Tarihî Batı Türkçesi Tıp Metinlerinde Kırıntı (Küçük Parçalar) İle İlgili Söz Varlığı Denemesi

Küçük parçalar anlamına gelen kırıntılar, Türkçenin söz varlığı içerisinde yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Ancak buna rağmen kırıntılar Türk dili incelemelerinde müstakil olarak ele alınmamıştır. Çalışma da hem bu duruma dikkat çekmek hem de bu alana katkı sunmak için yapılmak istenmiştir. Çalışma malzemeleri olarak tarihî Batı Türkçesi tıp metinleri tercih edilmiştir. Çünkü tıp metinlerinde yer alan ilaç tariflerinde kırıntı adlarının sıklıkla kullanıldığı gözlenmiştir. Belge tarama yöntemiyle belirlenen ve analiz edilen verilere göre tıp metinlerinde bitkilerle ilgili kırıntılar daha fazladır. Onu sırasıyla madenler ve hayvanlarla ilgili kırıntılar izlemektedir. Çöp, tılaşe, bürāde gibi sözcükler ortak olarak kırıntıların adlandırılmasında yararlanılmıştır. Bununla birlikte yalnızca bir alana mahsus sözcükler de tespit edilmiştir: bürāde, ıḳlìmiyā, nuḳura, rìze, ṭalḳ, tūbāl sözcüklerinin yalnızca madenlerle; budaḳ, çoḳmar, çubucuḳ, çubuḳ/çupuḳ, daḳìḳ, düvlecük, fulūs, ḫaşeb, ḫaṭab, kesksūn, kerm, ḫennā, ḳoza, kepek, nişāre, nişeste, nuḫāle, odun, ṣaman, sendūs, şevbeşìnì/ şevbeşnì/ şūbeşbenì/ şūbeşbinì/ şūbeşìnì/ şūbeşìn/ şūyeşeynì, tibn, yalnızca bitkilerle; feşşāre yalnızca hayvansal parçalarla ilgili kırıntıları ifade etmek için kullanılmıştır. Sınırlı sayıda ve tek bir alandaki metinler üzerinde yapılan çalışmalarda bile (29 bitkilerle ilgili; 9 madenlerle ilgili; 3 hayvanlarla ilgili) toplamda 41 madde başı belirlenmiştir. Bu sayı ilgili madde başlarının çeşitleriyle birlikte 75’e çıkmaktadır. Bu sayı farklı metinler ve ağızlar üzerinde yapılacak çalışmalarla daha fazla artabilecek özelliktedir. Bunların ortaya çıkarılması Türkçenin söz varlığı çalışmaları başta olmak üzere Türk kültür tarihi, dil tarihi çalışmaları için de katkı sunacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesi, Tarihî Tıp Metinleri, Söz Varlığı, Kırıntı Adları

PDF

___

Arslan, Meryem (2014). Kitâb-ı Tercüme-i Teõkire-i Dâvûd Fì İlmi’t-Tıbb (Metin-Dizinler-Sözlük), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana.
Demir, Aydın (2010). Hekim Bereket-Hulasa (1-50. Sayfalar) (İnceleme-Metin-Sözlük). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Dinar, Talat (2013), Müderris Hasan Efendi’nin Gâyetü’l-Müntehâ fiTedbiri’l-Merzâ’sı (Hastalıkların Tedavisinde En Son Nokta), (İnceleme-Metin-Dizinler). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Denizli.
Gümüşatam, Gürkan (2009). Haza Kitâb u Hükema-yı Tertib-i Mualece Adlı Eser Üzerine Bir Dil İncelemesi (İnceleme-Metin-Dizin-Terimler Sözlüğü). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Kartal, Dursun (2016). Ahmed Bin Bâlî – Mecmaü’l-Mücerrebât (Giriş - İnceleme (Şekil Bilgisi) – Metin - Dizinler [116-166. Varaklar Arası]-Sözlük). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bolu.
Külcü, Melek (2009). Cerrah Mes’ud- Hulasa (Dil Özellikleri – Metin – Dizin). Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Muratoğlu, Murat (2017). Ahmed Bin Bâlî–Mecma‛ü’l–Mücerrebât (Giriş-İnceleme [Söz Varlığı]-Metin-Dizin [166b232a Varaklar Arası]-Sözlük). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bolu.
Önler, Zafer (1981), Celalüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifa, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sarı, İsa (2020). Türkçede Küçültme. Ankara: Atlas Akademik Basım.
Sunar, Nuşin (2014). Ahmed Bin Bâlî–Mecma‛ü’l–Mücerrebât (Giriş-İnceleme [Söz Varlığı]-Metin-Dizin [1-115. Varaklar Arası]-Sözlük). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bolu.
Tokat, Feyza (2012). Tuhfetü’l- Erîbi’n- Nâfia Li’r-Rûhânî Ve’t-Tabîb. Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Denizli.
Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. https://sozluk.gov.tr/