TÜRK DESTANLARINDAKİ KADIN TİPLERİN TESPİTİ VE TAHLİLİ: KIRGIZ DESTANLARI ÖRNEĞİ

Bu çalışmanın konusu Kırgız destanlarındaki kadın tiplerdir. Destanlardaki kadın tiplerin belirlenmesi amacıyla Kırgız destanlarında yer alan kadın karakterlerin, destanlarda sergiledikleri eylemler dikkate alınarak tipolojik özellikleri belirlenmiş ve bu destanlardaki kadın tipler sınıflandırılmıştır. Yapılan sınıflandırmanın ardından kadın karakterlerin tipolojisi bütüncül bir bakış açısıyla incelenmiştir. Kırgız destanlarının Türkiye Türkçesine aktarılmış metinleri bu çalışmanın kapsamını oluşturmuştur. Bu destanlardan gerek lisansüstü tez çalışması düzeyinde gerekse kitap bütünlüğünde Türkiye Türkçesine aktarılanlar kullanılmıştır. Bu sebeple çalışma, başkahramanı kadın ve başkahramanı erkek olan toplam “20 Kırgız destanı” ve bu destanların şahıs kadrosunda yer alan toplam “126 kadın karakter” ile sınırlandırılmış ve tespit edilen kadın karakterlerin eylemleri üzerine kurgulanmıştır. Kırgız destanlarının örneklem olarak seçilmesinin öncelikli nedeni Türk boylarının destancılık gelenekleri içinde Kırgız destancılık geleneğinin ve Kırgız destanlarının, nicelik ve nitelik bakımından dikkat çekici bir yere sahip olmasıdır. Günümüzde, her ne kadar gelenek eski canlılığını korumuyor olsa da, hâlâ belirli anlatım tarzlarına sahip usta Manasçı ve Akınlar, destan anlatma geleneğini devam ettirmektedir. Dolayısıyla Kırgız halkının, destanları soy bilinci oluşturmada ve kültürel birikimlerini nesiller arası aktarmada işlevsel bir şekilde kullandığı söylenebilir.. Kültürel hayattaki sürekliliği sağlamada son derece etkili bir halk edebiyatı türü olan destanlar özellikleri bakımından araştırmalara konu edilmiştir. Bu araştırmalarda genellikle erkek kahramanın ya da diğer erkek karakterlerin odak noktası olarak belirlendiği görülmektedir. Ancak kahramanın çoğunlukla erkek olduğu destan türünde kadın karakterlerin de önemli işlevleri vardır. Bu işlevleri belirlemek ve kadın başkahramanlı destanları yapısal olarak ele almak, bir taraftan destan türü özelinde kadın karakterlerin önemine işaret ederken diğer taraftan toplumsal yapıyla destan arasındaki sıkı ilişkiyi göstermesi bakımından önemlidir. İncelememiz bu ilişkiyi ortaya koymayı amaçlamaktadır.

The Determination and Analysis of Female Types in Turkish Epics: The Case of Kyrgyz Epics

The subject matter of this study is female types in Kyrgyz epics. With the aim of determining the above mentioned types, the typological features of female characters in Kyrgyz epics were determined as paying attention to their acts in the epics and the determined types were classified. After classification, the typology of female characters was analyzed in the holistic point of view. Kyrgyz epics were chosen as the sample in this study because of the fact that Kyrgyz epic tradition and Kyrgyz epics have a remarkable place within Turkic world epic tradition in terms of both quantity and quality. In Kyrgyzstan, master narrators who are affiliated with specific schools have been carrying on the epic narration tradition today in an active way. Accordingly, one can state that Kyrgyz people use the epics for creating the family consciousness, transferring cultural heritage between generations functionally. This type of folk literature which is so much effective in terms of supplying continuity in the cultural life was discussed in the researches with its different features. In these researches, it was explored that the male protagonist or other male characters were focal point. However, in the type of epic whose protagonist is mostly male, the female characters have also important functions. Stating these functions and discussing the epics which have female protagonist structurally are important since they give importance to the female characters in the type of epics specifically and they illustrate close relation between the social structure and the epic. The scope of this study comprises Kyrgyz epics conveyed into Turkish. Among these epics, the translated version of Kyrgyz epics as either in the format of postgraduate dissertations or in the format of books was benefitted from. Hence, this study was limited to 20 Kyrgyz epics some of whose protagonists are female and some are male plus 126 female characters detected in the character list of these epics. The study was established on the act of female characters identified in Kyrgyz epics.

PDF

___

Akmataliyev, Abdıldacan-Caynekova, Aynek. Kırgız Destanları 4: Mendirman. Ankara: TDK Yayınları, 2009.
Akmataliyev, Abdıldacan; Kıdırmambetova, Aynura. Kırgız Destanları 7: Boston. Ankara: TDK Yayınları, 2009.
Akmataliyev, Abdıldacan; Kırbaşev, Keneş. Kırgız Destanları 3: Kococaş Destanı. Ankara: TDK Yayınları, 2007.
Akmataliyev, Abdıldacan; Musakov, Murat. Kırgız Destanları 13: Canış Bayış. Ankara: TDK Yayınları, 2013.
Akmataliyev, Abdıldacan; Kıdırmambetova, Aynura; Zakirov, S. Kırgız Destanları 9: Er Soltonoy. Ankara: TDK Yayınları, 2010.
Akmataliyev, Abdıldacan; Musakov, Murat; Orozova, Gülbara. Kırgız Destanları 2. Ankara: TDK Yayınları, 2007.
Aksoy, Hüseyin. Kırgız Destanlarında Kadın Tipler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2019.
Alimova, Cıldız. Kırgız Destanları 14: Coodarbeşim Destanı. Ankara: TDK Yayınları, 2017.
Caynakova, Aynek. Caňıl Mırza (Abdıbalık Çorabayev Varyantı). Ankara: TDK Yayınları, 2004.
Cicioğlu, M. Nurullah. Kırgız Halk Destanı “Kız Saykal” (İnceleme, Metin). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kırgız-Türk Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bişkek, 2010.
Çelebi, Fatma. Kırgız Destanları 5: Eşimkul Menen Zuura. Ankara: TDK Yayınları, 2007.
Duman, Mustafa. “Türk Halk Anlatmalarındaki Karakterlerin Cinsiyetleri ve Olumsuz Kadın Karakterler Hakkında Tespitler”. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri. Ordu, 2018, ss. 153-167.
Duman, Mustafa. Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler -Mit, Destan, Halk Hikâyesi- İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 2019.
Fedakâr, Pınar. Türk Boylarının Destanlarında Kadın Başkahramanlar. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 2016.
Kaplan, Mehmet. Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3: Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2012.
Kara Düzgün, Ülkü. Türk Destan Kahramanı ve Başkurt Destanlarının Tipolojisi. Konya: Kömen Yayınevi, 2014.
Kara Düzgün, Ülkü. “Türk Destanlarında Düşman Olgusu”. 21. Uluslararası Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri. Üsküp/Makedonya, 2016, ss. 334- 342.
Koenaliyev, Turusbek vd. Manas: Soghimboĭ Ŭrozbek Ŭghli Varianti Bŭiicha=Manas Destanı: Sagımbay Orozbak Uulu Varyanti. İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayınları, 2017.
Mukasov, Murat. Kırgız Destanları 11: Kurmanbek. Ankara: TDK Yayınları, 2013a.
Mukasov, Murat Kırgız Destanları 12: Seyitbek. Ankara: TDK Yayınları, 2013b.
Orozova, Gülbara; Akmataliyev, Abdıldacan. Kırgız Destanları 8: Kız Darıyka. Ankara: TDK Yayınları, 2010.
Temur, Nezir. Manas Destanı’ndaki Tipler Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Kurgan Edebiyat, 2012.
Yeşildal, Ünsal Yılmaz. Er Töştük Destanı (İnceleme-Metin). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2015.