KÜTAHYA'NIN ENTARİLİ GELENEKSEL KADIN GİYSİLERİNİN GÖSTERGEBİLİMSEL ÇÖZÜMLEMESİ*

ÖZ Giysi sadece bir sistem değildir, aynı zamanda bir gösterge (işaretleme) sistemi, diğer bir deyişle bir koddur. Halk giysilerinin de üzerinde taşıdığı ve kullanıcısı olan toplum tarafından algılanan pek çok anla- mının olması, giysilere gösterge olma özelliği kazandırmaktadır. İnsanlar inanç, görüş, düşünce, statü, zen- ginlik, vb. kimliğini ifade etmek için giysilerini kullanabilirler. Bu durumda giysiler taşıdıkları anlamlarla, temel işlevlerinin yanı sıra sözel kültür öğesi olma işlevini de da üstlenmiş olurlar. Bu çalışmada; Kütahya ve çevre ilçelerinde özel gün ve törensel aktivitelerde kullanılan entarili kadın giysilerinin, tasarım özellikleri ve kullanım biçimleri ile yansıtılan anlamlama ve anlama evrelerinin göstergebilimsel okuma ile çözümle- mesi amaçlanmıştır. Çalışmada, Barthesnin anlamlandırma şemasından yola çıkılarak göstergeler, gösteren/ gösterilen dizim/dizge, düzanlam/yananlam karşıtlıkları ile açıklanarak, mitler ile anlamlandırılma ilişkisi üzerinde durulmuş ve yorumlanmıştır. Kütahya Merkez, Simav ve Domaniç ilçelerinde kadınların özel gün ve törensel aktivitelerde giydikleri entarili giysiler araştırma kapsamına alınmıştır. Anlamlandırmanın birinci düzlemi olan düzanlamda; göstergelerin tümünün göstereni ve gösterileni arasındaki ilişki olduğu ve gösterge- nin gerçek nesnesi ile benzeştiği belirlenmiştir. Farklı işlevlere sahip giysi parçaları, birbirleriyle ilişkilendiri- lerek dizimsel bağlantı ile anlamlı bir bütün oluşturulduğu gibi göstergelere katlı giyim anlamı da kazandı- rılmıştır. Yananlamda; dizimsel bağlantıda, parçaların birleşmesini düzenleyen kuralların, giysinin anlamını değiştirdiği görülmüştür. Giyinme biçimlerindeki ayrıntılardaki karşıtlıkların anlamlandırmalarda değişiklik oluşturduğu ve yöre kültürüne özgü olarak şekillendiği belirlenmiştir. Sözcüklerin anlamlarını nesnelerin ifade etmesi ile tüm göstergelerde farklı düzeylerde anlamlandırmanın mitlerle ilişkilendirildiği gözlenmiştir. Anahtar Kelimeler

Semiotic Analysis of Traditional Womens Outfits with Entari of Kutahya

ABSTRACT Clothing is not a simple system. It is at the same time a system of signs (signals). In other words, it is a code. Peoples clothing is ascribed a great deal of meaning by the society that wears and uses it, and this gives clothing the characteristic of being a sign. People can use their clothes to express their beliefs, their views, their ideas, status, wealth etc. Thus, with the various meanings it carries, clothing takes on the role of being a verbal cultur element in addition to its primary function. The aim of this study is to provide a semiotic analysis of both the signification and connotation meanings reflected by the design characteristics and the usage of womens entari outfits used on special occasions and in ceremonial activities in Kutahya and the sur- rounding districts. The indicators are explained using contrasts such as signifier/signified, syntagm/paradigm, denotation/connotation and the relationship between myths and interpretation is looked at and interpreted by using Barthes signifying matrix. This study covers the entari outfits worn by women on special occasions and during ceremonial activities in Kütahya, Simav and Domaniç districts. The denotation, which is the first plane of signification, it was determined that all the signs has a relationship between the signifier and the signified and that the sign resembled the actual object. Just as a meaningful whole is formed by means of a compositional connection by bringing together clothing items that have separate functions, so the signs come to mean ensemble. In the sense of connotation, in a syntagmatic relation, the rules that govern the combining of the parts were seen to change the outfits meaning. It is determined that the contrasts in the details of the forms of dress led to changes in interpretation and these changes are specifically shaped indigenously to the local culture. With objects expressing the meaning of words it was seen that interpretation was associated with myths at different levels in all the signs. Key Words

PDF

___

Arığ, A. Sezer. Türklerde Kıyafetin Kısa Ta- rihi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi XXII, 2006, s. 64-66. Barthes, Roland. Çağdaş Söylenler, (Çev: Tahsin Yücel), İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1990. ________. The Fashion System, (Trans. By Matt- hew Ward and Rıchard Howard), University of California Press Ltd.: 1997. ________. Moda Dizgesi, Cogito, İnsan Giyinir, ( çev. Sema Rifat), YKY, (2008 (1967)): 114- 119. ________. Göstergebilimsel Serüven.(Sema Ri- fat ve Mehmet Rifat), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.

Basat Metin, Ezgi. Sözden Çizgiye: Karikatü- ristlerin Gözünden Sözlü Anlatılar, Millî Folklor, 101, 2014: 225-236 Chandler, Daniel. Semiotics the

Basıcs,Roudledge. Taylor&Francis Group, London and New York: 2. Baskı, 2007. Crane, Diane. Moda ve Gündemleri Giyimde Sı- nıf, Cinsiyet ve Kimlik (çev. Özge Çelik), İs- tanbul: Ayrıntı Yayınları, 2003.

Durham, Deborah. Giysi, Kimlik ve Demoktatik Özne: Demokratik Botswanada Etnik Giy- si. Sosyoloji Dergisi, (çev. Pelin Önder Erol), 19, 2008:121-141.

Deely, N. John. Basics of Semiotics, Indiana Uni- versty Press, 1990.

Eco, Umberto. A Theory of Semiotics. Blooming- ton, IN: Indiana University Press/London: Macmillan, 1976. Eliade, Mircea. Mitlerin Özellikleri. ( çev. Sema Rıfat ), Ankara: Simavi, 1993.

Erkman, Fatma. Göstergebilime Giriş. İstanbul: Alan Yayıncılık, 1987.

Enninger, Werner. Giyim, Milli Folklor, (çev. Dr. Nebi Özdemir), 10-39, 1998: 92-96. Fiske, John. İletişim Çalışmalarına Giriş, (çev. Süleyman İrvan), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2003.

Horn, Marilyn ve Lois Gurel. The Second Skin. Boston: Houghton Mifflin Company, 1981. Guiraud, Pierre. Göstergebilim. (çev.Mehmet Yalçın), Ankara:İmge Yay., 1994.

Günay, V. Doğan. Dil ve İletişim, İstanbul: Mul- tilingual, 2004. _______ Görsel Okuryazarlık ve İmgenin An- lamlandırılması, Süleyman Demirel Üni- versitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi ART-E, 2008:1-29.

Günay,V. Doğan, Parsa, Alev Fatoş. Görsel Gös- tergebilim ve İmgenin Anlamlandırılması, İstanbul: Es Yayınları, 2012.

Gürçayır, Selcan. İnternet Çağının Hiyeroglifle- ri ya da Evrenselleşen Sanal Bedenler: Msn İfadeleri, Millî Folklor 21-83, 2009: 111-115.

Kaiser, B. Susan. The Social Psychology of clot- hing. Symbolic Appearances in Context, New York: Macmillan, 1990.

Kıran Ayşe.Göstergebilim ve Yazınsal Çözümle- meler Disiplinlerarası Ortam ve Yöntem So- runları. (yay. haz. Nedret Öztokat). İstanbul: Multilingual, 2004: 50-61.

Klinkenberg, Jean-Marie. Précis de Sémiotique Générale, Bruxelles: De Boeck-Université, 1996.

Koca, Emine, Kıvılcımlar, İ. Seda. Dress Cul- ture-Related Adaptation Problems Faced by Turkish Women Living Abroad, Pensee Jo- urnal, 76/ 2, 2014: 223-234

Koca, Emine. 18. ve 19. Yüzyıl Osmanlı Erkek Modası, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 7, 2009: 63-81

Koç, Adem. Kütahya merkezinde Giyim-Kuşam Kültüründeki Değişmelerin Çözümlenmesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens- titüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Halk Bilim Dalı, Yayınlanmamış Dok- tora Tezi. Ankara: 2006. ________. Kütahya Merkezinde Giyim-Kuşam Kültüründeki Değişmelerin Çözümlenmesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2-9, 2009a: 243-261 ________. The Sıgnıfıcance And Compatıbılıty of The Tradıtıonal Clothıng-Fınery Culture of Women in Kutahya in Terms of Sustaınabı- lıty. Millî Folklor 93, 2012: 184-199

Koç, Fatma. Kütahya Kadın Giysileri Üzerine Bir Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Li- sans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, 1990. ________. 18. Yüzyıl Minyatür Sanatında Os- manlı Kadın Modası, Türk- İslam Medeni- yeti Akademik Araştırmalar Dergisi Ulusla- rarası Hakemli Dergi 7, 2009b: 82-98.

Koç, Fatma, Koca, Emine. The Clothing Cul- ture of the Turks, and the Entari (Part 1: History), Folk Life: Journal of Ethnological Studies 49, 2011: 10-29.

Özbel, Kenan. Elsanatları V. Anadolu Kadın Kı- lıkları, CHP Halkevleri Bürosu, Yty. Parsa, Seyide, Parsa, Alev Fatoş. Göstergebilim Çözümlemeleri, İzmir: Ege Üniversitesi Ba- sımevi, 2004.

Peirce, Charles, Sanders. Ecrits Sur le Signe, Paris:1978.

Rifat, Mehmet. Göstergebilimin ABCsi, İstan- bul: Say Yayınları, 2009. Saussure de Ferdinand. Genel Dilbilim Dersleri, (çev. Berke Vardar), İstanbul: Multilingual, 1998.

Vardar, Berke. Dilbilimin Temel Kavram ve İlke- leri, İstanbul: Multilingual, 2001.

Yoder, Don. Folk Costume, Folklore and Folk- life. (ed. M. Richard Dorson), Chicago: The University of Chicago Press, 1972: 295-324,