GEYİK BOYNUZLARININ YATIRLARDA ŞİFA İÇİN KULLANIMI

ÖZ Geyiğin Türk kültüründe kutsal ve saygı duyulan bir yeri vardır. Folklorumuzda geyik, avcıları ve veli şahsiyetleri mistik bir mekâna doğru yönlendiren bir aracı ve kılavuz hayvan olarak bilinir. Kutsal olarak görülen bu hayvanın boynuzları evlerin duvarlarına, kapıların üstlerine asılır. Geyik boynuzları aynı zamanda Anadolunun ve diğer Türk dünyasının çeşitli yerlerindeki türbelerde de bu- lunmakta ve birer sağaltma aracı olarak kullanılmaktadır. Türbelerin duvarlarına asılan bu geyik boynuzlarının mahiyetini açıklayacak nitelikte türbede yatan azizlerin hayatları üzerine efsaneler anlatılmaktadır. Bu efsanelerde veliler, geyiğe binerek, geyiği koşum hayvanı gibi kullanarak ve ge- yiğin sütünü sağarak geyiğe hükmetmekte ve velayetlerini ispatlamaktadırlar. Bu anlatılan efsane- ler geyiğin üzerine yüklenen kutsallığı da anlamlı kılmaktadır. Ayrıca bu tarz efsaneler türbelerdeki geyik boynuzlarının varlığını açıklar niteliktedir. Türbelerde yer alan geyik boynuzları, asıl simgesel anlamlarıyla hastaları iyileştirmek için kullanılmaktadır. Geyikler yılda bir defa üreme dönemlerinde boynuzlarını düşürürler ve yerine bir çatal fazlasıyla yenisini çıkarırlar. Bu nedenle geyik boynuzları yenilenmeyi ve ölümsüzlüğü temsil etmektedir. Geyik boynuzlarının türbeleri ziyaret eden has- talara sürülmesi, boynuzların bu simgesel anlamı ile ilgilidir. Geyik boynuzlarının hastaya teması, boynuzlardaki bu mistik gücün hastaya aktarılmasını sağlamaktadır. Bu çalışmada geyik boynuzunun yatırlardaki kullanımı, geyiğin Türk kültüründeki yerine bağlı olarak ve geyik hakkında anlatılan efsanelere dayanarak anlatılmıştır. Anahtar Kelimeler

Use of the Deer Antlers to Heal in Tombs

There are place of sacred and revered in Türkish culture of deer. Deer is known as a quide animal directing towards a mystical place hunters and saints. This animals antlers known as the sacred are hung on the walls of the houses, the doors on them. Deer antlers found in tombs in various parts of Ana- tolia and other Turkish world, at the same time and is used as a means of medical treatment. Legend, character to explain essence of antlers hanging on the walls of tombs, are said on the lives of the saints lying in the tomb. In these legends, the saints dominate deer and prove that they are saints, deer riding, using deer suc as draft animals and milk let-down deer. It also makes sense the sanctity of installed on deer. It also explaints the existence of the antlers in tombs. The antlers in tombs are used to improve patients with its symbolic meanings, actually. Deers reduce its antlers during mating season once a year and emit a new one instead of horns more than a fork. Therefore, deer antlers represent renewal and immortality. Placing patients who visited the tombs of antlers, antlers are the symbolic meaning. The expulsion of the patients who visited the tombs of antlers, horns relates to the symbolic meaning. Patient contact with antlers provide to transfer the patient of this mystical power in antlers. This said legends is make sense the sanctity of deer. In this study, the use of deer antler in tombs are described depending on location of the deer in Turkish culture and based on the legends told about deer. Key Words

PDF

___

Azerbaycan Folkloru Antologiyası VIII kitab (Ağbaba Folkloru). Bakı: Seda Neşriyyatı, Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Dede Korkud Adına Folklor Elmi-Medeni Merkezi, 2003.
Bayat, Fuzuli. Türk Şaman Metinleri (Efsaneler ve Memoratlar). Ankara: Piramit Yayıncılık, 2004.
Cunbur, Müjgan. “Folklorumuzda ‘Geyik’ Motifi Üzerine”. II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri II. Cilt Halk Edebiyatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, ss. 71–94, 1982.
Çağatay, Saadet. “Türk Halk Edebiyatında Geyiğe Dair Bazı Motifler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1956 (2. baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi, ss. 153-177, 1988.
Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin ABC’si. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1999.
Durdu, Aydın. “Abdal Hasan ve Abdal Hasan Türbesiyle İlgili İnanç ve Uygulamalar”. Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1996. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, ss. 49–60, 1998.
Durdu, Aydın. “Bolu İlinde Bulunan Türbeler Üzerine Bir Değerlendirme”. Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1998. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, ss.115–159, 2001.
Düzgün, Ülkü Kara. “Giresun Adak yerlerinde Tespit Edilen Çeşitli Uygulama, İnanış ve Efsaneler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7 (Spring 2009: 133-153).
Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Gotama Budha’dan Hıristiyanlığın Doğuşuna. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2003.
Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş. Çeviren: Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2000.
Esin, Emel. İslâmiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihî ve İslâma Giriş (Türk Kültürü ElKitabı, II, Cild I/b’den Ayrı Basım). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1978.
Gökşen, Cengiz. “Giresun Efsaneleri”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, 1999.
İnan, Abdulkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 2000.
Kalafat, Yaşar. Balkanlar’dan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları V-VI. Ankara: Berikan Yayınevi, 2006.
Kalafat, Yaşar. Türk Kültürlü Halklarda Halk İnançları Dedem Korkut Yukarı Eller. Ankara: Berikan Yayınevi, 2008.
Karadavut, Zekeriya-Yeşildal, Ünsal-Yılmaz. “Anadolu-Türk Folklorunda Geyik”, Milli Folklor 76 (Kış 2007: 102-112).
Katanov, H.F. Tallap Alğan Pılıg Toğıstarı- Hakas Folklorının Paza Etnografiyasının Tekstteri. Ankara: Türksoy Yayınları, 2000.
Ocak, Ahmet Yaşar. Bektaşi Menakıpnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1983.
Örnek, Sedat Veyis. 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1988.
Öztelli, Cahit. “Eski İnançların Bugünkü İzleri”. I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri IV. Cilt Gelenek-Görenek ve İnançlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, ss. 241–247, 1976.
Radloff, Wilhelm. Türklerin Kökleri Dilleri ve Halk Edebiyatı. Ankara: Ekav Yayınları, 1999.
Tanyu, Hikmet. Türkiye’de Adak ve Adak Yerleri. Ankara: Elips Kitap, 2007.
Tavkul, Ufuk. “Karaçay-Malkar Türklerinde Eski İnançlar”. Türk Kültürü 325 (1990: 313-320).
Yeşildal, Ünsal Yılmaz. “Anadolu Folklorunda Geyik”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi, 2007.
(K1) Şükriye Sucu, 70, okuma-yazması yok, Afyonkarahisar/Kayıhan (Hayranveli ocağı).
(K2) Kazım Sucu, 75, ilköğretim, Afyonkarahisar/Kayıhan (Hayranveli ocağı).
(K3) Esma Sarıkaya, 59, ilköğretim, Afyonkarahisar/Kayıhan.
(K4) Emine Ergül, 68, okuma-yazması yok, Kütahya/Altıntaş/Akçaköy.
(K5)Meryem Tokdemir, 59, ilköğretim, Afyonkarahisar/Seydiler.
http://alacam.blogcu.com/alacam-da-bir-geyikbaba/7235055 (Erişim Tarihi: 17.11.2012)
www.benlisultan.com/29-benlisultan-hazretlerihakkındaki-bilgiler.html (Erişim Tarihi: 17.11.2012)