültü merkezli bir şekilde ortaya çıktığı ve kültürün devamlılığı açısından önemli toplumsal işlevleri yerine getirdiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Bulancak, Ağaç Kültü, Efsane, toplumsal işlev, inanış

THE LEGEND OF NINE BOYS FORMED AROUND TURKISH TREE CULT AND ITS SOCIAL FUNCTIONS

The legend of nine boys compiled from Bulancak (Giresun) region exhibit a narrative feature formed around Turkish tree cult. The tree cult that comes out in most of the folk literature based products, is important in terms of revealing the Turks universe and God perceptions in Pre-Islamic period. In the legend of nine boys compiled from Bulancak (Giresun), a man who doesn’t have any children, prays for a long time to Allah (God) under the tree in the center of the legend. God accepts his prayer and after that date, he has nine children. One day, an old man carrying wood, requests the father of children, permission for one of the boys to help him. The father cannot favor his children and refuses the request of the old man. After that, all of his children die. The father buries his children under the tree under which he has prayed before. Later, the place where the tree is, becomes a cult space where people pray, the place of acceptance of the prayer, making vow, the organizations of the Hıdrellez celebrations. In this study, of which data was determined by means of field research and utilization of written sources, it was concluded that the legend of nine boys legend was emerged as entered on the tree cult and fulfilled important social functions in terms of cultural continuity.

Keywords:

Bulancak, tree cult, legend, social function, belief,

PDF

___

Arslan, Mustafa. (2005). “Türk Destanlarında Evren Tasarımı” Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı. (Ed. Gürer Gülsevin, Metin Arıkan), 65-74, İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
Bascom, William R. (2003). “Folklorun Biçimleri: Nesir Anlatılar” Halkbiliminde Kuramlar Ve Yaklaşımlar. (Ed.: Gülin Öğüt Eker, Metin Ekici ve diğerleri), (Çev.: R. Nur Aktaş, Banu Aktepe ve diğerleri), 468-505, Ankara: Milli Folklor Yayınları.
Bascom, William R. (2005). “Folklorun Dört İşlevi”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. (Ed.: M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır), (Çev.: Ferya Çalış), 125-151, Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
Boratav, P. Naili. (2014). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Bilgesu Yayınları.
Çobanoğlu, Özkul. (2010). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
Ekici, Metin. (2008). “Araştırma Yöntemleri” Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. (Ed. M. Öcal Oğuz), 43-94, Ankara: Grafiker Yayıncılık.
Ergun, Metin. (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi. C. 1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ergun, Metin. (2000). “Türk Ağaç Kültü İnancının Dede Korkut Hikâyelerindeki Yansımaları”, Milli Folklor, 12 (47), 22-30.
Ergun, Pervin. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Gökşen, Cengiz. (1999). Giresun Efsaneleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
İnan, Abdülkadir. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Lvova, E. L. ve diğerleri (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri Simge ve Ritüel. Konya: Kömen Yayınları.
Ocak, Ahmet Yaşar. (2006). İslam-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Sakaoğlu, Saim. (1980). Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Sakaoğlu, Saim. (2009). Efsane Araştırmaları. Konya: Kömen Yayınları.
Seyidoğlu, Bilge. (1985). Erzurum Efsaneleri (Erzurum’da Belli Yerlere Bağlı Olarak Derlenmiş Efsaneler Üzerinde Bir İnceleme). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Türker, Ferah. (2017). “Türklerde Evren Tasavvurunun Dede Korkut’taki İzleri Üzerine” Türkologiya, 2, 109-117.
Yolcu, Mehmet Ali. (2017). “Halk Bilimi Araştırma Kuram ve Yöntemleri”, Halk Bilimi El Kitabı. (Ed.: Mustafa Aça), 150-205, İstanbul: Motif Vakfı Yayınları.
Sözlü Kaynaklar
KK-1: Rehber Alkan, Bulancak 1958, Ortaokul Mezunu, Bekçi (Görüşme: 23.02.2018)
KK-2: Hatice Alkan, Bulancak 1963, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı (Görüşme: 23.02.2018)
KK-3: Zeytin Korkmaz, Bulancak 1940, Okuryazar, Ev Hanımı (Görüşme: 17.02.2018)
KK-4: Servet Aslan, Bulancak 1963, Ortaokul Mezunu, Emekli (Görüşme: 10.03.2018)