TÜRKMENİSTAN'DA KÜLTÜREL KİMLİĞİN KAYNAĞI OLARAK DEDE KORKUT GELENEĞİ

ÖZ On dokuzuncu ve yirminci yüzyıllar pek çok Türk topluluğu için kültürel kimliklerin yeniden inşa edildiği bir dönem olarak tarihteki yerini almıştır. Türkmenistan da Sovyetler Birliğinden ayrıldıktan sonra yeniden bir Türkmen kimliği inşa etmeye başlamıştır. Türkmenistanın bir ulus kimliği oluş- turmasında tarih, coğrafya, dil, edebiyat ve folklordan da yararlanılmıştır. Dede Korkut Kitabı, ulus kimliğinin oluşmasında ve kültürel kimliğin inşasında kaynak teşkil eden en önemli eserdir. Bunun için Dede Korkut Kitabı bilimsel anlamda araştırmalara konu olmakla birlikte, tiyatro gibi çeşitli sa- nat faaliyetlerinde de kullanılmıştır. Hatta Dede Korkut, Türkmen kimliğini tanımlama denemesi olan Ruhnameye de girmiştir. Türkmenlerin tarihini, dilini, edebiyatını, geleneğini anlatan bu eserde, Dede Korkut Türkmen uluları arasında gösterilir; Dede Korkut Kitabını okuyan her insanın, Oğuzla- rın gelişmiş kültür çeşitliliğine sahip olduğunu görebileceği ifade edilir. Bu nedenle Türkmenistanda kültürel kimliğin oluşmasında Dede Korkut Kitabından faydalanma özellikle Ruhname örneğinde kendini göstermiştir denilebilir. Bu yazıda Türkiye ve Azerbaycanda da kültürel kimliğin bir parçası olarak düşünülen Dede Korkutun, Türkmenistanda kimlik oluşturma faaliyetlerindeki yeri üzerine tespit ve değerlendirmeler yapılmıştır. Bunun yanı sıra Türkmenistanda Dede Korkut araştırmaları- nın tarihi ve problemleri de çalışmanın kapsamına giren diğer hususlar arasındadır. Anahtar Kelimeler

The Tradition of Dede Korkut As a Source of Cultural Identity in Turkmenistan

ABSTRACT The nineteenth and twentieth centuries took their places in the history as a period in which cul- tural identities were reestablished for many Turkic communes. After the disintegration of the Soviet Union, Turkmenistan attempted to reconstruct a Turcoman identity. It is also benefitted from history, geography, language, literature and folklore in the construction of nation-identity of Turkmenistan. The Book of Dede Korkut has been the most noteworthy source of material for the construction of nati- onal and cultural identity. Thus, The Book of Dede Korkut has not only been studied for the academic researches but also employed for the innumerable art activities such as plays. Additionally, The Book of Dede Korkut has taken its place in Ruhname, an essay on the specification of Turcoman identity. Dede Korkut is represented as a Turcoman noble in The Book of Dede Korkut, which narrated the history, language, literature and tradition of Turcoman; a reader who reads The Book of Dede Korkut is articu- lated to have experienced the advanced cultural diversity of the Oghuz. It can be alleged that value of the The Book of Dede Korkut has been found remarkably in the sample of Ruhname in constructing cultural identity in Turkmenistan. In this paper, The Book of Dede Korkut, which is regarded as a part of cultural identity in both Turkey and Azerbaijan, has been identified and evaluated in terms of its activities in the construction of identity in Turkmenistan. In this paper, the history and problems of Dede Korkut researches in Turkmenistan have also been studied and investigated thoroughly.

PDF

___

Aça, Mehmet- Hüseyin Durgut. Küreselleşen Dünya ve Türk Kimliği, İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 2004. Aydoğduyev, Muhammet. Türkmenistan. Türkler. C 19, Ankara: Yeni Türkiye Yayın- ları, 2002: 720-737. Annanurov, A. - T. Guzuçıyev. Kitabı Dedem Gorkut ala Lisanı Tayfanı Oguzan (Gorkut Atanıñ Kitabı Oguz Taypalarınıñ Dillerinde). Aş- gabat: Ilım, 1995. Aşırov, Annagurban. Kitabı Dedem Gorkut ve Hekayatı Oguznamayı Gazan Beg ve Gayrı, Aşgabat: Türkmenbaşı Adındakı Türkme- nistan Millî Golyazmalar İnstitutı, 1997. Aşırov, Annagurban. Kitabı Dedem Gorkut. Aş- gabat: Türkmenbaşı Adındakı Türkmenistan Millî Golyazmalar İnstitutı, 1999. Devlet, Nadir. Rusya Federasyonunda Bağımsız- lık Hareketleri Tatarlar. Hzl. Semih Vaner, İstanbul: Metis Yayınları, 1997: 66-90. Duymaz, Ali. Azerbaycanda Kültürel Kimliğin Kaynağı Olarak Dede Korkut Araştırmaları- nın Sorunları. I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildiri Kitabı-II, Ankara, 2007: 729-738. Erdem, Melek. Dede Korkut Türkmenistan Var- yantları, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilim- ler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 1998. Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı I Giriş- Metin- Faksimile. Ankara: TDK Yayınları, 1994. Garrıyev, Baymuhammet Ataliyeviç. Türkmen Folklorından Usuli Gollanma. Aşgabat, 1947. Garrıyev, Seyit. Türkmen Eposı, Dessanları ve Gündogar Halklarının Epiki Dörediciligi. Aşgabat: Ilım, 1982. Gılıçdurdıyev, Aba. Korkut Ata: O Turkmenskom Narodnom Geroiçeskom Epose. Aşgabat: Ma- garıf, 1990. Gökyay, Orhan Şaik. Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul: MEB Yayınları, 2000. Güvenç, Bozkurt. Türk Kimliği Kültür Tarihinin Kaynakları. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1997. Hommatdurdıyev, Cumageldi. Meti Köseyeve Hem-de Baymuhammet Garrıyeve Sud Edi- lişi. Aşgabat, 1993. Kösoğlu, Nevzat. Türk Kimliği ve Türk Dünyası, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1998. Kösoğlu, Nevzat. Millî Kültür ve Kimlik. İstan- bul: Ötüken Neşriyat, 2003. Köseyev, Meti. Gorkut Ata: Gadımı Türkmen Eposı, Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı, 1990. Necef, N. Ekber ve Ahmet Annaberdiyev. Hazar Ötesi Türkmenleri. İstanbul: Kaknüs Yayın- ları, 2003. Özkan, İsa. Sovyetler Birliği Döneminde Türkmenistanda Folklor Çalışmaları. VI. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Son Elli Yılda Türkiye Dışındaki Türk Halk Kültürü Çalışmaları Seksiyon Bildirileri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002: 225-232. Recebov, Rahman. Gadım Türkmen Edebiyatı (VIII-XII Asırlar). Aşgabat: Ilım, 1991. Roy, Olivier. Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi. Çev. Mehmet Moralı. İstanbul: Metis Yayınları, 2005. Sarıyev, Berdi. Yeni Türkmen Edebiyatı. Türk- ler, C. 19. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002: 849-859. Söyegov, Muratgeldi. Türkmen Edebiyatında Ceditçilik Dönemi Hakkında Bazı Tespitler Yeni Malûmatlar, Bilig 7 (1998): 112-120. Şahin, Halil İbrahim. Türkmenistan Sahası Des- tancılık Geleneği ve Türkmen Destanları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens- titüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Balı- kesir, 2009. Tural, Sadık K. Kültürel Kimlik Üzerine Düşün- celer. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988. Tural, Sadık-Annagulı Nurmemmet. Gorkut Ata Türkmen Halk Destanı. Ankara: Türkmen- başı Adındaki Türkmenistan Millî Kolyaz- malar Enstitüsü, 1999. Türkdoğan, Orhan. Millî Kimliğin Yükselişi Ni- çin Milletleşme. İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım, 1999. Türkmenbaşı, Saparmurat. Ruhnama, Aşgabat, 2002. Ülken, Hilmi Ziya. Türk Tefekkürü Tarihi. İstan- bul: Yapı Kredi Yayınları, 2004. Vatandaş, Celalettin. Ulusal Kimlik Türk Ulus- çuluğunun Doğuşu. İstanbul: Açılım Kitap, 2004.