CAÑAR DESTANINDA GELENEK VE GEÇİŞ TÖRENLERİ BAĞLAMINDA SOSYAL HAYAT

Destanlar milletlerin kimlikleridir. Öyle ki bir milletin dinî, siyasi, sosyal ve kültürel değerlerine ait pek çok veriyi destanlarda bulmak mümkündür. Tüm Türk Dünyası destanlarında olduğu gibi Sibirya Türklerinin destanları da bu açıdan oldukça zengindir. Sibirya Türkleri bugün hâlâ eski Türk dini ve Şamanizme dair unsurları canlı bir şekilde yaşatmaktadır. Dolayısıyla bu destanlarda en eski Türk kültürünün izleri takip edilebilir. Altay Türklerinin literatürdeki en hacimli destanı olan Cañar Destanı, ihtiva ettiği zengin unsurlarla dikkat çeker. Öyle ki üç ciltten oluşan 36050 mısralık bu metin, sadece Altay Türklerinde değil tüm Türk Dünyası destancılık geleneğinde de önemli bir yere sahiptir. Destanın olay örgüsü merkez kahraman Cañar ve kız kardeşi Cañarçı’nın Erlik-biy’e karşı verdiği zorlu mücadele etrafında şekillenir. Bu mücadelede karşımıza çıkan motifler, o dönem Altay Türklerinin dinî, kültürel ve sosyal hayatına dair önemli veriler sunar. Bu bağlamda, çalışmamızda doğum, ad verme, evlilik-dünürlük, ölüm ve yas ritüelleri bağlamında Cañar Destanındaki sosyal hayat üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Cañar Destanı, Altay Türkleri, Sibirya, Şamanizm, sosyal hayat

SOCIAL LIFE IN THE CONTEXT OF TRADITIONS AND RIT OF PASSAGES IN CAÑAR EPIC

Epics are the identities of the nations. It is possible to find the data of religious, political, social and cultural values of a society in epics. The epics of Siberian Turks are very rich in this respect, like the epics of the entire Turkish World. Therefore, the traces of the oldest Turkish culture can be followed in these epics. Altai Turks still keep alive the elements of ancient Turkish religion and shamanism. The epic Cañar, the most voluminous epic of Altai Turks in the literature, draws attention with its rich elements. So much so that this three-volume 36050 verse text has an important place not only in the Altai Turks but also in the epic tradition of the whole Turkish world. The plot of the epic is shaped around the tough struggle of the central hero Cañar and his sister Cañarçı against Erlik-biy. The motifs that appeared in this struggle provide important data on the religious, cultural and social life of the Altai Turks at that time. In this context, we will focus on the social life in the Cañar Epic in the context of birth, naming, marriage, deat/mourning rituals.

Keywords:

Epic of Cañar, Altai Turks, Siberia, Shamanism, social life,

PDF

___

AÇA, Mehmet (1999). “Kazak ve Kırgız Türklerinde Defin Sonrası Bazı Uygulamalar ve Aş Verme (Aş Toyu)”, Millî Folklor, 6(43), 24-33. ALPTEKİN, Ali Berat (2011). Halk Bilimi Araştırmaları. Akçağ Yayınları: Ankara. BAKIRCI, Nedim (2019). “Dede Korkut Kitabı Bağlamında Oğuzlarda Toy Geleneği”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. 7, S. 20, 130-142. BAYAT, Fuzuli- Cicioğlu, Muhammet Nurullah (2008). “Türklerde Cenaze Törenleri Bağlamında Mevlid Okuma Geleneği”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 19, 147-155. ÇELEPİ, Mehmet Surur (2017). Türk Kültür Evreninde Toy Denizli Örneği. Kömen Yayınları: Konya. ÇETİN, Cengiz (2008). “Türk Düğün Gelenekleri ve Kutsal Evlilik Ritüeli”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 48 (2), 111-126. DİLEK, İbrahim (1996). “Altay Türklerinde Çocuğun Doğması ve Doğum Günü Kutlamalarına Dair Bazı İnanışlar”, Bilig, 1/Bahar, 51-54. DURAN GÜLTEKİN, Zehra Görkem (2020). Cañar Destanı (İnceleme-Metin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. DUYMAZ, Ali (2005). “Oğuz Kağan Destanı'ndan Dede Korkut'a Toy Geleneğinin Simgesel Anlamı ve Türk Paylaşım Modeli”, Karadeniz Araştırmaları, S. 5, 37-60. FEDAKÂR, Pınar (2014). “Besleyen Mi, Öldüren Mi: Türk Mitik Tasavvurunda Anne Arketipinin Antropomorfik Görünümleri”, Millî Folklor, 26/ 103, 5-19. İNAN, Abdülkadir (1998). Makaleler ve İncelemeler I. Türk Tarih Kurumu: Ankara. KAFESOĞLU, İbrahim (1997). Türk Millî Kültürü. Ötüken Neşriyat: İstanbul. ÖRNEK, Sedat Veyis (2014). Türk Halkbilimi. BilgeSu Yayınları: Ankara. PEKER, Sedat (2015). Mezar ve Türbelere Kült Merkezli Bir Bakış (Aksaray Örneği). Kömen Yayınları: Konya. ROUX, Jean Paul (1999). Altay Türklerinde Ölüm. (Çev.: Aykut Kazancıgil), Kabalcı Yayınevi: İstanbul. ŞİNCİN, İ. B. (1997). Cañar, At Nerelü Altay Kay Çörçök, Tom I, Ak Çeçek: Gorno Altaysk. ŞİNCİN, İ. B. (2002). Cañar, At Nerelü Altay Kay Çörçök, Tom II, Ak Çeçek: Gorno Altaysk. ŞİNCİN, İ. B. (2004). Cañar, At Nerelü Altay Kay Çörçök, Tom III, Ak Çeçek: Gorno Altaysk. YEŞİL, Yılmaz (2014). “Türk Dünyası’nda Geçiş Dönemi Ritüelleri Üzerine Tespitler”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 3/9, 117-136. YEŞİLDAL, Ünsal Yılmaz (2018). “Atalar Kültüne Dair İnanmaların Türklerin Ad Verme İnanç ve Gelenekleri Üzerindeki Tesiri”, Millî Folklor 119/Güz, 48-59.