OSMONAALI SIDIKOV'UN KIRGIZ ŞECERESİ: MUHTASAR TARİH-İ KIRGIZİYA

Şecere, "Bir kimse veya ailenin en uzak atasından başlayarak kendisine kadar gelen bütün fertlerini gösteren çizelge" olarak tanımlanmakla birlikte, "Bir kavmin veya bir boyun kökeni hakkındaki bilgilerin toplamı" olarak da değerlendirilebilir. Şecere tespiti, eski bir gelenektir. Çoğu toplumda olduğu gibi, Türk kökenli topluluklarda şecere tespitine önem verilmiş, soylu bir aileden gelmek toplumsal üstünlük ve ayrıcalık olarak kabul edilmiştir. Kırgız sözlü edebiyatının en yaygın örneklerinden olan şecereler, manzum veya mensur olarak söylenebilir. Müstakil olarak söylenip yazıya aktarıldıkları gibi dastan "destan", ulamış "efsane", koşok "ağıt", comok "masal", legenda "efsane" gibi türler içinde de bulunabilir. Kırgızların şecere bilgisine verdikleri önem, içinde bulundukları siyasi ve sosyal şartların bir sonucudur. Kırgız halkı, şecere bilgisine verdiği önemle millî kimliğini yeniden keşfetmeye başlamış, şecere bilgisi onları birbirine bağlayan ve başka halklardan ayıran önemli bir unsur olmuştur. Bu çalışmada Moldo Osmonaalı Sıdıkov'un, kendi deyimiyle Kırgız halkını bilinçlendirmek ve diğer halkların Kırgız tarihini öğrenmeleri için 1913'te kaleme aldığı Muhtasar Tarih-i Kırgıziya adlı eseri üzerinde durulacaktır. İki kitap kaleme alarak ve öğretmenlik yaparak halkına hizmet eden, onların okuma yazma seviyesini yükseltmeye çalışıp aydınlanmasına katkıda bulunan O. Sıdıkov'un diğer Çağatay mektebi mensupları gibi Ebu'l-Gazi Bahadır Han'ın Şecere-i Terakime'sinin etkisinde oluşturduğu eseri, yazıldığı dönem içinde değerlendirilecek ve söz konusu dönemle ilgili bilgilere de yer verilecektir.

Osmonaalı Sıdıkov's Kyrgyz Genealogy: Muhtasar Tarih-i Kırgıziya

Although genealogy is defined as "a chart of a person or members of a family coming up to all starting from the most distant ancestor", it can be also evaluated as the total of information about the origin of a nation or a tribe. Genealogy detection is an old tradition. As in most societies, in the Turkish originated communities has been given importance to the genealogy determination because of coming from a noble family has been regarded as a social advantage and privilege. Genealogies which are the most widespread examples of Kyrgyz literature, can be said as written or oral. They are written and said indepently and also involved in genres like dastan "epos", ulamış "legend", koşok "lament", comok "tale", legenda "legend". As a result of the political and social conditions, Kyrgyz people give importance to the knowledge of the genealogy. The Kyrgyz people has started to rediscover his national identity given by the tradition of genealogy. Hence the genealogy information has become a key element binding them together and distinguish them other nations. In this study, the work named Muhtasar Tarih-i Kırgıziya, the aim of which is to raise awareness of the Kyrgyz people in his writer's own words, was written in 1913 by Moldo Osmonaalı Sıdıkov has been examined. O. Sıdıkov, who both wrote two books and served the people as a teacher tried to raise the level of literacy and contributed to enlightenment his public. As if other Chagatai school members his work which was formed in the effects of Abu alGhazi Bahadır Khan's Şecere-i Terakime, will be evaluated in the period its belong to and will also be provided with information about the period belongs it.

PDF

___

Abduvalieqva, R., ve diğer. Sayasat Taanuu, Ensiklopediyalık Okuu Kuralı. Bişkek: Cusup Balasagın Atındagı Kırgız Uluttuk Universiteti, 2004.

Akramova, Dilaram. "Kırgızistan'da Din Eğitimi Sorunları ve Çözüm Arayışları (I)", 2014. (21.01.2015). http://turkkyrgyz.com/popup/ haber-yazdir.asp?haber=728

Altımışbayev, Asılbek Altımışbayeviç. Oktyabr i razvitie obşqestvennogo soznaniya kirgizskogo naroda. Frunze: İlim, 1980. Arabay uulu, İşenalı. Cazuu Örnöktörü. Orenburg: Bakıt, 1912. ______ ve Hafiz Sarsekeyev. Alifba Yaki Tötö Okuu. Ufa: Şark, 1911.

Artıkbayev, Kaçkınbay. XX. Yüzyıl Kırgız Edebiyatı Tarihi. Çev. M. Dıykanbayeva. Bişkek: Bengü, 2013.

Asanbaeva, Cıldız. "Kırgızistan'da Şecere ve Kırgız Tarihini Yazan İlk Yazarlar ve Onların Eserleri (1849-1949)". Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, 2005.

Asipbayeva, M. B. "XIX k. ayagı - XX k. başındagı tündük Kırgızstandagı agartuunun abalı". İstoriya Kırgızstana i Kırgızov, 06.06.2013

(09.02.2015) http://www.akipress.org/kghistory/news:13549/ Aytmambetov, Dyuyşe. Dorevolyutqionnıe şkolı v Kirgizii. Frunze: İzdatelstvo Kirgizskoy SSR, 1961.

Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lugatı-Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Redaksiyon-Etimoloji: A. Topaloğlu. İstanbul: Kubbealtı, 2005.

Bayciyev, Mar. "Manas Destanı Kalbimin Ağrı- sıdır (Manas Destanı'nın Üç Ciltlik Yayını- nın Son Sözü". Akt. Doğan Gürpınar. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi VI/12 (2004): 57-83.

Boobekova, Kadian. "Kırgızistan ve Türkiye İlköğretim Sistemlerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi (Birinci Basamak)". Yayımlanmamış doktora tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2001.

Buran, Ahmet. Kurşunlanan Türkoloji. Elazığ: Manas Yayıncılık, 2007.

Çekeroğlu, Betül. "Kırgızlar için Açılan Rus (Yerli) Tuzem Okulları". Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, 2007.

Güngör, Ebubekir. "Kırgızların İlk Modern Tarihçisi Osmonaalı Sıdıkuulu". I. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Niğde,18-21 Mart 2014: 1-11. (22.09.2014)

http://www.academia.edu/6352137/ K%C4%B1rg%C4%B1zlar%C4%B1n_ilk_tar ih%C3%A7isi_S%C4%B1d%C4%B1kuulu İzmaylov, A. E. Kırgızstandagı Sovyettik Mektepterdin Tarıhı. Rusçadan çeviren: Ş. Camansariyev, Frunze, 1961.

Jusubaliyev, Ali. "İslam Tarihi Kaynağı olarak Kırgız Şecereleri". Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyete Katkıları Sempozyumu, 31.05-01.06.2007. Isparta: S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi (2007): 421-426.

Kargı Ölmez, Zuhal, haz. Ebulgazi Bahadır Han- Şecere-i Terâkime (Türkmenlerin Soykütü- ğü). Ankara: TDK, 1996.

Kırgız Sovyet Entsiklopediyası (KSE). Frunze: Kırgız SSR İlimder Akademyası, 1983. Kırgız Tarıhı Entsiklopediya (KTE). Bişkek: Mamlekettik Til Cana Entsiklopediya Borboru, 2003.

Kocobekov, Murat. "Osmonaalı Sıdık Uulunun Ömür Bayanına Ayrım Taktoolor". Kırgı- zistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 14 (2005): 13-28.

Koç, Saadettin. "Sovyet Döneminden Önce Kırgız Edebiyatı". Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2/2 (2009): 22-36.

Malashenok, Viktoria. "Kırgızistan'da Türkiye'nin ve Türklerin İmajı". Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, 2006.

Obzor Semireçenskoy oblasti za 1889, 1890, 1893 g. (SO 1889, 1890, 1893). Vernıy, 1889, 1890, 1893.

Osmonaalı kızı, Bübüş. "Atamdın Ömür Bayanı". Ala-Too 11 (1991): 128. Osmonkulov A. Kırgızstanda el agartuu işterinin cana ene tilin okutuunun tarıhınan. Frunze, 1974.

Prilocenie k obzoru Semireçenskoy oblasti za 1883 g., 1886 g., 1888 g. (SO 1883, 1886, 1888). Tsentral'nıy Gosudarstvennıy Arhiv KR. No: 4328, 4324, 4318.

Sayf ad-din ibn damullo Şah Abbas Aksikenti cana anın uulu Nurmuhammed. Tarıhtardın Cıynagı (Macmuatut-tavorih). Çev. M. M. Dosbolov-O. Sooronov. Bişkek: Akıl, 1996.

Sıdık Oglı, Osmanalı. Muhtasar Tarih-i Kırgıziya. Ufa: Şark, 1913.

Sıdık uulu, Osmonalı. Muhtasar tarıh-i kırgıziya. Sorumlu edit. A. Baytur. Urumçi: Şincan Caştar Basması, 1986.

Sıdıkof, Osmanalı. Tarih-i Kırgız Şadmaniya. Ufa: Şark, 1914.

Sıdıkov, Osmonaalı. Muhtasar Tarih Kırgıziya, Tarih Kırgız Şadmaniya. Sorumlu edit. M. Ç. Kocobekov. Bişkek: Turar, 2014.

Sıdıkov, Osmonaalı. Tarih Kırgız ŞadmaniyaKırgız Sancırası. H. Karasay uulu. Frunze: Kırgızstan, 1990.

Tacibayev, Tülögön. Prosveşqenie i şkolı Kazahstana vo vtoroy polovine XIX veka. Alma-Ata: Kazahskoe gos. izd-vo polit. lit-rı, 1962.

"Tarıhıy Taktoo: Osmonaalı Sıdık Uulunun Ömür Bayanınan" (??). Azattık Ünalgısı, Düyşömbü Aprel 07 2014.

Topçubayev, Kubatali. "Kırgızistan Halkının Din Dersine (Iyman Sabagı) Bakışı (Oş Örneği)". Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, 2005.

Usubaliyev, T.U. Nado znat proşloe, çtobı ne oşibatsya v budutşem. 2. b. Bişkek: Şam, 1996.