OSMANLI'NIN MECZÛBLARI VE MECNÛNLARI: ERKEN MODERN DÖNEMDE HASTANELER VE DELİLİĞE BAKIŞ

Evliya Çelebi'nin Seyahatnâme'si biyografi, kurmaca ve tarih gibi farklı alan ve türlerin iç içe geçtiği çok zengin bir anlatıdır. Aynı zamanda Seyahatnâme geniş bir coğrafya ve konu yelpazesine yayıldığından disiplinlerarası araştırmalar için önemli bir başvuru kaynağıdır. Bu makalede Seyahatnâme'de hastanelerin nasıl betimlendiği ve deliliğin nasıl değerlendirildiği ele alınmıştır. Bunun için Seyahatnâme'de Edirne ve Mısır'daki hastanelerin betimlendiği bölümlere odaklanılmıştır. Birinci bölümde "bîmârhâne", "bîmâristân" ve "tîmârhâne" sözcüklerinin anlamları üzerinde durulmuş, hastanelerin mimari yapısı ve nasıl işletildiği konusunda bilgiler verilmiştir. Bu bölümde erken modern dönemle (17. yüzyıl) günümüzdeki sağlık kurumları karşılaştırılarak aralarındaki farklılıkların anlaşılması amaçlanmıştır. Erken modern dönemde Osmanlı hastaneleriyle günümüzdeki sağlık kuruluşları arasındaki farklılıklar temelde zihin dünyasındaki farklılığa işaret etmektedir. Orta Çağ düşüncesinden kaynaklanan bu farklılık Osmanlı toplumunun deliliğe bakışının modern zamanlarda görüldüğü gibi ötekileştirici olmadığını göstermektedir. Selçuklu ve Osmanlı döneminde akıl hastalarının fiziksel rahatsızlığı olan kişilerle birlikte tedavi edilmeleri, bîmârhânelerin modern psikiyatri klinikleri gibi şehrin dışında değil, şehir içinde darüşşifanın bir parçası olarak inşa edilmiş olması da erken modern Osmanlı toplumunda akıl hastalarının tedriç edilmediğine işaret etmektedir. İkinci ve üçüncü bölümlerde Seyahatnâme'de delilerin nasıl betimlendiği ve Evliya'nın deliliği nasıl tanımladığı üzerinde durulmuştur. Michael Dols ve Eyüp Öztürk'ün çalışmaları ile Enfî Hasan Hulûs Ağa'nın tezkiresinden Evliya'nın delilere bakışının anlaşılmasında yol gösterici kaynaklar olarak yararlanılmıştır. Hatta Enfî Hasan Hulûs Halvetî'nin tezkiresinde sözü edilen meczup dervişlerin bir bölümüne Seyahatnâme'de de rastlanmaktadır. Sonuç olarak Evliya'nın delileri kara sevdadan muzdarip melankolik kişiler (mecnûnlar) ve keramet sahibi mistik dervişler (meczûblar) olarak iki gruba ayırdığı, deliliğe hem lirik hem de tasavvufi bir anlam yüklediği anlaşılmıştır.

The Majzubs and Majnuns in The Ottoman State: A Glance into The Ottoman Hospitals and Madness in The Early Modern Period

The Book of Travels of Evliya Çelebi is a polyphonic narrative in which different genres such as biography, fiction and history intertwine with each other. Evliya's Seyahatnâme, which encompasses a large spectrum of subject matter and world-wide geography, is a significant source for researchers coming from different academic disciplines. In this article it was dwelled on how hospitals were depicted and the issue of madness was reflected in Seyahatnâme. The article mainly centered on chapters depicting the hospitals in Edirne and Egypt. In the first part of the article the lexical meanings of bîmârhâne, bîmâristân and tîmârhâne have been discussed and it has been briefly touched on the architectural structure of the Ottoman hospital and the method of its management. It is aimed to discover the differences between the Ottoman hospitals and modern hospitals and demonstrate that the differences between these medical institutions actually depend on the difference of mentality. Indeed the pre-modern Ottoman mentality, which bears the traces of the medieval worldview, didn't define madness with a marginalised point of view unlike the Western modernity. The early modern hospitals were built at the center of the city, which was another sign of the symbiotic lifestyle of the Ottoman society. In the last two parts of the article it is analysed how madness was depicted and defined in the Seyahatnâme. Therefore, the works of Michael Dols and Eyüp Öztürk and the biographical anthology of Enfî Hasan Hulûs Halvetî was benefited as theoretical and informative sources. Furthermore, some of the mystics introduced in the anthology of Enfî Hasan Ağa have been found in Seyahatnâme, as well. Finally, it is revealed that Evliya divided madmen into two groups as melancholic people (majnun) and mystic majzubs in his Book of Travels. In other words, it is understood that both lyric and sufistic meanings have been attributed to madness in Seyahatnâme.

PDF

___

Aça, Mustafa. "Kent Kültüründe Deliler ve Delilerle İlgili Anlatılar: Giresun Örneği". Millî Folklor 107 (Güz 2013): 91-110.
Altıntaş, Ayten. "Üsküdar'da Bir Akıl Hastanesi (Toptaşı Bimârhânesi 1873-1927)". Üsküdar Sempozyumu IV: Bildiriler. Cilt 2. Haz. Coş- kun Yılmaz. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2007: 391-412. 30.10.2015 _____https://www.uskudar.bel.tr/userfiles/files/2. cilt/4_sempozyum_cilt_02.pdf>
Bakır, Betül ve İbrahim Başağaoğlu. "How Medical Functions Shaped Architecture in Anatolian Seljuk Darüşşifas (Hospitals) and Especially in the Divriği Turan Malik Darüşşifa". JISHIM (2006): 65-82. 28.10.2015 _____http://www.ishim.net/ishimj/910/JISHIM%20NO.10%20PDF/09.pdf>
Cantay, Gönül. Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1992.
Dols, Michael W. Majnûn: The Madman in Medieval Islamic Society. Ed. Diana E. Immisch. Oxford: Clarendon Press, 1992.
Enfî Hasan Hulûs Halvetî. Tezkiretü'l Müteahhirîn: XVI.-XVIII. Asırlarda İstanbul Velileri ve Delileri. Haz. Mustafa Tatcı ve Musa Yıldız. İstanbul: MVT Yayıncılık, 2007.
Ertaş, Mehmet Yaşar ve Kağan Eğnim. "Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Hastalıklar". Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10 (Ağustos 2011): 83-108. 28.10.2015 _____http://www.journalagent.com/pausbed/ pdfs/PAUSBED_10_83_108.pdf>
Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (2 cilt - 10 kitap bir arada). Haz. Yücel Dağlı, Robert Dankoff ve diğer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
Freely, John. "Evliyalar ve Mezarlıklar". Evliya Çelebi'nin İstanbulu: Yaşantı. Çev. Müfit Günay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003: 115-128.
Özay, Yeliz. "Evliyâ Çelebi'nin Acayip ve Garip Dünyası". Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Bilkent Üniversitesi, 2012.
Özmakas, Yavuz. "Bergamalı Galenos". Bilim ve Teknik (Ekim 1993): 768-69. 20.02.2014 _____http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/ biliminsanlari/caglarboyu/S-311-768.pdf>
Öztürk, Eyüp. " 'Muvelleh' Kavramı Üzerine". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53.1 (2012): 35-53.
----. Velilik ile Delilik Arasında: İbnu's-Serrâc'ın Gözünden Muvelleh Dervişler. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2013.
Tatcı, Mustafa. "Enfî Hasan Ağa ve Ahmed Tevfik Halvetî'nin Tezkirelerinde Üsküdarlı Mutasavvıf ve Meczûplarla İlgili Notlar". Üsküdar Sempozyumu V: Bildiriler. Cilt 2. Haz. Coşkun Yılmaz. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2008: 251-274. 25.10.2014 _____https://www.uskudar.bel.tr/userfiles/files/2. cilt/5_sempozyum_cilt_02.pdf >