KOZMOGONİ MİTLERİ EKSENİNDE ALTAY DESTANLARINDA BAŞLANGIÇ

AAltay Türklerinin oldukça kapsamlı olan sözlü edebiyat geleneğinden süzülerek günümüze ulaşmış ve İbrahim Dilek tarafından Türkiye Türkçesine aktarılmış olan Altay destanları çok kapsamlı ve katmanlı bir içeriğe sahip olmalarından dolayı araştırmacılar için oldukça önemli bir araştırma alanı sunmaktadırlar. Altay destanları, yapıları ve muhteviyatıyla söz konusu Altay toplumunun kültürel yapısını çözümlemek açısından son derece verimli sözlü edebiyat ürünleridir. İçinde meydana geldiği toplumun kodlarını ayrıntılı bir biçimde ihtiva eden Altay destanları, bütüncül bir yaklaşımla incelendiğinde , destan metinlerinin oldukça sistematik bir yapı sergilediği dikkat çekmektedir.  Sistematik yapıyla anlatılmak istenen, Altay destanlarının istisnalar dışında sistematik bir çizgide başlaması ve bitmesidir. Bu sistematik düzende, başlangıçların çoğunlukla kozmosa işaret etmesi, tipik bir anlatı geleneğini gözler önüne sermektedir; mitolojik arka plana sahip destanlarda her zaman anlatıdan öncesinin olmadığı, yaşamın bu anlatıyla beraber başladığı konusuna vurgu yapılır. Başka bir deyişle tarih destan kahramanıyla başlar. Destanın başında, henüz hiçbir olaydan bahsedilmemişken vurgu yapılan bu zaman ve mekân, kaostan kozmosa geçişin yaşandığı, yaratılışın meydana geldiği kozmik zaman ve mekândır. Anlatılan zaman belirsiz, anlatılan mekân ise sanki bir cennet tasviridir. Kahraman yaratılışın merkezindeki kişidir. Kozmik mekânı anıştıran mekân, kahramanın eşi benzeri bulunmayan, kusursuz yurdudur. Mekânın olağanüstü niteliklerle betimlenmesiyle yapılan bu girizgâhın ardından olaylar meydana gelecektir; artık yaşam başlamıştır.  Bu çalışmada Altay destanları içerdikleri başlangıçlar yönünden tek tek ele alınıp incelenecektir.  Destanlarda yer alan başlangıç bölümlerinin kozmik zamana ve mekâna gönderme yaptığını düşündüren noktaları üzerinde durulacaktır. 

THE BEGINNINGS OF ALTAY EPICS IN THE AXIS OF COSMOGONY MYTHS

The folk literature of the Altay Turks is quite extensive. Altay Turkish epics, which have survived filtered through folk literature,  have been translated into Turkish by Ibrahim Dilek. Altaic epics have a very comprehensive and layered content, which is a very important research area for researchers. The Altaic epics are highly productive verbal literary products in terms of analyzing the cultural structure of the Altaic community due to their structure and contents. When examined in a holistic approach , the Altaic epics, which contain the codes of the society, draw attention to the fact that the epic texts exhibit a highly systematic structure. It is necessary to explain with the systematic structure that Altay epics start and end in a systematic line except for exceptions. In this systematic structure, the beginnings often point to the cosmos and this is revealing a typical narrative tradition: The epics, which have mythological backgrounds,  always emphasize the fact that the narrative has not preceded it and that life begins with this narrative. In other words, the history begins with the epic hero. This time and space, which is emphasized at the beginning of the epic, is the cosmic time and space in which creation takes place. The time described is uncertain, and the space depicted is a paradise portrayal. Hero is the person in the center of creation. The space resembling a cosmic space is the hero’s perfect homeland. After this initial start with the extraordinary qualities of the place, events will come to the fore; life has begun. In this study, the Altaic epics will be handled and examined one by one in terms of their beginnings. İt will focus on the points that the beginning parts refer to cosmic time and place.

___

  • Beydili, Celal (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap-Yayın
  • Dilek, İbrahim (2002). Altay Destanları I. Ankara: TDK Yayınları.
  • _______ (2007a). Altay Destanları II. Ankara: TDK Yayınları.
  • _______ (2007b). Altay Destanları III. Ankara: TDK Yayınları.
  • Eliade, Mircae (2009). Dinler Tarihine Giriş. (Çev.: Lale Arslan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Ergun, Metin (1998). Altay Türklerinin Kahramanlık Destanı Alıp Manaş. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • İnan, Abdülkadir (1976). Eski Türk Dini. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • Lvova, E. L. vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri: Kainat ve Zaman. Nesneler Dünyası. (Çev.: Metin Ergun), Konya: KömenYayınları.
  • ________. (2013a). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri: İnsan ve Toplum. (Çev.: Metin Ergun). Konya: KömenYayınları.
  • ________. (2013b). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri: Simge ve Ritüel. (Çev.: Metin Ergun), Konya: KömenYayınları.
  • Koçak, Aynur (2016). Mitlerle Varoluş Yolculuğu. İstanbul: Alfa Yayınları.
  • Ögel, Bahaeddin (2010a). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • ________. (2010b). Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Taş, İsmail (2002). İslam Öncesi Türk Düşüncesinde Kozmogoni-Kozmoloji. Konya. Kömen Yayınları.
  • Tekin, Talat (2014). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Yonar, Gönül (2015). Yaratılış Mitolojileri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.