ALEVİ İNANÇ SİSTEMİNDE ‘DEDELİK KURUMU’NUN MENŞEİ MESELESİ VE ‘DEDELİK KURUMU’NA DAİR YENİ DEĞERLENDİRMELER

Alevi inanç sisteminde ocak ve dedelik kurumu Alevi inanç örgütlenmesinin ana organlarını oluşturmakta ve söz konusu sistem bu iki kurumun etrafında oluşturulmuş halkalar şeklindeki yapılar sayesinde varlığını ve sürekliliğini sağlamaktadır. Alevi inanç örgütlenmesinde hiyerarşinin en üstünde yer alan ocak kurumu, dedelik kurumu ile varlığını sürdürmekte, dede-talip, dede-cem ritüeli bu sistemin ilkeleri etrafında şekillenmektedir. Bu bağlamda karizmatik şahsiyetler etrafında teşekkül eden ve tarihsel ve zihinsel süreç içinde kurum özelliği gösteren Alevi ocakları, Dedelik kurumuyla; Dedelik kurumu ise hem kendi içerisinde oluşturduğu taliplik yapısıyla hem de cem ritüelleriyle meşruiyetini somutlaştırmaktadır. Alevi İnanç sistemi içerisinde yer alan Dedelik kurumunun menşei meselesi araştırıcılarca etraflıca incelenmiş, Dedeliğin menşei meselesi çoğunlukla Türk inanç sistemi içerisinde din adamı olduğu kabul edilen Kam/Şaman tipine bağlanmıştır. Yaklaşımın ana eksenini de Dedelik ile Kamlık/Şamanlık kurumunun aynı biçimde kan esasıyla (irsiyet) babadan oğla geçişi oluşturmuştur. Alevi inancına mensup dedeler ve talipler tarafından daha çok “seyitlik makamı” ile ilişkili olarak ifade edilen Dedelik kurumu, kendini çoğunlukla kutsi bir kaynağa bağlama ihtiyacından ortaya çıkmış ve meşruiyetini bu şekilde somutlaştırmak istemiştir. Bütün bu yaklaşım tarzları Dedelik kurumuna sadece dini otorite olarak bakılmasından kaynaklanmakta olup dedelerin dini otoritesi dışındaki idari ve hukuki otoritesinin göz ardı edildiğini göstermektedir. Bu çalışmada Dedelik kurumuna dair yaklaşımlar, bu yaklaşımların ana çerçevesi irdelenecek, idari, hukuksal ve dinsel yetkileri bağlamında Dedelik kurumunun menşei meselesi yeniden ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Alevi İnanç Sistemi, Ocak Kurumu, Dedelik Kurumu, Dedelik Kurumunun Menşei Meselesi

ORIGIN PROBLEM OF ‘DEDELİK INSTITUTION’ IN ALAWITE BELIEF SYSTEM AND NEW EVALUATIONS ON ‘DEDELİK INSTITUTION’

In Alawite belief sistem, institutions of Ocak (Hearth) and Dedelik (Male Alawi Leadership) constitute basic bodies of Alawite belief organization and these said system maintaines its existance and continuity through structures in circles which were established around these two institutions. Being in the highest rank in the hierarchy in Alawite belief organization, Ocak Institution continues its existance with Dedelik Institution, and rituals of dede-talip (leader-disciple) and dede-cem (leader-gathering) take form around principles of this system. In this context, Alawite ocaks (hearths) taking shape around charismatic characters and showing institutional characteristic within historical&mental process concretizes their legitimacy with Dedelik Institution and Dedelik Institution embodies its legitimacy with both taliplik (discipleship) structure which Dedelik Institution has consituted within itself and cem (gathering) rituals. Origin problem of Dedelik Insitution which takes part within Alawite Belief system was examined thoroughly by researches, and origin problem of dedelik was mostly attributed to Kham/Shaman character whom is accepted to be a religious functionary within Turkish belief system; and main frame of approach was explained by that Dedelik and Khamness/Shamanhood institutions are heredity (blood-based)-originated. Rather, stated regarding to ‘‘seyitlik (sayyidship) authority’’ by male Alawi leaders (dedeler) and disciples (talipler) who are members of Alawite faith, Dedelik Institution had emerged from the need connect itself to a sacred origin/source mostly and had wanted to embody its legitimacy in this way. All these manners of approaching result from the fact that Dedelik Institution is looked as religious authority only, and this shows that male Alawi leaders (dedeler)’ administrative and legal authorities out of religious authority are disregarded. In this study, we scrutinize approaches for Dedelik Institution with main frame of these approaches, and we re-address origin problem of Dedelik Institution in the context of its administrative, legal and religious authorities

Keywords:

Alawite belief system, ocak institution, dedelik institution, origin problem of dedelik institution,

PDF

___

Akın, Bülent (2017). “Alevilikte Ocak: Kavramsal Çerçeveye ve Tarihi Arka Plana Yeni Bir Bakış”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. 17/2. Baha Said Bey (2000). “Türkiye’de Alevi Zümreleri: Tekke Aleviliği-İçtimai Alevilik” Türkiye’de Alevi-Bektaşi, Ahi ve Nusayri Zümreleri. Haz. İsmail Görkem. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.Bayat, Fuzuli (2000). “Anadolu Halk Sufizminin Oluşmasında Şamanlığın Rolü”. Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi Bildirileri. 23-28 Ekim 2000 Ürgüp/Nevşehir. Ankara: ERVAK Yay.Çeribaş, Mehmet (2012). “Kırgız Şecerecilik Geleneğinde Türk Boyları Meselesi ve Oğuz Kağan”. Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi. Yıl: 50. C. V. S. 1. Ebul Gazi Bahadır Han (1937) Şecere-i Terâkime (Türklerin Soykütüğü). haz. Muharrem Ergin. İstanbul: Tercüman Yay.Er Piri (2000) “Çanakkale-Balıkesir Kazdağı Türkmenlerinde (Tahtacı) İkrar Aldırma”. Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi Bildirileri 23-28 Ekim 2000. Ankara: ERVAK YayEröz, Mehmet (1992) Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik Bektaşilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.Ersal, Mehmet (2016) Alevilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi-Çubuk Havzası Örneği-Ankara: GÜ Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yay.Gökyay, Orhan Şaik (2006) Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul: Kabalcı Yayınları. Gumilev, Lev Nikolayeviç (2003). Hunlar. Çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yay.İnan Abdülkadir (1998) “Orun ve Ülüş Meselesi I – Mevki-Orun Hukuku”. Makaleler ve İncelemeler. C. I. s. 241-254. Ankara: TTK Yay.Karamustafa, Ahmet T. (2005). “Yesevilik, Melametilik, Kalenderilik, Vefai’lik ve Anadolu Tasavvufunun Kökenleri Sorunu” Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler Kaynaklar-Doktrin-Ayin ve Erkan-Tarikatlar-Edebiyat-Mimari-İkonografi-Modernizm. Haz. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: TTK yay.Khazanov, Anatoly M. (2015). Göçebe ve Dış Dünya. Çev. Ömer Suveren. İstanbul: Doğu Kütüphanesi yay.Köprülü, M. Fuat (1983). İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.Köprülü, M. Fuat (2000). Anadolu’da İslamiyet. Haz. Mehmet Kanar. İstanbul: İnsan Yay.Köse, Serkan (2017). Anadolu Alevi Kültüründe Kurban. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Kurgun Levent (2006) “Denizli İlinde Boy Adlarından Kaynaklanan Orun Adları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. S. 39. s. 33-42Lvova E L, Oktyabrskaya İ V, Sagalayev A M, Usmanova, M S (2013) Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri-Simge ve Ritüel. C. III. çev. Metin Ergun. Konya: Kömen Yay.Melikoff, İrene (2010). Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe. çev. Turan Alptekin. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.Melikoff, İrene (2011). Kırklar’ın Cem’inde. çev. Turan Alptekin. İstanbul: Demos yay. Ocak, Ahmet Yaşar (2011). Sarı Saltık Popüler İslam’ın Balkanlar’daki Destani Öyküsü (XII. Yüzyıl). Ankara: TTK Yay.Ocak, Ahmet Yaşar (2014). Ortaçağ Anadolusu’nda İki Büyük Yerleşimci/Kolonizatör Derviş Dede Garkın ve Emirci Sultan Vefaiyye ve Yeseviyye Gerçeği. İstanbul: Dergah Yay.Ögel, Bahaeddin (1982). Türklerde Devlet Anlayışı (13. Yüzyıl Sonlarına Kadar). Ankara: Başbakanlık Basımevi.Togan, Zeki Velidi (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş. C. 1. İstanbul: Enderun Yay.Yaman, Ali (2004). Alevilikte Dedelik ve Ocaklar Dedelik Kurumu Ekseninde Değişim Sürecinde Alevilik. İstanbul: Karaca Ahmet Sultan Derneği Yay.Yörükan, Yusuf Ziya (2006) Müslümanlıktan Evvel Türk Dinler Şamanizm- Şamanizmin Diğer Dinler ve Alevilik Üzerindeki Etkiler. haz. Turhan Yörükan. İstanbul: Ötüken Yay.